Gelirler; gelir getiren mülkler, ticari ve zirai kazançlar gibi farklı türlerdedir. Bununla birlikte Gelir Vergisi Kanunu’nda yer alan gelirler vergiye tabi olanlar olarak belirtilir. Dolaysız vergi türüne örnek olarak verilebilecek gelir vergisi, şahıs firmalarının bir yıllık dönemde elde ettiği kazancın vergisi olarak devlete ödenir.
Kimlerin gelir vergisi ödemek ile mükellef olduğu kanunda net bir şekilde sıralanmıştır. Bununla birlikte mükellef olanlar tam mükellef ve dar mükellef olarak ikiye ayrılır. Gelir vergisine tam mükellef olanlar:
Türkiye sınırları içinde ikametgahı bulunanlar,
Tam mükellefler Türkiye’deki ve Türkiye dışındaki yıllık kazançlarının tamamı üzerinden vergilendirilir. Dar mükellef ise, Türkiye’de ikameti bulunmayan gerçek kişiler için kullanılan bir tanımdır. Bununla birlikte dar mükellefler yalnızca Türkiye’de elde ettikleri gelirin tamamı üzerinden vergilendirilir.
Gelir vergisi elde edilen gelir üzerinden farklı oranlarla belirlenir. Bu sebeple her firmanın geliri ile orantılı bir vergi ödemesi olur. Gelir vergisi rekortmenleri de, şahıs şirketleri üzerinden yüksek gelir elde edenlerdir.
Gelir vergisi beyannamesi, yıllık elde edilen geliri gösteren resmi belgedir. Aynı zamanda beyannamede gelir ile birlikte gelir vergisi miktarı da yer alır. Gelir vergisi beyannamesini Gelir İdaresi Başkanlığı'nın internet sitesi üzerinden görüntüleyebilirsiniz.
Gelir vergisi ödeme işlemleri kazancın türü ile ilgili olarak da değişiklik gösterir. İki taksit olarak ödenen vergiler türü baz alınarak, yıllık beyannameyi izleyen yılın farklı aylarında ödenir. Basit usulde tespit edilen ticari kazançlar için vergi ödeme günü, beyannameyi izleyen yılın şubat ayında ilk taksidi, haziran ayında ise ikinci taksidi olacak şekilde düzenlenmiştir. Diğer yandan sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan oluşmayan gelirler için ise beyannameyi izleyen yılın mart ayında ilk taksit, temmuz ayında ise ikinci taksit ödemesi yapılır.
Ödemeler gelir vergisi mükelleflerinin iş yerleri veya ikametgahlarının bağlı olduğu vergi dairelerinde gerçekleştirilebilir. Bununla birlikte günümüzde bankalar ve internet bankacılığıyla da ödemeler yapılır.
Gelir vergisi oranları yıllara ve ülkenin ekonomik yapısına göre değişkenlik gösterir. Gelir vergisi dilimleri 2020 yılında aşağıdaki miktar ve oranlarda belirtildiği gibidir.
Gelir vergisi hesaplama işlemi kendi kendinize yapabileceğiniz bir işlemdir. Hesaplama yaparken önemli olan, yıllık geliri ve buna bağlı olarak oranını yukarıdaki tabloya göre belirlemektir. Muhasebeci, finansçı ve mali müşavir gibi mali işlerle ilgilenenlerin yanı sıra işletme sahiplerinin de kolaylıkla yapabileceği bir işlemdir.
22.000 TL’ye kadar olan tutarlar için %15 vergi oranı kullanılır. Buna yönelik olarak basit bir işlem için örnek olarak yıllık geliri 12.000 TL olan bir şirketi ele alabilirsiniz. Bu noktada 12.000x15/100 işlemi kullanılır. 12.000 TL 15 ile çarpılıp 100’e bölünür ve sonuç 1.800 TL olarak bulunur. Böylelikle 12.000 TL yıllık gelire sahip bir işletmenin ödemesi gereken gelir vergisi 1.800 TL olarak belirlenir.
Bir diğer örnek olarak 43.000 TL olarak düşünerek yeni bir işlem yapılabilir. 43.000 TL 22.000 TL üzerinde olduğu için 49.000 TL’ye kadar olan tutarlar koşulu ile hesaplanır. Bu koşulda ilk 22.000 TL için %15 oranı uygulanarak 3.300 TL alınır. Diğer yandan kalan 21.000 TL için %20 oranı kullanılarak 4.200 TL bulunur. İlk dilimden elde edilen 3.300 TL ile ikinci dilimdeki 4.200 TL toplanarak 7.500 TL bulunur.
Bu işlemleri online hesaplama programları yardımıyla da kolayca yapabilirsiniz.