Yakutiye Belediye Başkanı Ali Korkut’un tarihi mirası koruyan çabaları sonucu Üç Kümbetlerde yerden tarih fışkırdı. Üç Kümbetler, Kare Kümbet, tarihi cami ve kümbetler, çeşme, Erzurum konakları, yapılan yıkımların ardından gün yüzüne çıktı. Sürecin daha başında olduklarını söyleyen Ali Korkut, “Üç Kümbetlerden dünyaya Erzurum için yeni bir pencere açılıyor. Bu pencere Erzurum’un her şeyini etkileyecek, insanımıza yeni aş, yeni iş kapıları açılacaktır” dedi.
Ali Korkut, 2011 yılı Nisan ayı sonunda ilk kazmayı vurdukları Projede Sultan Melik Mahallesinde yer alan 26 civarında tarihi ve sivil mimari eserin gün yüzüne çıktığını söyledi. Üç Kümbetler Projesinin, Erzurum için yeni bir süreç ve başlangıç olduğunu belirten Ali Korkut, şehir ekonomisinin, üretim alışkanlıklarının yeniden şekilleneceğini ifade etti. Korkut, “Tarihi İpek Yolu Erzurum ekonomisini şekillendiren, ayakta tutan akarmış. İpek Yolu ile bağlı 32 meslek üzerine bir ekonomi Erzurum tarihi üzerine çalışmalarda karşımıza çıkıyor. Günümüz dünyasında Erzurum, İpek Yolunu kaybetmenin sancılarını yaşıyor. Üniversite, askeri birimler ekonomiyi belirli bir konuma taşısa da Erzurum’un kalkınmışlığının, gelişiminin önü modern İpek Yolu ile açmak gerekiyor.
Bu bağlamda kış, kültür, dini turizmi birlikte düşünüp, sağlık turizmiyle bunları birleştirip ekonomiyi bu yapının üzerine oturtmak gerekiyor. Erzurum’un geleceği turizm üzerinedir. Tarihi eserler bu bağlamda çok önemli. Turizm için bu değerleri iyi sunabilirsek, şehrin geleceğine ciddi yatırım yapmış olacağız. Üç Kümbetlerde yapılan kamulaştırmalar ile 26 civarında tarihi ve sivil mimari eser ortaya çıktı. Erzurum konakları geleceğin Erzurum’unda ciddi kazanç sağlayan işletmeler olacaktır. Üç Kümbetler Projesi, Erzurum’un dünyaya açılan yeni bir penceresi konumundadır” şeklinde konuştu.
Üç Kümbetler Proje alanında yer alan tarihi eserler ve özellikleri şöyle;
Emir Şeyh Cami yanındaki Çeşme:
Erzurum Valisi Hacı Abdullah Paşa tarafından yaptırılmıştır. Erzurum’un tarihi çeşmelerinden biridir. Güneyinde bulunan Emir Şeyh Türbesi ve Camii ile birlikte tarihi bir doku oluşturmuştur.
Emir Şeyh Camii:
Emir Şeyh Camii üzerinde kitabe bulunmamaktadır. Camii mimari özelliklerine göre 18. Yüzyılla tarihlendirilmiştir. Emir Şeyh Camii ahşap destekli ve düz tavanlı cami plan tipindedir.
Gürcü Mehmet Paşa Camii:
Cami giriş kapısı üzerinde bulunan kitabesine göre 1648’de Erzurum Valisi Gürcü Mehmet Paşa tarafından yapılmıştır. Ahşap destekli camilerdendir. Caminin avlusunda ulema serpuşlu bir mezar bulunmaktadır. Şahidesinde yer alan kitabeye göre 1897 yılında vefat eden Erzurum Müftüsü Hemşinli Hacı Ali Avni Efendi burada medfundur.
Üç Kümbetler:
Kare Kümbet: Üç Kümbetlerin batısındaki 4. Kümbettir. Kümbetin kesin tarihi bilinmemekle birlikte 13. Yy. uygun düşmektedir. Kime ait olduğu bilinmemektedir. Kümbet kare gövdeli, iki katlı olup üzeri çapraz tonoz ile örtülmüştür.
