Sağlık Bakanlığı'nın 7 Mayıs'ta Covid-19 tedavi rehberinde yaptığı güncellemeyle sıtma ilacı hidroksiklorokinin Covid hastalarına verilmesi durduruldu. İlacın "ölümlere neden olduğu" iddiaları sosyal medyada yayılsa da bilim insanları, ilaçla ölüm vakaları arasında doğrudan bir ilişki olduğunun henüz bilimsel olarak gösterilmediğini vurguluyor.
Sağlık Bakanlığı, güncellediği "Covid-19 Erişkin Hasta Tedavisi" rehberinde, Türkiye'de ve dünyada tartışmalara neden olan hidroksiklorokin adlı sıtma ilacına yer vermedi. Yani Bakanlık, söz konusu ilacı Covid hastalarının tedavisinde kullanmayı durdurdu.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) 7 Mayıs'ta, "COVID-19'a karşı etkili olmadığı gibi yan etkileri de bilinmesine ve TTB olarak tüm uyarılarımıza rağmen, hidroksiklorokin ilacı ancak bugün Sağlık Bakanlığı tarafından rehberden çıkarıldı" açıklamasını yaptı.
Tartışmaların odağındaki ilaçların "ölümlere neden olduğu" iddiası, sosyal medya kullanıcıları arasında yaygın şekilde paylaşıldı ve Türkiye'de #İlaçlarÖldürdüKocaİstifa' etiketi TT listesine girdi. Ancak bilim insanları, ölüm vakalarıyla hidroksiklorokin arasında doğrudan ilişki olduğu iddiasına şüpheyle yaklaşıyor.
Tedavide verilen sıtma ilacının Covid'e karşı etkili olmadığına yönelik bulgular olmakla birlikte, ilacın "ölümlere neden olduğu" iddiaları bilimsel olarak doğrulanmış değil.
Hidroksiklorokin, sıtmaya karşı kullanılan en eski ve en yaygın ilaçlardan biri olan klorokine çok benziyor.
İltihaplı romatizma ve deri veremi (lupus) gibi otoimmün hastalıkların tedavisinde de kullanılan bu ilaç, antiviral özelliğinden dolayı son yıllarda daha fazla ilgi çekmeye başladı.
Ancak ilacın koronavirüse karşı etkili olduğuna dair net bir kanıt ortaya konmadı ve ilacın kalp sorunlarına neden olabileceği uyarıları yapıldı. İlaçla ilgili araştırmalar bilim çevrelerinde tartışma yarattı.
İlacın kalp hastalıklarına ve özel olarak da kalp krizine neden olduğu iddiası hakkında bilim insanları arasında bir uzlaşı bulunmuyor. Ölümlerin doğrudan ilaçla bağlantılı olduğu da henüz kanıtlanmış değil.
Hidroksiklorokin ile ilgili tartışmalar geçtiğimiz yıl Mayıs ayından bu yana birçok bilimsel çevre ve sağlık otoritesinin gündemindeydi.
İddiaların merkezinde, Lancet tıp dergisinde Mayıs 2020'de yayımlanan bir araştırma bulunuyordu.
Araştırmada, hidroksiklorokin ilacının Covid-19 tedavisinde bir yararı olmadığı, aksine "hastaların ölüm ihtimalini artırdığı" sonucuna varılmıştı. Ancak araştırmanın özel bir şirket tarafından sağlanmış bir veri tabanına dayandığı ve yöntemsel yanlışlar içerdiği gerekçesiyle yöneltilen eleştirilerin ardından, Lancet dergisi makaleyi geri çekti.
ABD Gıda ve İlaç Dairesi'nin (FDA) eski baş bilim insanı, Georgetown Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Jesse Goodman da bu araştırmanın kontrollü denek gruplarıyla yapılmadığını, ampirik bir çalışma olduğunu belirterek, söz konusu ilaç ile bazı sağlık sorunları arasında korelasyon bulunduğunun ortaya koyulduğunu ancak bu durumun her zaman neden-sonuç ilişkisinin varlığına işaret etmeyeceğini vurguladı.
Lancet'te yer alan araştırmanın yayınlanmasının ardından 120 bilim insanı, Lancet'in editörüne yazdıkları açık mektupta araştırmayla ilgili kaygılarını dile getirdi. Mektupta, araştırmanın istatistiksel analizi ve yöntemiyle ilgili "10 kaygı" ortaya kondu. Araştırmanın hangi ülkeleri ya da hastaneleri içerdiğinin belirtilmediği aktarılırken, etik değerlendirmeden geçmediği vurgulandı. Ayrıca, araştırmada elde edilen verilerle ilgili detayların bilim insanları tarafından talep edildiği ancak bunların verilmediği belirtildi.
Hidroksiklorokin ilacının "ölüm oranlarını artırdığı" bilimsel olarak kanıtlanmış değil. Ancak tedavi ve korunma açısından ilacın etkisiz olduğuna yönelik çalışmalar yapıldı.
