Mikrocerrahi alanındaki baş döndürücü gelişmeler artık yepyeni olanaklar sunuyor. Tıpkı ayaktan ele parmak nakilleri gibi. Operasyon sonrası hastalar, parmaklarının tutma, kavrama, duyu fonksiyonlarına yeniden kavuşuyor, sosyal yaşama geri dönüyorlar.
Mikrocerrahinin temelleri 1900'lerin başında mikroskopun cerrahide kullanılmasıyla atıldı ve 1960'larda kopan parmak ya da kolun mikrocerrahi yöntemleri kullanılarak yerine dikilmesiyle hızlı bir ivme kazandı. Günümüze gelene kadar mikrocerrahi alanında inanılmaz gelişmeler yaşandı. Rekonstrüktif mikrocerrahi bugün plastik ve rekonstrüktif cerrahi uygulamalarının önemli bir bölümünü oluşturuyor. Bununla birlikte artık kalp damar cerrahisi, beyin cerrahisi, kulak burun boğaz gibi bir çok uzmanlık dalı mikrocerrahi ile birlikte hareket ediyor.
Bugün artık önceleri yapılması imkansız gibi görünen pek çok şey mikrocerrrahi sayesinde gerçekleştirilebiliyor. Bunlardan biri de ayak parmağından ele nakil yapılması.
Aslında günlük hayatımızda ellerimizi o kadar çok kullanıyoruz ve onları benimsemişiz ki, ellerimizin ne işe yaradıklarının farkında bile değiliz. Ancak onların başına bir şey geldiğinde eksikliğinin farkına varabiliyoruz. Hem fonksiyon, hem estetik hem de duyu hissimiz açısından ellerimizden gün içinde ne kadar yararlandığımızı durup düşündüğümüzde el ve parmaklarımızın fonksiyonlarının ne derece önemli olduğu anlıyoruz. Bu nedenle el veya parmaklar, yaralanması veya kaybedilmesi durumunda kesinlikle onarılması gereken organlardır.
Parmak kayıplarının nedenleri Kayıpların en büyük nedenini iş kazaları oluşturuyor ki, Türkiye'de iş kazaları hiç de azımsanmayacak oranlarda sık görülüyor. Bunun hemen arkasından trafik kazaları ve yanığa bağlı olarak gelişen kayıplar geliyor. Diğer nedenlere bakıldığında ise, tümörlere bağlı parmak alınması ve doğum anomalileri geliyor.
Kazalarda, kopan parmak uygun şekilde taşınabiliyorsa her zaman ilk tercih kopan organın yerine dikilmesi oluyor. Ancak bazı durumlarda, kopan parmak uygun koşullarda taşınamayabiliyor ya da kopan parmak veya el nakledilemeyecek kadar kötü yaralanmış olabiliyor. Eldeki eksik parmakların onarılması için değişik yöntemler bulunuyor. Bunlardan en basiti protez kullanılması, ancak protezlerin el fonsiyonlarına ve hissetmeye katkısı yok, sadece estetik kaygıları gidermekteler. Diğer klasik yöntemlerin (kemik uzatılması, parmak aralarının derinleştirilmesi, sağlam parmaklardan birinin eksik parmağın yerine kaydırılması...) el fonsiyonlarına katkısı fazla değil ve en önemlisi tekrarlayan ameliyatlar gerektiriyor. Bir diğer yöntem de kaybedilen dokuya benzer başka bir dokunun, vücudun farklı bir bölgesinden rekonstrüktif mikrocerrahi yöntemleri yardımıyla eksik olan bölgeye tek ameliyatla taşınması. Bu hedef doğrultusunda fonksiyonu, duyusu ve görüntüsü el parmaklarına en uygun doku olan ayak parmakları eksik el parmaklarının yerine naklediliyor.
Ayak parmağından ele nakil konusunda Acıbadem Hastanesi Kozyatağı, Estetik, Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi Bölümü'nden Dr. Şükrü Yazar, komplike ve özellikli olan bu operasyonların kişinin iş ve sosyal hayata kazandırılmasında ve el fonksiyonlarının yeniden sağlanmasında son derece etkin olduğunu söylüyor. Dr. Yazar, iş ve trafik kazalarının fazlalığı nedeniyle el ve parmak kopmalarının ülkemizde hiç de azımsanmayacak oranlarda gözlendiğini hatırlatarak, "Bu tip sorunu olan kişiler genellikle bu eksiklikleri saklamak eğiliminde olurlar. Çünkü çözüm olmadığını düşündüklerinden böyle kaçamak bir çözüme giderler. Ya da sadece estetik açıdan görüntüyü kurtarmak için protez kullanmayı tercih ederler. Protezlerin görüntüsü iyi olabilir ancak el fonksiyonlarına katkısı yoktur. Eksik yere bir parmak takılabilir ama önemli olan ele fonksiyon kazandırmaktır. Eğer o parmak, tutma, kavrama, duyu özelliklerini kazanmamışsa kişi için önemli kayıp var demektir" diyor.