Üç Kümbetler (anonim Kümbet): Üç Kümbetin güneyinde bulunmaktadır. Kesin tarihi ve kime ait olduğu bilinmemektedir. Ancak üslup özellikleri bakımından 14. Yy. başlarına uygun düşmektedir.
Kümbet içten ve dıştan silindirik bir düzenlemeye sahip olup, kümbetin çapı 7.94 m.dir. Silindirik gövde, 12 sivri kemer profili ile aralıksız çevrelenmiştir. Kümbet üzerinde ara yönlerde eşit büyüklükte dört pencere açılmıştır. Gövde iki külahın birleştiği noktada çak kozalağı motifi, kaytan silme altında ise kaz ayağı motifi kullanılmıştır.
Emir Saltuk Kümbeti:
Üç Kümbetlerin içerisinde, bugün ortadan kalkmış eski mezarlığın ortasında bulunmaktadır. Kümbet üzerinde kitabe bulunamadığından Emir Saltuk Kümbetinin kim tarafından ve ne zaman yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Ancak yapımın Saltuklu Atabeylerinden İzzeddin Saltuk’a ait olduğu kabul edilmektedir. Kümbetin 13. Yy. ikinci yarısına ait olduğu düşünülmektedir. Anadolu’nun en erken tarihli kümbeti olması bakımından son derece özeldir.
Plan ve Mimari Özellikleri
Emir Saltuk Kümbeti sekizgen gövdeli, iki katlı olup, içten kubbe, dıştan da hafif şişkince ve kubbe şeklinde bir örtüye sahiptir. Karşılıklı grifon ve ejder figürleri, kanatları açık kartal, istiridye niş altında tavşan ve boğa figürleri işlenmiştir. Diğer nişlerin biri istiridye bezemeli, ikisi de hayat ağacının stilize edilmesi ile oluşan farklı bir bezeme olarak görülmektedir.
Üç Kümbet Anonim kümbeti:
Erzurum’da üç kümbetlerin içerisinde bulunmaktadır. Kümbetin üzerinde kitabesi yoktur. Bu nedenle kesin tarihi belirlenememiş ancak üslup özelliklerinden dolayı 14. Yy. tarihlendirilmiştir. Kümbet, dıştan onikigen, içten silindirik planlı ve iki katlı olup, içten kubbe dıştan konik külahlıdır.
Mehdi Abbas Türbesi:
Üzerinde kitabesi bulunmayan türbenin 15. Yy. tarihlendirilmesi uygun düşmektedir.Türbe dıştan onaltıgen, içten sekizgen olup, tek katlı bir düzenlemeye sahiptir. Çokgen planlı bu kümbet içten kubbe, dıştan mahruti bir külahla örtülüdür.
Rabia Hatun (Rabia Ana) Türbesi:
Üzerinde kitabesi olmayan kümbetin yapılış tarihi tespit edilememiş olmakla birlikte üslup özelliklerinden dolayı 14. Yy. ilk yarısına tarihlendirilmektedir. Neden Rabia hatun dendiği bilinmemektedir.
Saray Hamamı:
Hamamın giriş kapısı üzerinde yer alan kitabeye göre Derviş Ağa tarafından 1707 yılında yapılmıştır.
Emir Şeyh Türbesi:
Emir Şeyh Cami ile iç içe girmiş bir durumdadır. Döneminin hem valisi hem de büyük âlimlerinden olduğu sanılan Emir Şeyh Hazretleri'nin hayatına ilişkin fazla bilgi bulunmuyor. İbrahim Hakkı Konyalı tarafından kaleme alınan Tarihçe-i Erzurum eserinde Emir Şeyh Hazretleri'nin İlhanlı döneminde yaşamış olduğu tahmin ediliyor.
Erzurum'un bazı tarihi abidelerini manzum bir halde ifade eden Erzurumlu mutasavvıf ve şair Ketencizade Rüştü Efendi, bu türbe hakkında mısralarında şunları söylüyor: -Ulu Cami bina oldukça, bu türbe bina olmuş- bu mısralara göre türbenin Ulu Cami'nnin yapıldığı tarihte yapıldığı tahmin ediliyor. Ketencizade Rüştü’nün belirttiğine göre türbe, 575 senesinde, Saltukoğlu Sultan Mehmet Kızılarslan zamanında inşa edilmiştir.