İki yakası Dicle tarafından ayrılan ve tarihi öneme sahip olan Hasankeyf ilçesi sosyal medyada yeniden konuşulmaya başladı. "Hasankeyf nerede?" sorusunu soran vatandaşlar Hasankeyf tarihi önemini de merak ediyor. Dönemin medrese, darüşşifa, rasathane ve eğitim kurumları ile en önemli ilim ve kültür merkezi olarak geçen Hasankeyf yeni hali ile tartışma yarattı. İlçede bulunan değerli tarihsel yapılan sebebiyle Hasankeyf 1981 senesinde sit alanı ilan edilmiş ve koruma altına alınmıştı.
GAP projesi kapsamındaki Ilısu Barajı sebebiyle Hasankeyf tarihi eserleri ile alakalı sular altında kalma tehdidi bulunuyordu. Bir süredir bu konuyla ilgili çalışmalar yürüten Kültür Bakanlığı ve DSİ Genel Müdürlüğü Hasankeyf yeni hali ile ilgili bilgi verdi. Peki, Hasankeyf’in son hali 2020 yılında nasıl oldu? İşte Hasankeyf hikayesi ve tarihi hakkında tüm merak edilenler...
Devlet Su İşleri tarafından bitirilen Veysel Eroğlu Barajı (Ilısu Barajı) sonrasında göl sahası içinde kalan Hasankeyf tarihi eserleri ile ilgili taşınma süreci tamamlandı. Dünyanın en eski yerleşim merkezleri arasında bulunan ve tarihi öneme sahip olan Hasankeyf’teki baraj göleti, tarihi yapılar ve Paleolitik Çağ, Tunç Çağı, Neolitik Çağ, Kalkolitik Çağ, Ortaçağ, Demir Çağı, Roma Dönemi, Artuklu Dönemi ile Osmanlı Dönemi’ne ait 1453 adet eserin bulunduğu Hasankeyf Müzesi ile alakalı olarak yerli ve yabancı turistleri ağırlamaya hazır olduğu bilgisi verildi.
Hasankeyf Kaymakamı tarafından yapılan açıklamaya göre Ilısu Barajı’ndaki su seviyesinin maksimum düzeye geldi. Oldukça köklü medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan Hasankeyf içerisindeki taşınabilir eserlerin tarihi hassasiyet ile yeni Hasankeyf olarak adlandırılan bölgeye taşındığı kaydedildi. Turizm amaçlı olarak değerlendirilmek istenen tarihi ilçedeki üç liman tamamlandı. Kale limanı ile müze limanı arasında yolcu taşımacılığı yapılması düşünülüyor. Aynı zamanda Hasankeyf’in yapısına uygun şekilde, konforlu ve düşük ses seviyesindeki teknelerle alakalı ilgili kurumlara raporların gönderildiği belirtiliyor.
Hasankeyf tekne turu ile de çok konuşulan ve merak edilen bölgelerden bir tanesi. Teknelerin 1 Eylül’den itibaren işletilmeye başlanması planlanıyor. İki yakanın arasında gerçekleşecek düzenli seferlerle beraber ziyaretçiler için kısa tur güzergahları olacağı da aktarılıyor. Turizm hareketliliği sağlamak adına yapılan çalışmalarda su üstü sporları, hız tekneleri, yamaç paraşütü ve jet ski gibi bazı sportif faaliyetlerin yapılması amaçlanıyor. “Hasankeyf sular altında kaldı mı?” sorusunun cevabı merak edilirken bölgenin sular altında kalmayan güzellikleri arasında bulunan Ağlayan Mağarası, Şahap Vadisi, Atlıhan, şelale ve Saha Vadisi için trekking odaklı turizm faaliyetleri de sürdürülüyor.
Hasankeyf son hali ile oldukça konuşulurken bölgeyi ilk kez duyanlar veya henüz ziyaret etmemiş olanlar “Hasankeyf hangi ilde?” sorusunu sormaya başladı. Hasankeyf Batman iline bağlı bir tarihi ilçedir. Hasankeyf barajı nedeniyle sular altında kalma ve sahip olduğu tüm kültürel hazineyi kaybetme tehlikesiyle baş başa kalmıştı. Bu nedenle tamamen Hasankeyf sular altında kalmadan önce kurtarma kazılarıyla eserlerin taşınması adına çalışmalar yürütüldü. Hasankeyf tam olarak Batman-Mardin ve Batman-Şırnak karayollarının üzerinde bulunuyor.
