2022-2023 yıllarını kapsayan toplu sözleşme kapsamında, doktorların dışındaki sağlık çalışanlarının döner sermaye ek ödemeden aldıkları pay yüzde 20 artırıldı. BBC Türkçe'ye değerlendirme yapan sağlık uzmanlarına göre bu değişiklik, hekim dışı sağlık çalışanları için maaş artışı anlamına gelirken, döner sermayeden aldıkları payın azalacağını düşünen doktorlar için maaşlarının düşmesi riski barındırıyor. Yüzde 20 zammı toplu iş sözleşmesinde masaya getiren Sağlık-Sen'e göre ise hekimlerin gelirinde hiçbir değişiklik olmayacak.
25 Ağustos 2021 tarihli Resmi Gazete'de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yayımlanan "2022 ve 2023 Yıllarını Kapsayan 6. Dönem Toplu Sözleşme" kapsamında, doktorların dışında kalan sağlık çalışanlarının hastanelerin döner sermayelerinden aldığı sabit ek ödeme payı yüzde 20 artırıldı.
2022 Ocak ayından itibaren "ebe, hemşire, sağlık memuru, laborant, anestezi, radyoloji, tıbbi sekreter, tekniker, teknisyen, mühendis, VHKİ, hizmetli, şoför, memur, şef vb. genel idari hizmetler ve yardımcı hizmetler sınıfı çalışanlar ve Adli Tıp Kurumu çalışanları gibi sağlık çalışanlarının" yaklaşık 400-420 TL zam alacağı tahmin ediliyor.
BBC Türkçe'ye konuşan sağlık uzmanlarına göre eğer bu zam hastanelerin döner sermayesinden karşılanırsa, zam kapsamı dışında tutulan doktorların döner sermayeden aldığı pay azalacak.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Konsey Üyesi Kazım Doğan Eroğulları, "Diğer sağlık emekçilerine verilen yüzde 20 zam yeterli mi? Tabii ki değil. Ama döner sermayeden karşılanacağı anlaşılan bu zam, hekimlerin döner sermayeden alacağı pastanın küçülmesi ve maaşlarının azalması anlamına geliyor" diyor.
Sağlık Çalışanları Sendikası Genel Başkanı ve bir hastanede mutemet olan Menderes Bingöl'e göre bu değişiklik bir hastanede çalışan hemşirenin 400 TL zam alması anlamına gelirken, aynı hastanede çalışan hekimin ise döner sermaye gelirinin 2-3 bin TL azalması anlamına gelebilir.
Hükümetle yapılan 2022-2023 toplu iş sözleşmesi görüşmeleri sürecinde hekim dışı sağlık çalışanlarına yönelik yüzde 20 ek ödeme zammı talebini masaya getiren Sağlık-Sen ise hekimlerin bu değişiklikten olumsuz etkileneceği değerlendirmelerini reddediyor.
Sağlık-Sen Genel Başkanı Semih Durmuş, "Hekim dışı personele toplu sözleşmeden kaynaklı ek ödeme zammı, kamuda çalışan hiçbir hekim arkadaşımızın gelirlerinde bir eksilmeye sebep olmayacak" diyor.
BBC Türkçe haberle ilgili olarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı'yla iletişime geçti. İki bakanlık da haber yayımlanana dek herhangi bir değerlendirmede bulunmadı.
'**Her doktor için en az 2-3 bin TL kayıp anlamına gelebilir**'
Hastaneler döner sermaye gelirlerinin yaklaşık yüzde 46'sını personele maaş olarak dağıtırken, yüzde 54'ünü ise hastanenin diğer giderleri için harcıyor.
Peki, sağlık çalışanları nasıl maaş alıyor ve yapılan zam hangi kalemi etkiliyor?
Sağlık çalışanlarının maaşı; merkezi sağlık bütçesinden karşılanan bir sabit maaş ve çalışılan hastanenin döner sermayesinden karşılanan biri sabit ek ödeme diğeri ise performans sistemine bağlı ikinci ödeme olarak üç temel kalemden oluşuyor.
Toplu sözleşme kapsamında hekim dışı sağlık personeline yapılan zam, hastanelerin döner sermaye gelirinden karşılanan sabit ek ödemeyi kapsıyor.
