Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’nün Tehlike Altındaki Diller Dünya Atlası yenilendi. Daha önce 1996 ve 2001 yıllarında yayınlanan atlasın Mart 2013 versiyonunda dünyanın dört bir yanından 2 bin 500’den fazla dil yer alıyor. Bu dillerden 18 tanesi de Türkiye’de bulunuyor.
1- Kırılgan: Çocukların çoğu bu dilleri konuşuyor ancak genellikle sadece evlerinde aileleriyle kullanabiliyorlar.
2- Kesinlikle tehlikede: Çocuklar bu dilleri artık evde anadil olarak öğrenmiyor.
3- Ağır tehlikede: Aile büyükleri ya da yaşlı nesillerin konuştuğu diller. Ebeveynler dilleri anlasa da çocuklarıyla ya da kendi aralarında konuşurken kullanmıyorlar.
4- Ciddi tehlikede: Dili konuşan en genç bireyler büyük ebeveynler ve daha yaşlı nesiller. Onlar da dile tam hakim değil.
5- Yok olmuş diller: Dili konuşan son kişi de hayatını kaybetmiş. Dile sadece yazılı kaynaklardan ulaşılabiliyor.
Dilin ismi: Abhazca
Durumu: Kırılgan
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Farklı tahminlere göre 125 bin
Bölgeler: Abhazya, Türkiye, Rusya Federasyonu, Gürcistan, Ortadoğu ve Batı Avrupa'daki diaspora toplulukları
Konuşulduğu ülkeler: Gürcistan, Rusya Federasyonu, Türkiye
Dilin ismi: Abazaca
Diğer isimleri: Tapanta
Durumu: Kesinlikle tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: 2002 Schulz tahminlerine göre 31 bin
Bölgeler: Rusya Federasyonu'nda Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin bazı yerleri
Konuşulduğu ülkeler: Rusya Federasyonu, Türkiye
Dilin ismi: Adığece
Diğer isimleri: Adıgece, Batı Çerkesçe
Durumu: Kırılgan
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Farklı tahminlerin ortalaması 300 bin
Bölgeler: Rusya Federasyonu'nda Adige Cumhuriyeti ve komşu bölgeler, Türkiye, Ortadoğu ve Batı Avrupa'daki diaspora toplulukları
Konuşulduğu ülkeler: Irak, İsrail, Makedonya, Rusya, Suriye, Türkiye, Ürdün.
Dilin ismi: Kapadokya Yunancası
Diğer isimleri: Ürgüpçe, Anadolu Yunancası
Durumu: Yok olmuş
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Bilinmiyor (2005 yılında Mark Janse ve Dimitris Papazachariou Yunanistan’ın kuzey ve orta kesimlerinde halen bu dili konuşan kişiler olduğunu keşfedene kadar dili konuşan kimse olmadığını düşünülüyordu.)
Bölgeler: Nüfus mübadeleleri öncesinde Kapadokya, Konya'nın Sille, Kayseri'nin Faraşa köyü ve komşu köyler
Konuşulduğu ülkeler: Türkiye
Dilin ismi: Gagavuzca (Güney Balkan)
Durumu: Ağır tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Elde veri yok
Bölgeler: Makedonya'nın güneydoğusunda Strumica, Yunanistan'ın kuzeydoğusunda Evros (Meriç) bölgesi, Edirne'nin Surguç bölgesi
Konuşulduğu ülkeler: Makedonya, Türkiye, Yunanistan
Dilin ismi: Hertevince
Diğer isimleri: Hertevin
Durumu: Ciddi tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Bin
Bölgeler: Siirt’in Pervari ilçesi yakınlarında bulunan Hertevin köyü (Bugün konuşanların neredeyse tamamı yurtdışında yaşıyor, Türkiye’de konuşan kişi dört kişi var)
Konuşulduğu ülkeler: Türkiye
Dilin ismi: Hemşince
Diğer isimleri: Homşetsi
Durumu: Kesinlikle tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Elde veri yok
Bölgeler: Türkiye’nin kuzeydoğusu, önceleri Orta Asya’dan Gürcistan’a sınır dışı edilenler (Batı Ermenicesinin bir diyalekti olduğundan SIL International tarafından ayrı bir madde olarak değerlendirilmiyor)
Konuşulduğu ülkeler: Türkiye
Dilin ismi: Ladino
Diğer isimleri: Judezmo, Yahudi İspanyolcası, Sefaradca, Haketia (Fas’ta kullanılan ismi)
Durumu: Ağır tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: 400 bin
Bölgeler: Geleneksel olarak Yunanistan ve Türkiye, özellikle de Makedonya ve Trakya’daki tarihi yerler, Balkanlar, Kuzey Afrika’da Fas, Ceuta, Melilla, Cezayir; Türkiye’deki 10 bin civarında kişinin çoğunluğu İstanbul’un Balat ve Hasköy semtlerinde yaşıyor, Yunanistan ve Balkanlarda yaşayanların sayısı Holokost’tan sonra çok azaldı, Kuzey Afrika’da dil ortadan kayboldu.
