Sosyal güvenlik mevzuatı çalışanların işten ayrılması durumunda mağdur olmaması için, işverenin hakkını savunduğu gibi işçinin de hakkını savunuyor. Bu durumda işçinin mağduriyetinin giderilmesi için "kıdem" ve "ihbar" tazminatı devreye giriyor.
Kıdem tazminatı, bir kurumda çalışan bireyin özrü, isteği dışında işten çıkarılması sonucunda mağduriyetinin giderilmesi için çalışana ödenen tazminattır. Süre şartı bulunan kıdem tazminatında, söz konusu tazminatı almak isteyen bireylerin mevcut işlerinde en az 1 yıl çalışmış olması gerekiyor. Öte yandan istifa eden işçinin de tazminat almaya hakkı vardır ancak 1475 sayılı yasada sıralanan emeklilik, askerlik, emeklilikte yaş sınırı gibi koşulları tamamlamış olmak gerekiyor. Kadınlar için ise evlilik ve fesih gibi koşulların ortaya çıkması gerekiyor.
Çalışanı koruyan ikinci tazminat biçimi ise "ihbar tazminatı" olarak karşımıza geliyor. Çalışanın kendi isteğiyle işten ayrılması durumunda bile "ihbar tazminatı" almasına hak kazanacak koşullar oluşabiliyor. İhbar tazminatı iki taraflıdır. Burada işverenin de işçinin de sözleşmeyi fesih edeceğine dair bilgiyi karşı tarafa erkenden bildirmesi gerekiyor. Bu süreyi de çalışanın, iş yerindeki çalışma zamanı, kıdemi belirlemektedir. Bu süreye uyulmadan işten çıkarılan çalışanlar, kıdemine göre ihbar tazminatı almaya hak kazanıyor. Özetlemek gerekirse, işe gelmeyeceğini bildirip işten ayrılan çalışan ihbar tazminatı ödemek zorunda kalıyor. Öte yandan eğer bir işveren, çalışanına "işe gelme" derse hem kıdem hem de ihbar tazminatı ödemek zorunda kalıyor.
İş Kanunu’nun 17. Maddesine göre, ihbar süresine uyulmadığı takdirde ihbar tazminatının ödenmesi şart koşuluyor. İhbar süresi 6 aydan 1,5 yıla kadar olan çalışma süresi için 4 haftadır.Ödenmesi gereken ücret ise 1 aylık maaştır. 1.5 yıldan 3 yıla kadar çalışan bireyler için 6 hafta ve 1,5 aylık maaş, 3 yıldan fazla çalışan bireyler için ise 8 hafta yani 2 aylık maaş şeklinde ödeme yapılıyor.
Bahsi geçen süreler asgari olmakla birlikte sözleşmeler ile artırılması mümkün olabiliyor. Belirtilen sürelere uyum sağlamayan çalışan, işverene ödeme yapmak zorunda kalıyor. Bu sayede ihbar tazminatı hem çalışan üzerinde hem de işveren üzerinde uygulanıyor. Fesih hakkını kötüye kullanan işveren ise belirtilen sürelerin üç katı kadar ödeme yapmak zorunda kalıyor.
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin kararı ile ihbar tazminatının, sözleşmeyi fesih eden tarafın ödeyeceği hükme bağlandı.
Kıdem ve ihbar tazminatı alma konusunda sorun yaşayan ya da eksik ödeme alan çalışanlar, başvuru süresi 5 yıl olan arabulucuya başvurması durumunda haklarını arayabiliyor. Ortak yolun bulunamaması durumunda çalışan hakkını iş mahkemesinde arayabilir.
Çalışma süresi İhbar süresi Tazminat miktarı
6 aydan az 2 hafta Yarım maaş
6 ay- 1.5 yıl 4 hafta 1 maaş
1,5 yıl- 3 yıl 6 hafta 1,5 maaş
3 yıl ve fazlası 8 hafta 2 maaş
Brüt maaşı 5.000 TL olan 5 yıllık bir çalışanın ihbar tazminatı şöyle hesaplanıyor :
İhbar süresi 8 Hafta (56 gün)
5000/ 30 = 166,67 TL (günlük ücret)
56 gün X 166,67 = 9.334 TL (Brüt İhbar Tazminatı)
9.334 X %15 = 1.400 TL (gelir vergisi)
9.334 X %0,948 = 88,48 TL (damga vergisi)
9.334 – (1.400 + 88,48) = 7.845,52 TL (Ödenecek ihbar tazminatı)