Samsun Üniversitesi Düşünce ve Sanat Uygulama ve Araştırma Merkezi (DÜSAM), “Öteki Buluşmalar” dizisine devam ediyor. Dijital ortamda gerçekleşen buluşmanın bu haftaki konuğu, akademisyen ve yazar Dr. Necdet Subaşı oldu.
Kuşaklar-Arasılık: Dini Hayatlar Arasında Geçişler başlıklı konuşmasıyla Dr. Subaşı kuşaklar-arasılık düzleminde, Türkiye’de dini hayatın içerisinden geçtiği süreçlere yönelik sosyalbilimsel analizlerini sunarken toplumun reflekslerine ve entelektüellerin mezkûr mesele hakkındaki yaklaşım tarzlarına yönelik önemli değerlendirmelerde bulundu. Konuşmanın bütününde, içerisinden geçen süreci betimlemeye yönelik gündelik hayattan örnekliklere yer veren Dr. Subaşı, güncel bir durum olan Kovid-19 teması etrafında dini aktörlerin tutumlarına değindi. Eğitimin dini hayat üzerindeki etkisi, dini bilginin yenilenmesi sorunu gibi münferit meseleler üzerinde gerçekleşen konuşma, katılımcıların ilgilerinden doğan soru bölümüyle devam etti.
“Dini hayat kavramı, söz alma arzusunu beyan ediyor”
Konuşmasına, Türkiye’de dini hayatın son 20-30 sene içerisinde girdiği önemli değişikliklere dikkat çekerek başlayan Dr. Subaşı, yaşanan değişimin, kültürel aidiyetlere bağlı ileri yaş grubunda huzursuzluğa yol açtığına, aynı aile içerisinde farklı kuşaklarda dahi çatışmaların görülebildiğine değindi. Özellikle 80’li yılların nihayete ermesiyle dini hayat düzleminde radikal değişikliklerin yaşandığını gözlemleyen Dr. Subaşı, bu değişikliği meydana getiren unsurlar ile değişimin kuşaklar-arası aktarımdaki seyrinin incelenmesi gerektiğini ifade etti. “Dini hayat” kavramının kullanım biçimlerini konuşmasına taşıyan Dr. Subaşı, bu kavramın bireylerin kendileriyle kurdukları farklı ilişki biçimlerini yansıttığını belirterek şöyle dedi: “Çok fazla içeri katılması, hayatın içine dahil olması ve bu konuda söz alma arzusunu beyan etmesi. Dini hayat bu tür çeşitlilikleriyle hayatın içerisinde görülen bir durum. Bu nedenle benim için dini hayat kavramı, her şeyden önce nötr bir kavram. Onun içi ancak bağlamları takip ederek doldurulabilir.”
“Bütün bedeniyle dini hayata katılmak isteyenler, alanı bilim endüstrisine terk etmede heveskarlar”
Kovid-19 sürecine değinmesiyle dini hayat ile güncel meseleler arasında köprü kuran Dr. Subaşı bu meselenin ilahi iradenin tamamen dışarıda bırakılarak ele alındığını ifade etti ve anlam dünyasını dini eksende kuran bireylerin de meseleyi dini değerlerle ilişkilendirmekten kaçındıklarını ifade ederek şöyle söyledi: “Dini hayata bütün gücüyle, bütün görkemiyle ve bütün bedeniyle katılmak isteyenlerin, korona virüsü söz konusu olduğunda alanı sağlıkçılara, bilim adamlarına, bilim endüstrisinin belli başlı aktörlerine terk etme konusunda müthiş heveskar olduklarını gördüm.”
