Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın 12 Haziran seçimlerinin ardından yeniden gündeme getireceği ve referanduma sunacağını söylediği başkanlık sisteminin dünyada belli örnekleri bulunuyor. ABD'de başkanlık, Fransa'da yarı başkanlık olarak adlandırılan sistemin Latin Amerika'da uygulanan modelleri ise çok başarılı değil.
BAŞKANLIK SİSTEMİ
En bilineni ABD’de uygulanan ‘Başkanlık Sistemi’nin esas adı ‘Kongre Hükümeti’dir. Amerikan sisteminde başkan geniş yetkilerle donatılmıştır ancak gücü Kongre tarafından kontrol edilmektedir.
Başkan ve Kongre birbirlerinden bağımsız olarak ve farklı zamanlarda seçim süreçlerine girerler. Ayrıca başkanın görev süresi, güven oyu gibi durumlarda da kesilmez.
YASALARI PARLAMENTO YAPIYOR Başkanın yasa önerme hakkı bulunmuyor. Yasaları yapma hakkı Parlamento’da. Ancak başkan bu yasaları veto edebiliyor.
Başkanlık sisteminde bakanları başkan atıyor ya da görevden alıyor. Üstelik başkanın bakanları meclis içinden seçme zorunluluğu da yok.
BAŞKANI MECLİS DENETLİYOR Başkanlık sisteminde meclis yasaları hazırlanması ve bütçenin oluşturulması konusunda yetkiliyken başkan tüm politikayı ve uygulamayı belirleme yetkisine sahip. Ancak başkan yönetime karışmasına izin vermediği meclisin denetimi altında çalışıyor.
HAKEM ANAYASA MAHKEMESİ Başkanlık rejiminde birbirine karışamayan ama denetleyen başkan ile meclis arasındaki hakemliği yüksek yargı, yani Anayasa Mahkemesi yapıyor. Yani başkanlık sisteminde başkan ile meclis birbirinden bağımsızken Anayasa Mahkemesi her ikisinden bağımsız olarak hakemlik görevi yürütüyor. Bu nedenle başkanlık sistemine kesin kuvvetler ayrılığı deniyor.
Yürütme organı kişilerüstü bir kurum. Bakanlar Kurulu, başkanın düşüncesine, siyasetine göre hareket eder. Buna rağmen mahkemelere karışamıyor. Başkanın bakanlar kurulu, ordu ya da yürütme organından bir üyeye müdahalesi olabilir ancak mahkeme kararını reddetme ya da hakimlere emir verme yetkisi yoktur.
RAKİP PARTİ ÇOĞUNLUĞU SİSTEMİ KİLİTLİYOR Verilen cezayı hafifletmek ya da affetmek genellikle yasama ve yürütmeyi ayıran devlet başkanlarındadır.
ABD’deki sitemde Kongre’yi oluşturan iki kanat yani Senato veya Temsilciler Meclisi’nde çoğunluk rakip partide olunca sistem işlemez hale gelebiliyor.
ABD’de başkan 4 yıllık bir süre için seçilebiliyor ve bir kişi en fazla iki sefer bu göreve gelebiliyor.
ABD’deki sistemin temeli eyalet sistemine dayanıyor.
YARI BAŞKANLIK SİSTEMİ
Fransa’da uygulanan model ise Yarı Başkanlık Sistemi olarak adlandırılıyor. Bu sistemde başkanın yani cumhurbaşkanının gücü ABD’deki kadar çok değil.
Dış politika tamamen cumhurbaşkanının kontrolünde. Başbakanın orada sözü geçmiyor. Fakat Cumhurbaşkanı da, yasamanın bağımsızlığına saygı çerçevesinde Parlamento’ya hitap etmiyor.
Cumhurbaşkanı da, Meclis üyeleri de halk tarafından seçiliyor.
Hükümeti Başbakan kuruyor ve Meclis’e hesap vermekle yükümlü.
“İkili yürütme” denen bu sistemde cumhurbaşkanının ve başbakanın yetki alanları belirlidir, bu yüzden kesişme ya da çakışma söz konusu olmuyor.
Yarı Başkanlık Sistemi’nde federal bir yapıya gerek duyulmuyor. Ülkenin üniter yapısı korunuyor.
LATİN AMERİKA MODELİ
Bu iki sistemin dışında özellikle Latin Amerika’da olduğu gibi Başkanlık Sistemi modelleri mevcut. Latin Amerika’da Venezuela en çarpıcı örneklerden birini oluşturuyor.
Başkan, valileri hatta dolaylı olarak belediye başkanlarını bile atayabiliyor.
Hükümetin harcamaları konusunda başkanın geniş yetkileri bulunuyor.
Başkanlık görev süresi 6 yıl ve bir kişi seçildiği sürece bu görevde bulunabiliyor.