LUSAKA (AA) - TUFAN AKTAŞ - Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yarın ziyaret edeceği Güney Afrika ülkesi Zambiya, bağımsızlığını kazandığı yıldan bu yana koruduğu siyasi istikrar ve zengin maden kaynaklarıyla dikkati çekiyor.
Angola, Zimbabve, Namibya, Mozambik, Tanzanya, Botsvana, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Mozambik ve Malavi ile komşu olan Zambiya adını Afrika’nın dördüncü büyük nehri Zambezi’den alıyor.
1964’te İngiltere’den bağımsızlığını ilan edene kadar "Kuzey Rodezya" adını taşıyan Zambiya, tropikal iklimi, zengin tarım ve maden sahalarıyla bölgesinin önemli ülkelerinden biri.
Yaklaşık 17 milyon nüfusuyla 750 bin kilometrekare büyüklüğündeki ülke, 70’in üzerinde farklı etnik gruba ev sahipliği yapıyor. Resmi dilin İngilizce olduğu ülkede etnik grupların başını yüzde 21 ile Bemba çekerken, bunu yüzde 14 ile Tonga, yüzde 7,5 ile Chewa takip ediyor.
İlk Cumhurbaşkanı Kenneth Kaunda’nın “Tek Millet, Tek Zambiya” ilkesini şiar edinen ülke, bağımsızlığını kazandığı günden bu yana istikrarlı yapısını koruyor.
Türkiye ile ilişkileri son 8 yılda ivme kazanan ülkede 2011 yılında Türkiye’nin Lusaka Büyükelçiliği açılırken, Zambiya’nın Ankara Büyükelçiliği ise 2014’te hizmete girdi.
\
- “Tek millet, Tek Zambiya”
19. yüzyılda Zambiya ve Zimbabve topraklarını içine alan bölge, İngiltere’nin kurduğu İngiliz Güney Afrika Şirketi tarafından kontrol altına alındı.
Bölge, şirketin kurucusu Cecil John Rodes’ten ismini alarak Rodezya olarak anıldı. Kuzey Rodezya Zambiya, Güney Rodezya Zimbabve adını taşırken bu ülke toprakları şirketin ticari amaçları için kullanıldı.
Hem Portekizliler hem de İngilizler fildişi, değerli madenler ve köle ticareti için bölgede yarışırken, Güney Rodezya’nın 1923’de kazandığı özerklikten Zambiya yararlanmadı ve doğrudan İngiltere kontrolünde kalmaya devam etti.
Malavi (Nyasaland), Zimbabve ve Zambiya’dan oluşan bölge 1953’te “Rodezya-Nyasaland Federasyonu” adını aldı. Zambiya, federasyondan ayrıldığı 1963 yılından bir yıl sonra bağımsızlığını ilan etti.
Bağımsızlık hareketinin önderlerinden biri olan Cumhurbaşkanı Kenneth Kaunda’nın “Tek Millet, Tek Zambiya” sloganı ülkenin kuruluş ilkelerinden birini oluşturdu ve ülke 1991 yılına kadar Kaunda tarafından yönetildi.
Aslen öğretim görevlisi olan ve yıllarca hapis yatan Kaunda, 1951'de Kuzey Rodezya Afrika Ulusal Kongresi'nin çalışmalara katıldı ve sonrasında Zambiya Afrika Ulusal Kongresi'nin kuruculuğunu üstlendi.
Kuanda, cezaevinde kaldığı sürede kurulan Birleşik Ulusal Bağımsızlık Partisi'nin 1960 yılında başına geçti ve ülkeyi 1991 yılına kadar bu parti tek başına yönetti.
\
- 27 yıllık koltuğunu bıraktı
1991’de çok partili hayata geçilmesiyle seçimi kaybeden Kuanda, 27 yıllık koltuğunu Çok Partili Demokrasi Hareketi lideri Frederick Chiluba'ya bıraktı. Chiluba, 1996 yılındaki seçimlerden de zaferle ayrılarak ülkeyi iki dönem yönetti.
Chiluba’dan sonra cumhurbaşkanlığı görevini sırasıyla Levy Mwanawasa, Rupiah Banda, Michael Sata ve Guy Scott yürüttü.
Başbakanlık sisteminin uygulandığı ülkede son cumhurbaşkanlığı seçimi ile genel seçim 11 Ağustos 2016’da yapıldı ve seçimleri oyların yüzde 50’den fazlasını almayı başaran Edgar Chagwa Lungu kazandı.
Tek meclisli bir yapıya sahip olan ve beş yılda bir seçimlerin yapıldığı ülkede cumhurbaşkanlığı koltuğunda oturan aynı zamanda ordunun ve yürütmenin de başını çekiyor.
- En önemli gelir kaynağı bakır
Dünya Bankası’nın verilerine göre, 2017 yılı gayrisafi yurtiçi hasılası 25 milyar dolar olan ülkede, kişi başına düşen yıllık gelir bin 500 dolar civarında.
Geçen yıl toplam ihracatı 8,1 milyar, ithalatı da 8,7 milyar dolar olan ülkede serbest rekabete dayalı liberal ekonomi modeli uygulanıyor.
Ana gelir kaynaklarından birini bakır ihracatı oluşturan ve Afrika'nın ikinci büyük bakır üreticisi olan ülkenin diğer ihraç kalemlerinin başında tahıl, değerli taşlar ve metaller, tütün ve pamuk geliyor.
Dünya bakır rezervlerinin yüzde 20'sini barındıran ülke de ayrıca kobalt, nikel ve uranyum da bulunuyor.
Ülkenin başlıca ithalat kalemleri ise petrol ve petrol ürünleri, makine, ulaşım araçları, madeni yağ ve yakıtlar, elektronik aletler ve tekstil ürünleri.
Türkiye, Zambiya’ya 2017 yılında 16,6 milyon dolarlık ihracat yaparken, Zambiya’dan ise 5,2 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirdi.
Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), Zambiya'da çalışmalara başladığı günden bu yana ülkede önemli projelere imza atarken, sağlıktan eğitime, medyadan tarıma kadar farklı alanlarda Zambiya hükümeti ve halkına ekipman ve eğitim desteğinde bulundu.