“Dini Hayat Araştırması, dini bilginin gündelik hayata yansıyan formlarındaki gerilimleri ortaya çıkardı”
2013 yılında şahsının başkanlığında gerçekleştirilen ve oldukça kapsamlı sonuçlar ortaya koyan Dini Hayat Araştırması’nın, ilginç noktaları işaret edecek bulguları ihtiva ettiğini ve dini hayat üzerindeki ezberleri bozduğunu ifade eden Dr. Subaşı, bulguların analizine gelindiğinde sosyal bilimcilerin çekingen bir duruş içerisine girdiklerini belirtti. Araştırmanın bütününde toplumda yer eden din algısı ile dini pratiklerin uygulanması arasında önemli ölçüde çelişki olduğunu yansıtan sonuçlara ulaşıldığını belirterek sözlerine şöyle devam etti: “O araştırmaya tekrar tekrar döndüğümüzde, en başta epistemolojik düzeyde, toplumda dini bilginin nasıl inşa edileceği konusunda parçalanmalar olduğunu ve dini bilginin gündelik hayata yansıyan formlarında da birbirinden kopuk, birbirini reddeden gerilim ve çatışma zeminlerinin ortaya çıktığını fark etmeye başladık.”
“Acaba öğretilen neydi de insanlar dinden geri çekilmeye başladılar?”
Konuşmanın devamında Dr. Subaşı, değişimleri bünyesinde barındıran dini hayat düzlemini eğitim teması ile ilişkilendirerek şu sözleri zikretti: “İnsanların eğitim süreçleri ya da eğitim düzeyleri arttıkça, dinsel kabullerinde ciddi bir gerileme ya da dine olan sadakatlerinde bir aşınma oluyor. Bu konuda yapılmış akademik çalışmaların ön kabullerinden birisidir bu; fakat ihmal ettiği bir nokta vardır: Acaba öğretilen neydi de insanlar dinden geri çekilmeye başladılar?” Bu sorunun önemini vurgulayan Subaşı, çocukluktan itibaren farklı ortamlarda alınan dini formasyonun, zihin dünyalarını nasıl şekillendirdiğini kendi çocukluk deneyimiyle örneklendirerek ifade ederken; eğitimin dini hayat üzerindeki etkisinin yadsınamaz derecede önemli olduğunun altını çizdi.
“Yeni kuşağın beslenme olanaklarını oluşturan küresel bilgi, artık vazgeçilmez bir kaynak”
Kuşaklar-arasılık etrafında gerçekleşen konuşmasında sözü Türkiye’nin gençleşen nüfusuna getirerek genç kuşağın bugünkü dini eğilimlerini analiz eden Dr. Subaşı kuşaklar sosyolojisinin elzem olduğunu ifade etti. Gençlerin kendilerini hangi değerlerle inşa ettiklerinin sorgulanmasına yönelik bir ihtiyacın ne zamandır var olduğuna yönelik değerlendirmede bulunurken, genç kuşağın dini hayat hususunda büyük ölçüde ‘küresel bilgi’den beslendiğini belirtti: “Bu kuşağın beslenme olanakları 80’lerden sonra gelişen, 90’larda derinleşen, 2000’lerde artık vazgeçilmez bir bilgi kaynağı olarak öne çıkan küresel bilgidir. İnsanın yerel ve otantik olanla sınırlı bir şekilde geliştirdiği bilgi ve bilfiil içerisinde dolaşarak öğrendiği bilgi ile hiçbir tartışmaya izin vermeksizin kabullendiği küresel bilgi arasında büyük bir uçurum var.”
“Türkiye’de dini hayata ilişkin gerilim noktalarında dini bilginin geçerliliğini kanıtlamak mümkün mü?”
Konuşmasının sonlarına doğru “dini bilginin yenilenmesi” sorununa değinen Dr. Subaşı, bu bahiste yer alan “yenilenme” ifadesi ile dinin bizatihi kendisine yönelik bir müdahalenin kast edilmediğinin altını çizdi. Bu hususu derinleştirmek için sözlerine, “Dini bilgiden kast edilen şey, eğer din bütün zamanlar için geçerliliği olan bir iddiaya sahipse, bu iddianın bugün geçerliliğini nasıl koruyacağını kanıtlamamızdır” ifadeleriyle devam eden Dr. Subaşı, bugünün dünyasında dini hayata müdahale eden pek çok mekanizmanın var olduğunu belirtti. Bu durum sonucunda karşılarında cevaplanmayı bekleyen bir soru belirdiğini işaret eden Dr. Subaşı, “Din karşısında nerede durmamız gerekmektedir?” sualini vurgulayarak konuşmasını sonlandırdı.