Geçtiğimiz günlerde internetteki bir videonun sahte olup olmadığını nasıl anlayacağınızı paylaşmıştık.
Biraz şüphe, biraz yol yordam, birkaç da kullanımı Twitter Advanced Search ve Google Haritalar kadar kolay websitesi...
Bunu Storyful.com ekibinin tam bir stalker gibi incelediği YouTube fenomeni video örneği ile aktarmış, işin aslında ne kadar kolay olduğundan bahsetmiştik. Tabii her şey anlık gaza gelmemekte ve niyette bitiyor diye de eklemiştik.
İş hakikaten de niyette bitiyor.
YouTube’da tıklanma rekoru kıran bir video ile en fazla birkaç yüz yolar reklam geliri elde edilir; birçok sahte videonun altında yatan amaç da budur zaten. Peki ya gündelik hayatımızı, mesela bir siyasi seçim sonucunu etkileyecek bir içerik varsa?
İşte işler tam da burada sarpa sarıyor, hikayenin gerçek olup olmadığını hızlıca tayin etmek gazetecilere, hattâ bir önceki yazımızda da belirttiğimiz gibi siz okurlara düşüyor.
Hoax. Basitçe Türkçe’ye çevirelim: Yalan haber...
Uluslararası Gazetecilik Festivali’nin bu yılki baş konuşmacılarından Josh Stearns, Geraldine R Dodge Vakfı’nın basın direktörlüğünü yürüten, genç olmakla birlikte baş konuşmacı olabilecek kadar başarılı bir isim.
Josh Stearns’ün kurduğu Verification Junkie adlı websitesi de, tam da bu Hoax’lara savaş ilan ediyor. Stearns’ün bu yılki konuşmasında yer verdiği iki ‘hoax’ ise, yalan haberciliğin ne kadar tehlikeli boyutlara varabileceğini gözler önüne serdi; yalanı nasıl anlayacağımızı da bir çırpıda bizlere anlattı.
Sahte bir New York Times haberi, ABD başkanlık seçimlerini etkileyebilir mi?
Biraz bile olsa, evet.
ABD başkanlık seçimlerinde Süper Salı olarak adlandırılan ön seçimlerden bir gün önce, birebir New York Times haberi gibi görünen bir haber sosyal mecralarda dolanmaya başladı. Haberde senatör Elizabeth Warren’in Bernie Sanders’ı desteklediği iddia ediliyordu. Haber sahteydi, New York Times tabii ki hemen harekete geçti; haberi ilk paylaşan websitesinin sahibine haberi geri çekmesine yönelik bir tezkip mektubu yolladı.
Tabii bu mektup ulaşıp aksiyon buluncaya kadar haber Facebook’ta 40 binden fazla paylaşılmıştı... Yayınlanacak herhangi bir düzeltme ve özür yazısını, ya da o haberin siteden kaldırıldığını bu 40 bin kişiden kaçı görmüştür dersiniz?
Elimizde sayı yok, kendi deneyimlerimize dayanarak tahmin edelim; çok çok azı.
Wikileaks de mi yararlandı bu hoax’lardan?
Görünen o ki, evet.
Bir dönem dünya gündemini fazlasıyla meşgul eden, aralarında Türkiye hükümeti ile ilgili de yüzbinlerce gizli devlet belgesini internete yayan Wikileaks hiç şüphesiz dünyadaki bazı politik dengeleri değiştirdi. (O belgelerin siyasiler tarafından önemsenmediğini, o belgelerden sonra birbirlerine aynı gözle bakmaya devam edebildiklerini filan düşünmüyorsunuz herhalde?)
Peki 2012’de dönemin New York Times editörü Bill Keller’ın ağzından, Wikileaks’i desteklediğine dair bir New York Times haberi yayınlandı desek? Amerika’nın en ciddiye alınan sitesi, dünya gündeminin odağındaki gazetenin sitesi... Böyle bir gazetenin şef editörün ‘gazetecilik yaptığı’ iddiasında olan bir organizasyonu desteklediğini duyurması sizce dengeleri nasıl etkilerdi? (Gazetecilerin ve bu mesleğin yurtdışında halâ çok ciddiye alındığını ve nispeten özgür olduklarını hatırlatalım.)
Son olarak geçtiğimiz yıl, Bloomberg’de Twitter’ın 30 Milyar dolara satıldığı haberi yayınlandı. Twitter satılmamıştı elbet, ama bu haber sayesinde borsada kaç kişinin kaç milyon dolar kâr ettiğini düşünebiliyor musunuz!? Matematikler yetmez…
Peki bir haberin yalan olup olmadığını anlamak için, nelere bakacağız? Çok çok kolay.
1. URL kontrolü
Bir haberin sahte olup olmadığını anlamak için haberin URL’sini kontrol etmek en hızlı ve en kolay yöntem.
Bernie Sanders haberi, dünyadaki herhangi bir websitesinin adresini taklit etmenize yarayan CloneZone ile yapılmıştı. Bill Keller haberi ise New York Times URL’lerine göre bambaşka bir adres içeriyordu. Bloomberg haberi ise bloomberg.market isimli sahte bir siteden yayınlanmıştı.
2. Haber metninde sakatlık mı var?
Stearns’ün değindiği bir başka nokta, haber metninin sağladığı ipuçları.
Yazım hataları, üslup ve yazım stilindeki gariplikler, sahte imza gibi birçok ipucu haberin sahteliğini gösterebiliyor...
3. İlk kim paylaşmış?
Gerçekten Bill Keller mı paylaşmış? mentionmapp.com adresinden twitter hashtag takibi yapabilir ve aynı hashtag'i kullanan hesapların gerçek mi yoksa parodi/sahte hesaplar olup olmadığını kontrol edebilirsiniz.
Mesela Bill Keller’ın resmi Twitter hesabı @NYTKeIIer, L harfi yerine büyük ‘ı’ harfi kullanılarak taklit mi edilmiş? ;)
4. Paylaşan websitesi kimin adına kayıtlı?
Who.is sitesinden yapılabilecek basit bir aramayla bu bilgilere ulaşabilirsiniz. Burada özellikle dikkat etmeniz gereken alan adının kime kayıtlı olduğundan ziyade websitesinin ne zaman kaydedildiği. Bill Keller haberin örneğine dönecek olursak; ilk paylaşan her kimse, kendi sahte websitesini New York Times’ın websitesindeki isimlerin aynısını kaydettirecek kadar akıllıca davranmış. Atladığı tek nokta; New York Times’dan çok çok sonra, haberin ilk paylaşıldığı tarihe çok yakın bir zamanda kaydettirmesiymiş...
Ayrıca websitesinin adresini arattıktan sonra karşınıza çıkan sayfadaki sekmelerden daha detaylı bilgilere erişebilirsiniz.
Üç haber. Biri siyasette, biri medyada, biri de ekonomide vurucu etkiye sahip.
...ve üçü de yalan. Yalan olduklarını belirlemek ise işte bu kadar kolay.
Kaynak: firstdraftnews.com