Kardeş kıskançlığı yaşayan çocuk, herkesten daha az sevildiğine inanır. İlk çocuklarda daha çok görülen bu durumun altında anne-babası tarafından her zaman daha çok sevilirken bir anda ilginin başka yöne kaymasıyla kıskançlık meydana gelmektedir. Kardeşinin gelişi sonrasında sevgi, oyuncak, oda gibi sahip olduklarını paylaşma zorunluluğunu kabullenmek oldukça zor olur. İhmal edildiğini düşünen çocuk, acı çeker ve üzülür. Kardeş kıskançlığının birçok belirtisi vardır. Peki hangi durumlarda profesyonel destek almak gerekir? Uzman Psikolog Çağla Tuğba Dortluoğlu, konu ile ilgili bilgi verdi.
Kardeş kıskançlığı yaşayan çocuk, ailenin tek çocuğuydu, bütün ev, anne ve baba onundu. Birden bire tahtı ortadan kaldırıldı ve yerine bir varis geldi.
Bir şeyler paylaşmak bir çocuk için çok zordur. Bu sürecin içerisinde haliyle kendini bırakılmış gibi hissedebilir. Burada anne babanın ve akrabaların bunu destekleyici tavrı çok etkili olmaktadır. Süreci bu şekilde yaşadıkları zaman çocuk kendini yalnız, terk edilmiş ve çok kötü hissetmektedir.
Çocuk kardeşi olunca odasını, anne-babasını, oyuncaklarını paylaşmak zorunda kalmaktadır. Çocukların paylaşmayı bilmediğini düşünürsek, bunu da besleyen eve gelen misafirler, akrabalar olunca çocuk kendini çok kötü ve içe kapanmış hissetmektedir.
Kardeş kıskançlığı aslında normaldir, her çocuk bunu bir şekilde yaşar. Bunun farklı bir boyuta geçmesini sağlayan aslında ortamsal etkenler ve anne babanın tavrıdır. Öncesinde yapılan hazırlıklarda çocuğun bilgilendirilmemesi sonucu ortaya çıkan şeyler çok daha farklı ve kötü boyutlara gitmeye neden olabilir.
Özellikle okul öncesi dönemde çocuklar için belirsizliği tolere etmek çok zordur. Kendisine ön bir bilgi verilmezse, kardeş kıskançlığının boyutu birazcık daha normalin dışına çıkabilmektedir.
Kıskançlık temelde normal bir duygudur. Çocuklar için de bu çok normal bir duygudur. Ama çevresel etkenler bunu farklı boyuta getirdiği için bu normalin dışına çıkabiliyor.
Pek çok çocuk, kardeşi dünyaya geldikten sonra, regresyon adı verilen biçimde daha bebeksi davranmaya başlayabilir. Örneğin; anneyi emmeye çalışabilir, bez takmak isteyebilir, zaman zaman alta kaçırmalar, parmak emmeler, tırnak yemeler, biberonla süt içmeye çalışmalar olabilir. Bunlar temelde dikkat çekmek için yapılan davranışlardır. Çünkü küçük olan sevilir, önemlidir. Kendisi de küçük olursa sevileceğini ve değer göreceğini düşünür.
Ancak kardeşine zarar verme, camdan atmaya çalışma, yerde üzerine basmaya çalışma, kardeşine gelen hediyeleri parçalama, eşyalarını kırma gibi davranışlar ortaya çıkıyorsa, ailenin muhakkak profesyonel bir destek alması gerekmektedir.
Bunun dışında sadece kardeşine yönelik değil kendine yönelik davranışlar da ortaya çıkabilir. Az önce anlattığımız gibi alt ıslatma, parmak emme, dışkı kaçırma, tırnak yeme, iştah kesilmesi, gece uyku problemi, kabus görme gibi davranışlar ortaya çıkıyorsa mutlaka profesyonel destek alınması gerekir.
Kardeş kıskançlığı belirtilerinde pek çok dikkat çeken davranış mevcuttur. Kardeşini kıskanan çocuk, kardeşine yönelik şiddet içeren davranışlar sergileyebilir, ailenin dikkatini çekmek için çeşitli şeyler yapabilir. Ebeveynler, "Bizim çocuk böyle şeyler yapmazdı ama yapmaya başladı" gibi gözlemler yapar.
Kendine zarar verebilir, annenin hoşlanmadığı şeyleri özellikle anneye zarar vermek için yapabilir. Çünkü kardeşin anneden geldiğini düşünür. Dolayısıyla anneyi cezalandırmak için davranışlar geliştirebilir. Örneğin anne çok titiz olabilir. Bu durumda eşyalara zarar verebilir, duvarlara yazı yazabilir. Anneyi kıskandırmak ve cezalandırmak için annenin hoşlanmadığı birine yakınlık gösterebilir. Kardeşinin yaptığı şeyleri gözlemleyerek 'Ama o da bunu yapıyor, ben tuvalete gidiyorum ama o altına yapıyor, ben bardaktan içiyorum ama o biberondan içiyor' gibi kardeşini kötülemek isteyen cümleler söyleyebiliyor.
Tüm bunlar dışında okul başarısında bir düşme olduğu için öğretmenle çatışma görülebilir. Ses yükseltme, normalde yapmadığı tavırlar sergileme, uykusundaki problemlerden dolayı öfkeli ve sinirli hal yaşanabilir.
Kardeş kıskançlığının nedenleri, temelde ailenin çocuğu önceden bilgilendirmemesi olarak özetlenebilir.
Kardeş dünyaya gelmeden önce, çocuk neyle karşılaşacağını bilmemektedir. Sahip olduğu şeyleri paylaşması gerektiğini, kardeşinin henüz konuşamadığını, o yüzden annesinin onunla ilgilendiğinden daha az ilgilenebileceğini ama onu sevmeye devam edeceklerini söyleyebilirler. Onların sevgisinde hiçbir azalma olmayacağını, bütün ailenin onu çok seveceğini muhakkak söylemek gerekiyor.
Eve ziyarete gelecek tüm misafirlerin örgütlenmesi gerekiyor. Yani misafirlerin herkesin bebeği severken ona ilgi göstermemesi, bebeğe hediye alırken çocuğa almamak gibi davranışlardan kaçınması gerekir. Bu durum yaşandığında çocuk, yalnız, tek başına, dışlanmış hissedebilir.
"Sen artık büyüdün abi, abla oldun" cümleleri çocuğun kaldırabileceği cümleler değildir. Bunlarla çocuğa ağır sorumluluklar yüklenmemelidir. Bu sorumluluğa hazır olmadığında çocuk ağır şekilde ezilebiliyor. Ailenin çocuğu her konuda bilinçlendirmesi ve bilgilendirmesi gerekiyor.
Ailenin en temelde yapacağı yanlış, çocuğu kardeşi dünyaya gelmeden önce bilgilendirmemesi olacaktır. Kardeş dünyaya geldikten sonra, "Sen abi, abla oldun, sen anlayışlı olacaksın" gibi cümlelerle, çocuğa yaşından daha büyük sorumluluklar yükleyerek kardeş kıskançlığını oldukça besleyebilirler.
Eve misafirler geldiği zaman, aile tamamen o çocuğa yönelik davranırsa ve diğer çocuğu köşede tek başına bırakırlarsa, bu durum da kardeş kıskançlığına neden olmaktadır.
Kardeş kıskançlığını önlemek için, kardeş dünyaya gelmeden önce, ön bir hazırlık yapıp çocuğa bu bilgileri vermek lazımdır.
Ailenin yaptığı en temel yanlışlardan bir tanesi, eğer çocuk okul öncesi dönemdeyse, kardeş dünyaya gelmeden önce çocuğu okula vermeleridir. Bu da çocukta 'kardeş geldi, beni okula attılar' diye düşünüyor. Bu nedenle süreç denk geliyorsa kardeş dünyaya geldikten sonra çocuğun okula başlamasını sağlamakta yarar var.
Doğuma kadarki sürece çocuğu dahil etmek, 'Bak kardeşin geliyor, onunla birlikte çok güzel oyunlar oynayacaksın, artık yalnız kalmayacaksın, o pek çok şeyi bilmiyor, sen ona öğretebilirsin. Konuşmayı, yürümeyi bilmiyor, ona yardımcı olabilirsin. Baban da ben de seni çok seviyoruz. Kardeşini de çok seveceğiz. Hep beraber çok daha büyük ve çok daha güzel bir aile olacağız' gibi ön bilgi verilebilir. Ama çocuğa olumsuz ya da herhangi yük niteliğinde kavramlar yüklenmemelidir. Eğer okula devam eden çocuksa okul öncesi bölüme gidilebilir. 'Bak Ahmet'in de kardeşi var, onla çok güzel oynuyorlar. Ahmet, kardeşiyle birlikte beraber oynuyor, parka gidiyor' gibi cümlelerle anlatılabilir. Aslında olayı ne şekilde lanse ettiğiniz çocuğun bunu kabullenme sürecini kolaylaştırmada yardımcı oluyor.