Denizden yüksekliği 520 metre olan Hasankeyf antik kenti güneyinde Midyat sıradağlarını ve kuzeyinde Raman sıradağlarını bulunduran bir vadi içerisinde konumlanıyor. Eski dönemlerde, kayalara oyulu evleri sebebiyle bölgeye Mağaralar Şehri veya Kayalar Kenti anlamını taşıyan Hısnı Keyfa ismi verildi. Osmanlı Dönemi'nde Hısnıkeyf olarak değiştirilen bu isim, zaman içerisinde halk arasında "Hasankeyf" haline geldi.
Hasankeyf tarihi önemi çok büyük olan, ülkemizin en değerli bölgelerinden bir tanesidir. “Hasankeyf nedir?” sorusuna en yeterli cevap olarak tarihi bölgenin geçmişinden ve sahip olduğu mirastan bahsetmek gerekiyor. Bugün yeni Hasankeyf evleri ile çok konuşulan bölge, aslında tarihi miras olarak ülkemiz için çok kıymetli. Hasankeyf tarihi hakkında henüz tam olarak netleştirilemeyen bazı noktalar var. Bölgenin ilk olarak ne zaman kurulduğu bilinmiyor olsa da tarihinin antik döneme dayandığı düşünülüyor. Hasankeyf höyüğünde gerçekleştirilen çalışmalarda 3.500 yıldan 12.000 yıl öncesine dek çok farklı arkeolojik kalıntılara rastlandı.
Hasankeyf bölgesi zamanında Yukarı Mezopotamya’dan Anadolu’ya geçişi sağladığı ve Dicle Nehri kenarında yer aldığı için stratejik anlamda önemliydi. Bölgenin MS 2. ve 3. yüzyıllarda Bizanslılar ile Sasaniler arasında el değiştirdiği biliniyor. O dönemlerde bölgeyi Sasanilerden koruyabilmek adına Roma İmparatoru II. Constantius tarafından sınır kalesi inşa ettirildi. İnşası MS. 363 yılına denk gelen kaleyle beraber bölge uzun bir süre Bizans ve Roma egemenliğinde oldu. Uzun süre Süryani piskoposluğunun merkezi olan Hasankeyf, 640 senesinde Halife Ömer ile beraber İslam ordusunun eline geçti. Bir süre Emeviler’in, Abbasiler’in, Hamdaniler’in ve Mervaniler’in elinde olan Hasankeyf Artuklular tarafından 1102 senesinde ele geçirildi.
Artuklular döneminde en parlak dönemini yaşayan Hasankeyf, şehir haline geldikten sonra 1232 senesinde Eyyübiler tarafından ele geçirildi ve 1260 senesinde Moğollar tarafından tahrip edildi. 14. yüzyıl itibariyle Hasankeyf şehir olma özelliğini koruyor olsa da bir daha eski güzel günlerine geri dönemedi. Bir dönem Akkoyunlular’ın, yeniden Eyyübiler’in ve sonra da Safeviler’in denetiminde olan Hasankeyf 1515 yılında ise Osmanlı Devleti topraklarına katıldı. 17. yüzyıl itibariyle ticaret yolları değiştiği ve savaşlar nedeniyle ticaret durakladığı için Hasankeyf şehir olarak önemini kaybetti. 1990 senesinde Batman’ın il olmasıyla beraber Hasankeyf buraya bağlı bir ilçe haline geldi.
Ilısu Barajı nedeniyle Hasankeyf sular altında kalma tehlikesi yaşarken tarihi yerleşim alanındaki Artuklu Hamamı, Eyyubi Camisi, Zeynel Abidin Türbesi ve Er-Rızık Camisi gibi önemli yapılar Kültürel Park içerisindeki alana taşındı. Şubat 2020’de ise Hasankeyf sular altında kaldı. Hasankeyf anlamı tarihi gerekçelere ve kültürel mirasa dayalı olduğu için oldukça önemli bölgelerden bir tanesidir. Hasankeyf asma köprü üzerinde yaşanan problemler sıkça gündeme geldi. Dünya üzerindeki en eski yerleşim yerlerinden bir tanesi olan Hasankeyf; kireçtaşı ile kayalara oyulan evlere, Neolitik çağ mağaralarına, Roma dönemi kalesine, daha pek çok medeniyetten önemli kalıntılara ve eserlere sahipti.