Konuşulduğu ülkeler: Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Cezayir, Fas, Hırvatistan, Makedonya, Romanya, Sırbistan, Türkiye, Yunanistan
Dilin ismi: Kabardeyce
Diğer isimleri: Kabarca, Kabartayca, Doğu Çerkesçe
Durumu: Kırılgan
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Farklı kaynakların ortalaması 650 bin
Bölgeler: Rusya Federasyonu’nda Kabard-Balkar Cumhuriyeti ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, Türkiye ve Ortadoğu’da diaspora toplulukları
Konuşulduğu ülkeler: Rusya, Türkiye
Dilin ismi: Lazca
Diğer isimleri: Lazuri
Durumu: Kesinlikle tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: 2001 tahminlerine göre 130 bin (Şişirilmiş bir rakam olabileceği belirtiliyor)
Bölgeler: Rize’nin Pazar, Ardeşen, Çamlıhemşin ve Fındıklı ilçeleri ile Artvin’in Arhavi, Hopa, Borçka ve Sarp ilçeleri, Sarp’ın bir kısmı Gürcistan tarafında Acar Cumhuriyeti’nin bir parçası, Sakarya, Kocaeli ve Bolu’da aynı zamanda 1877-78 Savaşı sırasında mülteciler tarafından kurulan Laz köyleri var.
Konuşulduğu ülkeler: Gürcistan, Türkiye
Dilin ismi: Mlahsô
Diğer isimleri: Batı Süryanicesi
Durumu: Yok oldu
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Kısa bir süre önce tükendi (Konuşan son kişi İbrahim Hanna 1998’de hayatını kaybetti)
Bölgeler: Diyarbakır’ın Lice ilçesi yakınlarında iki köy; tüm sakinler Suriye’ye göçtü
Konuşulduğu ülkeler: Türkiye
Dilin ismi: Pontus lehçesi
Diğer isimleri: Pontusça, Pontus Rumcası
Durumu: Kesinlikle tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: 300 bin (Genel olarak bu rakam veriliyor)
Bölgeler: Türkiye’de ve Gürcistan’da Karadeniz kıyıları, Of ve Sürmene’de halen konuşanlar var ancak çoğunluğu Yunanistan’a göçtü; Rusya’nın güneyi ve Kafkasya’da da göçmüş bazı gruplar yaşıyor
Konuşulduğu ülkeler: Ermenistan, Gürcistan, Rusya, Türkiye, Ukrayna, Yunanistan
Dilin ismi: Romanca
Diğer isimleri: Çingenece, Romani, Romca, Çingene dili
Durumu: Kesinlikle tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Matras 2002 tahminlerine göre 3 milyon 500 bin
Bölgeler: Birçok Avrupa ülkesi özellikle Doğu-Orta ve Doğu Avrupa, Balkanlar
Konuşulduğu ülkeler: Arnavutluk, Avusturya, Belarus, Birleşik Krallık, Bosna Hersek, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, İtalya, Karadağ, Letonya, Litvanya, Makedonya, Polonya, Romanya, Rusya, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Türkiye, Ukrayna
Dilin ismi: Suret
Diğer isimleri: Asuri Yeni Aramice, Keldani Yeni Aramice, Süryanice, Yeni Süryanice
Durumu: Kesinlikle tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Poizat ve Sibille’in verileri üzerinden 2008 tahmini 240 bin
Bölgeler: Irak Kürdistan’ı, Batı İran Azerbaycan’ı ve Kürdistan’ı, Suriye’nin Türkiye sınırı yakınları; Türkiye’de konuşan yok; konuşanların çoğunluğu Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika ve Avustralya’da diasporada yaşıyor
Konuşulduğu ülkeler: Ermenistan, Irak, İran, Suriye, Türkiye
Dilin ismi: Turoyo
Durumu: Ağır tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Poizat ve Sibille’in verileri üzerinden 2008 tahmini 50 bin
Bölgeler: Geleneksel olarak Mardin’in Midyat ilçesi civarında konuşuluyor; konuşanların çoğu İsveç ve Almanya’ya göçmüş durumda
Konuşulduğu ülkeler: Suriye, Türkiye
Dilin ismi: Batı Ermenicesi
Durumu: Kesinlikle tehlikede
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: Farklı kaynaklardan elde edilen tahminlere göre 50 bin
Bölgeler: İstanbul, Hatay’ın Samandağ ilesinin Vakıflı köyü
Konuşulduğu ülkeler: Türkiye
Dilin ismi: Zazaca
Diğer isimleri: Zâzâ Lisânı, Dımılki, Zazaki, Kırmancki, Kırdki, Sobé, Zonê Ma
Durumu: Kırılgan
Dünya genelinde konuşan kişi sayısı: 1998 Paul tahminlerine göre 2 milyon
Bölgeler: Tunceli, Erzincan, Elazığ, Bingöl, Erzurum’un Hınıs ilçesi, Sivas’ın doğusu Muş’un Varto ilçesi, Kayseri’nin Sarız ilçesi, Diyarbakır’ın kuzey ve batı kesimleri, Şanlıurfa’nın Siverek ilçesi ve komşu ilçelerde bazı küçük alanlar; Avrupa’da bu dili konuşan çok sayıda göçmen var.
Konuşulduğu ülkeler: Türkiye