Ayak parmağından nakiller nasıl yapılıyor
Peki hangi parmaklar nereye naklediliyor? Dr. Şükrü Yazar bunu şöyle yanıtlıyor: "Genellikle erişkinlerde ayak baş parmağını eksik el baş parmağı yerine getiriyoruz. Çünkü ayak baş parmağı hem güç, hem de boyut olarak el baş parmağına daha uygun oluyor. Çocuklarda ise el baş parmağını oluşturmak için sıklıklı ayak ikinci parmağını kullanıyoruz. Çocuklarda yapılan naklin bir avantajı da nakledilen parmağın büyüme potansiyelinin olması. Çocuk geliştikçe nakledilen parmak gerek fonksiyon, gerek duyu, gerekse boyut açısından gelişerek diğer parmaklara uyumlu hale geliyor. Elbette yüzde yüz aynı olmuyor ama elin diğer parmakların büyümesine eşlik edebiliyor."
Bazen iş kazası sonrası hastalar el parmaklarının birkaçını veya tamamını, bazen de her iki elin tüm parmaklarını kaybedebiliyorlar. Ya da anomalili doğan bir bebeğin bütün parmakları olmayabiliyor. Dr. Şükrü Yazar bu durumlarda da başarılı sonuçlara ulaşıldığını ifade ederek, uygulama prosedürü hakkında şunları anlatıyor: "Öncelikle el baş parmakları oluşturuluyor daha sonra bu parmağa kavrama ve tutma fonksiyonlarında yardımcı olacak işaret ve orta parmak oluşturulmakta. Kaç parmak nakledileceğine parmakları kopan elin dominant ya da nondominant olmasına veya kişinin mesleğine göre karar verilmektedir. Eğer sağ elini kullanılıyorsa ve sağ elin bütün parmakları kopmuşsa baş, işaret ve orta parmağı oluşturuyoruz ki el fonksiyonlarını yeniden kazanabilsin. Eğer daha az kullanılan el yaralanmış ise baş parmak ve işaret parmağının oluşturulması yeterli olabilmektedir. Bu hastalardaki asıl amaç günlük, iş ve sosyal aktivitelerinde kimseye bağımlı olmadan yaşamalarını sağlamak."
Uzun süren ve oldukça komplike olan bu operasyonlar için genellikle ameliyatlara iki ekip giriyor. Birinci ekip mikrocerrahi yöntemlerini kullanarak nakledilecek olan ayak parmağını hazırlıyor. Aynı anda diğer ekip ayak parmaklarının aktarılacağı elde; damarları, sinirleri, tendonları ve kemiği hazırlıyor. Daha sonra eldeki ve aktarılan parmaktaki kemikler ve tendonlar tesbit ediliyor ve son olarakda damarlar ve sinirler cerrahi mikroskop altında mikrocerrahi yöntemleri kullanılarak birbirine dikiliyor. Bazen ayaktan aktarılan baş parmak daha kalın olabiliyor bu durumda ya aynı seansta ya da daha sonraki seanslarda karşı parmağa uyacak şekilde inceltme işlemleri yapılabiliyor.
Nakilden 3 - 6 ay sonra günlük işler yapılabiliyor
Mikrocerrahi yöntemi kullanılarak ayak parmaklarının ele nakledilmesinden sonra parmağın tutup yaşaması için 3-5 gün takip edilmesi gerektiğini anlatan Dr. Yazar, "Ameliyattan sonraki ilk haftanın ardından bir kaç ay süren fizik tedaviye başlanıyor. Yaklaşık 3 - 6 ay sonra nakledilen parmaklar günlük aktivitelerde rahatlıkla kullanabiliyor. Daha ağır işler için 10 -12 aylık bir sürenin geçmesi gerekiyor" diye konuşuyor.
Gerçekleştirilen işlemlerin kişinin hayatına kazandırdıkları açısından bakıldığında inanılmaz bir kazanım olduğunu ifade eden Dr. Yazar, sözlerine şöyle devam ediyor:
"Eğer kişinin bir parmağı kopmuşsa neredeyse kendi parmağı kadar önemli oranda fonksiyon kazanıyor ki bu çok büyük bir avantaj. Kişinin bağımsız olarak yaşamasını sağlıyor. Bazen öyle kazalar oluyor ki kişi iki elinin tüm parmaklarını kaybedebiliyor. Bu durumda tamamen bağımlı bir insan haline geliyor. En basit günlük işlerini bile yapamıyor. Bir anda ortaya çıkan bu tablo kişinin psikolojik açıdan da yıkılmasına neden olabiliyor. Ancak nakil sonrasında tüm bu bağımlılık ortadan kalkıyor, günlük işlerini kendi kendine yapabilir hale geliyor, sonuç olarak kişinin özgüveni geri geliyor çok daha sosyal bir insan olarak topluma tekrar kazandırılmış oluyor."
Nakil ne zaman yapılmalı?
