İbn-i Heysem optik, ışık ve görme alanlarında yaptığı çalışmalar sayesinde günümüz teknolojisinin gelişimine katkıda bulunmuş değerli bir bilim insanıdır. Çeşitli alanlarda kitapları bulunan İbn-i Heysem, tarihin önde gelen bilim insanlarından olmayı başarmıştır. Peki ismini sık sık duyduğumuz İbn-i Heysem’i ünlü eden şey ne? İbn-i Heysem kimdir?
965 yılında Basra’da dünyaya gelen İbn-i Heysem, köken olarak Arap asıllıdır. Ölüm tarihi tam olarak bilinmeyen İbn-i Heysem’in 1038-1040 yılları arasında öldüğü düşünülmektedir. Doğumundan ölümüne kadar olan süreçte insanlık adına çok değerli çalışmaları olmuştur. Teknolojinin gelişmememiş olduğu bir dönemde, böylesine çalışmalara imza atmış olması ise takdire şayandır. İbn-i Heysem'in hayatı bilim ile geçmiştir.
Eğitim ve öğrenim hayatına, doğduğu Basra ilinde başlamıştır. Burada din ve fen bilimleri ile ilgili eğitim aldıktan sonra matematik, astronomi, fizik ve metalurji gibi alanlarda eğitim almak için Bağdat’a gitti. Bu eğitimleri de başarıyla tamamlayan İbn-i Heysem, bu alanlara iyice merak saldı ve bu alanlarda çalışmalar yapmak istedi. Çalışmalara başlayan İbn-i Heysem’in elde ettiği başarıları kısa sürede halk da duymaya başladı. İyice ün kazanan Heysem’in başarıları Mısır’ın hükümdarının da kulağına gitti. Mısır hükümdarı, Heysem’i yanına çağırdı. Hükümdarın yanına giden Heysem, ona Nil Nehri ile ilgili projelerini anlattı. Projeleri çok beğenen hükümdar, böyle bir projenin gerçekleşmesi için her türlü imkanı ona tanıyacağı ve eğer projeyi gerçekleştirilirse onu ödüllendireceğini vadetti. Bu projenin üzerinde çalışmalarını sürdüren Heysem, dönemin şartlarından dolayı bu projenin gerçekleştirilemeyeceğini anladı. Bunu hükümdara söyledikten sonra ondan korkan Heysem, çalışmalarını hükümdardan uzak bir yerlerde yapmaya karar verdi.
Hükümdardan olabildiğince uzaklara giden Heysem, burada çeşitli kitaplar yazdı. Bu dönem Heysem’in en parlak dönemi olarak bilinir.
Heysem dönem bilinen bütün dallarda mutlak bir başarı yakalamıştır. İbn-i Heysem, alışılagelmiş bir zekaya sahip olmadığından diğer insanların arasında düşünce biçimi bakımından oldukça fazla dikkat çekmektedir.
Çeşitli kitapları inceleyerek daha önce yapılmış yanlışlıkları gidermiş, bunları Arapça diline çevirerek ondan sonra gelen bilimle ilgilecek nesile büyük yardımı dokunmuştur. İnşaatçılık alanına geometri ve matematiği uyarlayarak, mimarı için de çalışmalar yapmıştır. Güneş sistemi ve uzay hakkında da çeşitli hipotezler ortaya atmış ancak hepsini kanıtlayacak vakti olmamıştır.
Bir çok alanda çalışma yapan Heysem, en çok optik alanında yaptığı çalışmalar ile tanınmıştır. Işık ve göz ile ilgili araştırmalar yapıp çeşitli hipotezler süren Heysem, o dönem Batı’nın doğru kabul ettiği bilgilerin yanlış olduğunu gün yüzüne çıkardı.
O dönem Batılılar görme olayını, gözden çıkan ışınların nesneye çarpıp geri dönmesi sayesinde olduğunu savunuyorlardı. Ancak Heysem bunun mümkün olmadığını, görme olayının gerçekleşebilmesi için mutlaka bir kaynağın var olması gerektiğini savunuyordu. Gözlerin ışın yayması ona göre çok mantıksız gelmekteydi. Heysem ayrıca ışıkla ilgili de daha önce eşi benzeri olmayan çalışmalar yaptı. Işık ile ilgili çalışmalarını karanlık odada sürdürmeyi düşünmüş ve bu düşünceyi, düşünce olarak bırakmayıp hayata geçiren ilk bilim insanı olmuştur.
İbn-i Heysem’in ışık ile yaptığı çalışmaların başında şüphesiz ki karanlık oda deneyi gelmektedir. İbn-i Heysem karanlık oda deneyini şu şekilde yapmıştır:
Güneşin en yoğun olduğu saatlerde dışarıya bir çadır kuran Heysem, çadırın ışık alabilecek her noktasını kapatmış ve kendisi için tamamen karanlık oda oluşturmuştur. Daha sonra çadıra küçük bir delik açarak tüm ışınların bu delikten geçtiğini gözlemlemiştir. Ayrıca bu delikten geçen ışınlar deliğin karşısındaki perdede ters bir görüntü oluşturmaktadır. Bu çalışma, ileride karanlık oda adını verecekleri fotoğraf makinaları için ilk deneme olmuştur.
Bu çalışma fotoğraf makinasının yanında teleskop icadına da ışık tutmuştur.
Teleskoplarda temel çalışma mantığı hepsinde aynıdır. Ucundaki mercek sayesinde ışığı olabildiğince toplayan teleskop, çok uzaklardaki nesneleri görebilmemize olanak sağlar. Merceğin boyutuna göre bu çok uzaktaki bir galaksi, gezegen ya da yıldızlar olmaktadır. Evrenin bir ucunu görmemizi sağlayan bu sistemin icadında en önemli çalışmayı İbn-i Heysem yapmıştır.
Atmosferin varlığını bilen Heysem, atmosfer kalınlığını hesaplamaya çalışmıştır. Güneş ve Ay gibi çeşitli yıldız ve doğal uydular hakkında bilgiler edinmiştir. Atmosferin insan ağırlığında ne gibi bir etki yarattığı ile ilgili araştırmalar yapmıştır. Matematik ve geometriyi insanların hayatlarında kullanabileceği şekilde geliştirmiştir.
Felsefe ile ilgili çalışmalara da oldukça önem veren Heysem, felsefe hakkında o kadar çok bilgi sahibi olmuştur ki ünlü bir filozof olan Aistonun bazı fikirlerine karşı çıkabilecek şeyler ortaya atmıştır. Aristo’nun eserlerinin çoğunu Arapça’ya çeviren Heysem, genç nesillerin bilgilenebileceği çok güzel bir ortam hazırlamıştır. Heysem’in ölümünden sonra çeşitli bilim insanları da Heysem'in düşüncelerini benimsemiştir.
İbn-i Heysem’in eserlerinden biri olan bu eser içeriğinde genellikle optik ile ilgili konuları barındırmaktadır. Günümüzde bile hâlen geçerliliğini kaybetmemiştir.
Kitapta genel olarak şunlar anlatılmaktadır: