Gençlerin Bilmediği Tel Helvası Geleneği, Sıra Geceleriyle Yaşatılıyor

Erzurum’da çoğu gençlerin bilmediği, ihtiyarların ‘bir zamanlar…’ diyerek dilinden düşürmediği tel helvası geleneği eski günlerini mumla aratıyor.

Kaz tiridi, kavut tatlısı, tel helvası… Halen Anadolu insanının uzun kış mevsiminde vazgeçemediği damak tadı geleneklerden sadece bir kaçı. Erzurumlu köylülerin de kışın yakacak tezeği, hayvanlarının yiyeceği varsa; kardan suları kesik, yolları da kapalı değilse keyfine dokunmayın gitsin. Sıra gecesi olarak bilinen ve ‘ferfene’ adının verildiği; dost, komşu ve akrabaların bir araya gelmesiyle geleneksel bir eğlence kültürüne dönüşen ortama zemin hazırlayan sebeplerin başında tel helvası geliyor.

Palandöken ilçesine bağlı Kümbet köyünde tel helvası için gündüzden sözleştikleri evde akşam toplanan Dadaşlar, koca koca demliklerden içilen Erzurum usulü (açık) çayla adeta muhabbetin gözüne vuruyor.

Helva ustası Ülfettin Şengel, işe koyulup tezekle korlanan sobanın üzerinde tereyağı ile unu kavurmaya başlarken; köylüler de hayvan piyasasından ülke ekonomisine bir sürü konuya değinip muhabbeti koyulaştırıyor. Gazel, kaside ve türküler eşliğinde çay faslı ve ev sahibinin yatsılık ikramının ardından çekime hazır duruma getirilen meyane, Şengel usta ve yardımcılarının maharetli elleriyle tel tel olup damakları tatlandırıyor.

'Köylü milletin efendisidir’ düsturuna inanan Kümbet köyü sakinleri, bu ortamı şehir merkezlerinde görmenin mümkün olmadığına inanıyor. Tel helvası için ‘muhabbetimize renk katıyor’ diyen ev sahibi Kemal Önal ise 3 saate yakın bir sürede hazırlanan asırlık geleneğin yeni nesil kuşaklara aktarımı için çekilen zahmetin bir anlamı olmadığını düşünüyor.

Anadolu'da yaşatılan bu tür güzelliklerin yanında, Erzurum'da halen kapalı alanlarda sigara yasağının aktif olmayışı, hasret dindiren böylesi gecelerin en keyifsiz yanını oluşturuyor.

TEL HELVASI

Tel helvanın; 2 ölçü şekere, bir ölçü su katılıp ateş üzerinde karıştırılarak meyanesi hazırlanır. Rengi koyulaşan meyaneye limon sıkılır. Dibi yağlanmış bir leğene boşaltılan meyane, soğumaya bırakılır. Diğer yandan da tereyağında pembeleşinceye kadar un kavrularak hazır hale getirilir. İyice soğumuş olan meyane, bıçak yardımıyla tepsiden alınır. Akideleşmiş şeker, usta ve yardımcılar tarafından sıkıla sıkıla yumuşatılarak uzatılır. En az 10-15 kere yapılan bu işlemden sonra iki ucu simit gibi birleştirilerek yuvarlatılır. Kavrulmuş un ortaya getirilip, una batırılarak işe devam edilir. Odada bulunan usta helvacıların talimatıyla bir usta bir acemi olarak oturulan halkada çekile çekile büyültülen helva, leğene sığmaz hale gelince 8 şekli verilerek çevrilir. Yani yeniden küçültülür ve tekrar çevrilmeye başlanır. Kavrulmuş un, meyaneye yedirilir. Avuç içlerinin maharetli olması istenen helva çekme işinde, eğer incelmemiş helva parçaları olursa buna kaşık sapı denilir ve helva çekene o sert kısım yedirilir. Yine tel dökmeyip bulgur bulgur olması da arzulanan bir şey değildir.