Parmağı kopan bir kişi için eğer şartlar uygunsa ve hasta buna motive ise eldeki yaralanma ağır değilse, yani kullanılacak olan dokular çok ezilmemiş ve zarar görmemişse yaralanmadan sonraki bir kaç gün içinde de nakil işleminin yapılabileceğini belirten Dr. Yazar, erken dönem denilen ilk bir kaç hafta içinde nakil yapılmadıysa daha geç dönemde yapılabileceğini hatırlatıyor. Bu noktada önemli olan hastanın konuyla ilgili bilgilendirilip böyle bir çözümün varlığından haberdar edilmesi oluyor. Çünkü nakil yapılması için belli bir zaman sınırı bulunmuyor. Örneğin uzun yıllar önce parmaklarını kaybeden bir kişi için de bu yöntem çözüm olabiliyor. Doğumsal anomalilerde ise ilk bir yıl bekleniyor. Bir yaşından sonra da eğer birden fazla parmak taşımak gerekiyorsa tek veya birkaç seansta gerçekleştiriliyor. Çocuklarda ileride yaşanabilecek psikolojik sorunların önüne geçmek için okul çağına gelmeden nakil işlemini yapmak gerekiyor. Ayaktan yapılan parmak nakillerinde başarı oranlarının yüzde 95'lere kadar çıktığını anlatan Dr. Şükrü Yazar, "Burada cerrahi ekibin tecrübesi çok önemli bunun yanında yaralanmanın şiddeti, doku ve damarların hasar dereceside cerrahi başarıyı etkileyen faktörler arasında sayılmaktadır" diyor.
Hastalar operasyon sonrasında neler hissediyor?
Neredeyse tüm plastik cerrahi ameliyatlarında olduğu gibi ayaktan parmak nakillerinde de hastanın motivasyonun çok önemli olduğunu söyleyen Dr. Yazar, operasyon sonrasında hastaların hissettiklerini şöyle özetliyor: "Hastanın ne istediğini bilmesi gerekiyor. Günlük hayatımızda ellerimizin fonksiyonlarının pek farkında olmayabiliyoruz ama bu kişiler eksikliği çok yoğun bir şekilde yaşıyorlar. Parmak ya da parmaklarının kaybetmeden önceki fonksiyonlarına yakın bir fonksiyon kazandırıldığında hastalar çok mutlu oluyor. Eksikliklerinin giderilmesiyle birlikte fonksiyonlarını ve kabul edilebilir estetik görüntüleri yeniden kazanıyorlar. Bazen ameliyattan sonra erken dönemlerde dokuların iyileşmesi veya fizik tedavi ile ilgili sorunlar yaşanabiliyor ancak uzun dönemde kazanımları çok fazla oluyor."
Dr. Yazar, hastaların operasyon öncesinde gerçekleştirilecek işlemler ve komplikasyonlar konusunda da bilgilendirilmesi gerektiğine işaret ediyor.
Ayaklarda herhangi bir fonksiyon kaybı yaşanmıyor
Ayak parmağından nakillerde hastaların en fazla endişe ettikleri konu, nakil gerçekleştikten sonra ayaklarında herhangi bir fonksiyon kaybı, yürümeyi engelleyici bir sorun yaşayıp yaşamayacakları oluyor. Dr. Yazar'ın verdiği bilgiye göre bir ayaktan en fazla 3 parmak nakledilebiliyor ve ayakta herhangi bir fonksiyon kaybı yaşanmıyor. Dr. Şükrü Yazar, uyguladıkları prosedürler hakkında şunları anlatıyor;
"Erişkinde el baş parmağı için genellikle ayak baş parmağı alınırken çocuklarda ikinci parmak alınıyor. Çünkü ikinci parmağın alınması çocuğun ayak gelişimini ve dolaysıyla yürümesini bozmuyor ayrıca estetik olarak da alındığı genellikle fark edilmiyor. Hem erişkinde hemde çocukta işaret ve orta parmağı oluşturmak için genellikle ayağın ikinci veya üçüncü parmağını alıyoruz. Ayrı ayrı da alabildiğimiz gibi ikici ve üçüncü parmağı aynı anda da alabiliyoruz."
Parmakların alındığı ayakta yürümeyi engelleyici herhangi bir fonksiyon kaybının yaşanmadığının altını çizen Dr. Yazar "Bu ayaklar vücudun ağırlığını taşımakta ve normal ayakkabı giymede sorun yaratmamaktadırlar. Sadece, özellikle ayakların kullanıldığı bazı spor aktivitelerinde sorunlar yaşanabilir" diye konuşuyor.
Ayak parmağından ele parmak nakillerinde hastaların en fazla merak ettikleri ve biraz da çekindikleri konu el ve ayaklarının nasıl görüneceğine dair estetik kaygılar oluyor. Dr. Yazar, hastaların kaygılarını şu cümlelerle gideriyor:
"Ayak baş parmağının alınması elbetteki fark ediliyor. Ancak ikinci ya da üçüncü parmak alındığında bu eksiklik genellikle fark edilmiyor. Buna rağmen birçok kişi ayaklarına dair estetik kaygılar içine girebiliyor. Halbuki çoğunlukla çorap ve ayakkabıların içinde olan ayaklarda yaşanan bu eksikliğin görülmesi çok zor."