30 Eylül 2020'de JAMA Internal Medicine dergisinde yayımlanan randomize kontrollü klinik bir çalışma, hidroksiklorokinin Covid-19'den korunmak yönünde herhangi bir klinik faydasının olmadığını ortaya koydu.
19 Kasım 2020'de Tıp dergisi New England Journal of Medicine'ın internet sitesinde yayımlanan ve 4 bin 700 hastayla yapılan çalışmada da, hastaneye yatırılan Covid vakalarının ölüm oranları incelendiğinde hidroksiklorokinin herhangi bir faydası olmadığı gösterildi.
BBC Türkçe'ye konuşan Prof. Dr. Derya Unutmaz, Sağlık Bakanlığı'nın hidroksiklorokini tedavi rehberinden çıkarmasını "doğru ama geç kalınmış bir karar" olarak niteliyor ancak ilacın doğrudan ölümlere neden olduğunun henüz kesinleşmediğini de hatırlatıyor:
"Covid'e karşı etkisinin olmadığı çok net. İlacı hastalıktan önce de verseniz, sonra da verseniz bir etkisi yok. Covid-19 hastalarında ilacı kullananların bir kısmında ölüm vakalarında artış bile var, ancak sebebi tam olarak bilinmiyor.
"Kalp aritmilerine sebep olabileceği belirtiliyor. Kalbinizde böyle bir sorun varsa daha kötü hale getirme ihtimali var. Bu yan etkilerden dolayı da insanların etkilenmiş olması muhtemel. Milyon insana verdiğiniz zaman, küçük bir kısmı da olsa bundan etkilenmiş olabilir.
"Covid'le birlikte acaba kalbe daha fazla yan etkisi var mıydı, bilinmiyor. Böyle bir ihtimal de var. Covid aynı zamanda kalbi de etkiliyor. Acaba bu ilaçla birlikte o daha kötü duruma geldi mi gelmedi mi, bilinmiyor. Bu bir hipotez."
Prof. Dr. Derya Unutmaz, mevcut verilerle "Hidroksiklorokin ölümlere yol açtı" denmesinin mümkün olmadığını kaydediyor:
"İlaç ölümlere yol açtı diyemeyiz. İlacı kullanmamasına rağmen Covid sonrası kalp krizi geçirenler de var. Acaba bu ilacı kullananlarda bir artış var mı, bilimsel olarak araştırmak lazım.
"Sağlık Bakanlığı'nın elinde bu veriler vardır ama büyük ihtimalle hiçbir zaman ortaya çıkmayacak. Bunlara bakmadan, 'Bu ilacı aldım kalp krizi geçirdim' ya da 'İlaç yüzünden tanıdığım öldü' demek yanlış olur."
Unutmaz, söz konusu ilacın "kalp muayenesi yapılmadan herkese verilmesinin" yanlış olduğunu da belirtiyor:
"İlaç verilmeden önce kalp check-up'ı yapmanız lazım, aritmi olup olmadığının tespit edilmesi gerekiyor. Bunlar da yapılmadı. Genç yaşlı ayrımı yapılmadan, test sonuçları bile çıkmadan ilacın verildiği oldu.
"Birçok doktor arkadaşımız da bu ilacın verilmesine karşıydı ancak onlar da kendilerine baskı yapıldığını söyledi. Bir hekime hiçbir şekilde reçete yazması yönünde baskı yapılmaması gerekir. İlacın hiçbir ayrım gözetilmeden herkese leblebi dağıtır gibi dağıtılması, tıp tarihine kara leke olarak geçecek."
Türkiye, hidroksiklorokin ilacını Covid hastalarında kullanan tek ülke değildi. Hindistan, Brezilya, ABD, Fransa gibi birçok ülkede ilaç Covid tedavi protokollerinde yer aldı.
Hatta eski ABD Başkanı Donald Trump ve Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro da, koronavirüse karşı "önleyici tedbir" olarak hidroksiklorokin ilacı aldıklarını söylemişti. Trump, basın toplantılarında sık sık hidroksiklorokin ilacını övmüş ve ilacı kullandığını açıklamıştı.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 26 Mayıs 2020'de hidroksiklorokin ilacının klinik denemelerini güvenlik kaygıları nedeniyle "geçici olarak" durdurduğunu açıklamıştı.
27 Mayıs 2020'de Fransa'da da ilacın Covid-19 hastalarının tedavisinde kullanımı yasaklandı.
Türkiye'nin diğer ülkelerden farkı, hidroksiklorokin ilacının hastalığın erken dönemde kullanılmasıydı. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, hidroksiklorokinin "erken dönemde kullanılmasının" Türkiye'ye özgü bir yöntem olduğunu belirtmişti.
Koca, 15 Nisan 2020'de yaptığı açıklamada, Türkiye'nin erken aşamada hidroksiklorokin kullanarak diğer ülkelerden farklı bir yaklaşım içinde olduğunu söylemiş, "Bu ilacı bu kadar yaygın kullanan ikinci bir ülke yok. Dünya bu ilacın peşinde. Biz bir milyon kutuya yakın ilacı baştan stokladık" demişti.