Menderes Bingöl, bu zammın doktor maaşlarını nasıl etkileyeceği konusunda kendi görev yaptığı hastaneden yola çıkarak şöyle bir hesaplama sunuyor:
"1000 sağlık personeli bulunan bir hastanede yüzde 20 zam ile birlikte hekim dışı personelin maaşı 400 TL civarında artarsa, bu rakam vergisiyle birlikte hastanenin döner sermayesine 600 bin TL eksi olarak yansır. Hastanenin döner sermayesinden azalan 600 bin TL, o döner sermayeden pay alan her doktor için en az 2-3 bin TL kayıp anlamına gelecektir."
Hekim dışı sağlık personelinin kazanacağı ve hekimlerin kaybedeceği para arasındaki farkın neden bu kadar yüksek olduğunu sorduğumuz Bingöl, hastanelerde hekim dışı sağlık personeli sayısının hekimlere göre çok daha fazla olduğunu söylüyor.
Bingöl'e göre bu zam, bazı hastanelerde hekimlerin döner sermayeden hiç pay alamamasına bile yol açabilir:
"Hastanenin gelirinden bağımsız, daha adil bir ek ödeme yönetmeliği gerekiyor. O zaman bu zam, döner sermayeyi ve hekimleri olumsuz etkilemezdi."
BBC Türkçe'ye konuşan Sağlık-Sen Genel Başkanı Semih Durmuş'a göre ise hekim dışı sağlık personeline yapılan bu zam, doktorların pay aldığı döner sermaye kaleminden değil, hastanenin "diğer giderlerine" ayrılan bütçesinden karşılanacak:
"Döner sermaye yönetmeliğine baktığımızda, hastanelerin gelirleri ikiye ayrılır. Hastaneler bu gelirlerin yaklaşık yüzde 46'sını çalışanlara döner sermaye olarak dağıtırken, 54'lük kısmından da hastanenin elektrik su gibi giderlerinin ödendiği diğer bütün giderleri karşılanır."
"Doktorların hali hazırda pay aldığı döner sermaye kalemi, yüzde 46'lık kısımdır. Ama hekim dışı sağlık çalışanlarına yapılan bu zam, hekimlerin pay aldığı yüzde 46'lık kısımdan değil, diğer hastane giderlerine ayrılan yüzde 54'lük kısımdan karşılanacak bir paradır."
Durmuş toplu sözleşme görüşmelerinde masaya getirdikleri bu zam teklifini, doktorların maaşı etkilenmeyecek şekilde hazırladıklarını söylüyor:
"Evet, bu zam döner sermaye bütçesinden dağıtılacak ama hali hazırda çalışanlara ayrılan paydan değil, 'diğer giderler' kısmından karşılanacak. Dolayısıyla, hiçbir çalışanın cebinden bir kuruş paranın eksilmesine neden olmayacak. Öbür türlü doktorların cebinden çok ciddi manada bir gelir kaybı söz konusu olurdu.
"Bugün doktorların kamuda çok yüksek maaş aldığı algısı var ama hakikatte böyle değil. O yüzden biz bu düzenlemede zaten geliri düşmüş olan uzman hekimlerin parasını daha da düşürecek bir yol değil, onların gelirlerine hiç dokunmadan diğer sağlık çalışanlarının gelirlerini bir nebze olsun artırabilmenin gayretinde olduk."
Fakat, Menderes Bingöl'e göre bu zammın yüzde 54'lük kısmını oluşturan döner sermaye payından karşılanması yasal olarak mümkün değil.
Bingöl, "375 sayılı KHK'ya göre ek ödemeler döner sermaye bütçesinin yüzde 46,5 kısmından mahsup edilmektedir. Bunun dışında bir kalemden ya da bütçeden ödenmesini gerektirecek bir yasal düzenleme mevcut değildir" diyor.
Toplu sözleşmenin ilgili maddesi, ek ödemeye yapılan yüzde 20 zammın 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname'ye göre uygulanacağını söylüyor.
Peki, bu zammın hastanelerin döner sermayelerinden değil de merkezi sağlık bütçesinden karşılanma ihtimali var mı?
(TTB) Merkez Konsey Üyesi Kazım Doğan Eroğulları'na göre hükümet bu yönde bir açıklama yapmadıkça, zammın döner sermayeden karşılanacağını varsaymak gerekiyor:
"Ek ödemeler, hastanelerin döner sermayesinden ödenir. Dolayısıyla hükümet 'Hayır, biz bunu merkezi bütçeden ödeyeceğiz' şeklinde bir açıklama yapmazsa, hekimlerin aldıkları ek ödeme düşecek."
