İbra kelimesi, tek başına ya da farklı eklemeler ile kullanılabilir. Bu şekildeki kullanımlarıyla, farklı anlamlara gelebilmektedir. Türk Dil Kurumu’nu incelediğimizde, ‘’ibra’’ kelimesinin “temize çıkarma’’ anlamına geldiğini görüyoruz. Bu köke bağlı kalınarak, farklı kelimelerle cümle grubu oluşturularak değişik konularda da değerlendirilir. Gelin anlamlarını birlikte inceleyelim.
İbra etmek, sözlüğümüzde ‘’aklamak, arındırmak, temize çıkarmak, yükümlülükten kurtarmak’’ gibi anlamlara gelir. Aynı zamanda suçsuzluk, borçsuzluk, yükümlülükten kurtulma durumunu karşılayan “beraat” kelimesiyle de benzerlik taşır. Evli bireylerin evlilik haklarından vazgeçmeleri anlamına gelen “mübâre” veya “istibrâ” kavramlarıyla da benzerliklere sahiptir.
İbra etmek, ortada olan bir hakkın, sahibi tarafından düşürülmesini ve dava konusu olmaktan çıkarılmasını karşılar. Böylece, borçları da sona erdiren bir işlemdir.
İbranın hukukî bir sonuç ortaya koyması için bazı şartlar gereklidir. Örneğin; ibra işleminin gerçekleşmesi için, ibra etmek ve ibra edilmek gerekir. Yani iki taraf bulunur. Bu tarafların bulunması son derece önemlidir. Bu iki tarafın işlem kuruluşuna faydaları ve kuruluştaki fonksiyon hareketleri, ibranın hukuki konusundaki yaklaşımına göre değişir. İbra, borçlunun kabulüyle kurulur ve ibra edilen borçlunun da mutlaka aktif katılımı gereklidir.
İbra yetkisi, aklama belgesi demektir. Devlet kurumları ve özel sektörlerde verilen kararlar için en çok kullanılan kelimeler arasında ibra yetkisi gelir.
İbra etmek hukuk alanında; şirketin, son iş dönemindeki mali işlemlerinin bir genel kurul toplantısında görüşülmesi ve bunun sonucunda onaylanarak temize çıkmasıdır. Bunun tam tersi olarak, genel kurul toplantısında ibra edilmeme gibi bir karar çıkması durumunda, şirket mali olarak temize çıkmamış olur.
İbra etmek konusunda ölümcül hastalık önem taşır. Eğer ölümcül bir hasta varsa, hastanın yaptığı ibra, ibra edilenin mirasçı olup olmamasına göre ayrı olarak değerlendirilir. İbra edilen kişi yabancı ve borcun üçte birini aşıyorsa, bu aşan kısımda varislerin onayı gerekir. İbra edilen kişi bu varislerin içindeyse, borç üçte birden az olsa bile ibranın tamamı varislerin onayına bağlıdır.
Şirketler hukukunda ibra, menfi borç ikrarına girer. Özetlemek gerekirse, şirket genel kurulunun vermiş olduğu ibra oylarıyla denetim kurulu ve yönetim kurulu üyelerinin mevcut hesap dönemi bünyesindeki tüm işlemlerini hukuki ve ekonomik sonuçları dolayısıyla onaylar. Böylece borçlu olmadıklarını kabul eder. Genel kurula ait olan ibra hakkı başlıkta belirttiğimiz anonim şirketlerde yapılacak hiçbir işlemle başka bir yere devredilemez. Yani başka bir organ ve kurul devralamaz.
İbra, ortaklık dışında bulunanlar için hiçbir bağlayıcılığı olmayan, tamamiyle ortaklık içi olan bir hukuki işleme girer. İbra etmek hukuk alanında bu şekilde işler. Son iş yılındaki yani bilanço döneminde bulunan denetim kurulunun ve yönetim kurulunun bütün işlemlerini kapsar.
Beş ortağı olan bir anonim şirkette tüm ortakların yönetici olduğu durumlarda ibra kararı ne olabilir? Geçerli ve iptali mümkün olmayan bir ibra kararının alınamayacağını söyleyebiliriz. Bunun nedeni, ortakların tümünün anonim şirkette yönetici olmasından kaynaklıdır. Bu nedenle oy kullanamazlar. Bu doğrultuda ibra etmek için karar da veremezler. Bu kuralın böyle olmasına rağmen ibraya karar verildiyse ve üç aylık dava süresi geçmişse bu karar geçerlilik kazanır. Bütün ortakları şirket bünyesinde yönetici konumunda olan ve beş ortaklı bir anonim şirkette ibra etme kararı alınmasına gerek olmaz. Yönetim kurulunda bulunan üyelerin kendilerinden başka hesap verecekleri bir yer yoktur. Ayrıca yine kendilerinden başka pay sahibi de bulunmaz. Eğer şirkette tek bir pay sahibi varsa, kişinin vereceği ibra kararı geçerli olur.
İbra etmek anlamı hakkında ve işleminin hangi sözlerle gerçekleşmiş sayılacağı konusunda sözlükte var olan tartışma ve belirlemeler, ilk olarak Arap diliyle ve kelimelerin eski kullanımıyla ilgili bir problemdir. Bununla birlikte, hukuki olarak yapılan işlemlerde objektif ölçütlerin ortaya konulmasına yönelik çabalar olarak da görebiliriz.
Şartlarını tamamlamış olarak sorunsuz bir şekilde yapılan ibranın hükmü ve sonucu ibra edilen hakkın düşmesi anlamına gelir. Böylece, ibra edenle ibra edilen arasındaki borç ilişkisi tamamen ortadan kalkmış olur ve hak düşer. Bütün bu işlemler yapıldıktan sonra tekrar hak talep etmek ve tekrar ibra edilmek mümkün değildir.
“İbra etmek nasıl yapılır?” diye soracak olursanız, ibranamelerin tamamı kişinin kendi el yazısı ile yazılır. İbra edilen alacakların ne olduğu ibranamede çok açık bir şekilde yer alır. Bunları yaparken, konu dışı cümlelere yer verilmez. Konuya yönelik doğru bir şekilde miktar belirtilmesi ibranamenin olmazsa olmaz bir kuralıdır.
İsviçre Borçlar Kanunu’nun 115. Maddesinde “Borç münasebetinin kurulması için bir şekil gerekli bulunmuş veya akdin taraflarınca kararlaştırılmış olsa bile, bir alacak ibra yolu ile veya kısmen şekilsiz olarak ortadan kaldırılabilir.” şeklinde düzenlendi; fakat mülga 818 sayılı Borçlar Kanunu’na alınmadı. Buradan tabii ki hukukumuzda uygulanmadığı anlamını çıkarmamak gerekir. İbra sözleşmesi, uygulama olarak sıkça karşımıza çıkar. Yargıtay kararlarında da uygulanır. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 132 ve 420 maddelerinde de ibra sözleşmesine rastlayabilirsiniz.