'**Hekim dışı personel ve doktorların maaşları arasında en az 6-7 kat fark var**'
BBC Türkçe'ye konuşan sağlık uzmanları, sağlık çalışanları arasında adil ve çalışma barışını koruyan bir ödeme sisteminin zaten olmadığını söylüyor.
Her hastanenin büyüklüğü, sağlık çalışanı sayısı ve dolayısıyla aylık gelirinin birbirinden farklı olduğu düşünüldüğünde; Türkiye'de aynı branşa mensup iki sağlık çalışanının aldığı maaş, ek ödemelerdeki farklılık nedeniyle birbirinden farklı oluyor.
Bir de bu hesaplamaya farklı branşlara mensup sağlık çalışanlarının döner sermayeden farklı oranlarda pay aldığı eklendiğinde, aynı hastanede çalışan fakat farklı branşa mensup iki uzman hekimin bile maaşı aynı olmuyor.
Sağlık çalışanlarının döner sermayeden aldığı payı etkileyen bir diğer unsur ise performans sistemi.
Örneğin aynı branşta hizmet veren iki hekim, o ay baktıkları hasta ya da girdikleri ameliyat sayısına göre döner sermayeden pay alıyor.
Hekim dışı sağlık çalışanlarının ise döner sermayeden o ay alacakları payı belirleyen unvan katsayısı, hekimlere göre oldukça düşük.
Menderes Bingöl, hekim dışı sağlık çalışanlarına yapılan bu zammı olumlu buluyor.
Döner sermayedeki payın dağıtımında hekim dışı sağlık çalışanları açısından ciddi bir adaletsizlik olduğunu ve "aslan payının" hekimlere ayrıldığını söyleyen Bingöl, bu zammın hekimler ve diğer sağlık çalışanları arasındaki maaş farkı makasını daraltacağı görüşünde:
"Hekim dışı sağlık çalışanlarının döner sermayeden aldığı payı belirleyen unvan katsayısı 0,45 iken hekimlerinki 2,5. Yani hekimler, diğerlerinin neredeyse 7 katı. Bir dilim pastayı 10 kişiye pay ederken, bunun yüzde 70'ini hekimlere ayırdığınızı düşünün. Hastanelerdeki döner sermaye, ortalama yüzde 75-80 seviyesinde hekimlere ayrılıyordu.
"Kendi hastanemden örnek vermem gerekirse acil serviste görev yapan bir hemşire 700-800 TL ek ödeme alırken, baktığı hasta sayısına göre o ay iyi puan yapan bir dahiliye hekimi 12 bin TL ek ödeme alabiliyor. Dolayısıyla, ek ödemelerde hekim dışı personel ve hekimler arasında en az 6-7 kat fark olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz."
Türkiye'de yeni mezun bir hekim, ortalama 7 bin TL maaşla işe başlıyor.
Uzmanlara göre döner sermayeden alınan payların değişkenliği düşünüldüğünde, hekimler o ay alacakları maaşın toplamda ne kadar olacağını genellikle bilmiyor.
Pandemi döneminde hekimlerin maaşının fiili olarak oldukça düştüğünü söyleyen Eroğulları, sağlıkta daha güvenilir bir maaş sisteminin getirilmesi gerektiğini savunuyor:
"Pandemi döneminde hastaneler eskisi gibi ameliyat yapamadığı için gelirleri düştü, bu yüzden hekimlerin bir çoğu döner sermayeden ek ödeme alamadı. Bu insanlar bu gelirlere güvenerek çeşitli taksitlere girdi ama gelinen noktada bu geliri sürekli kaybediyorlar.
"Eşit işe eşit ücret uygulaması yok. Sabit ek ödeme emekliliğe yansımıyor. Aldığımız maaşı tek ödeme şeklinde sabit bir gelir olarak alsak, emeklilikte daha avantajlı olacağız ama devlet resmen kendi memurundan nasıl kısarım şeklinde bir politika uyguluyor.
"Döner sermayenin dağıtımı da hastane idaresinin keyfine bağlı. Örneğin hastane 'bu ay benim çok borcum var, çalışanıma döner sermaye dağıtamayacağım' diyebilir. Oldukça karmaşık, kaotik, insan onuruna yakışmayan ve hekimin emeğini ucuzlatan bir uygulama bu."
Eroğulları, "Biz performansa dayalı ve ödenip ödenmeyeceği belli olmayan ek ödeme değil, emekliliğe yansıyan ve insanca yaşamayı sağlayan tek bir ödeme istiyoruz" diyor.