Çok uzun bir kelimenin kısaltmasını kullanarak daha kolay bir şekilde yazı yazabiliriz. Kısaltmalı adlar ya da bir diğer adıyla kısma ad, bize özellikle yazım dilinde kolaylık sağlar. Yazı dilinde kısaltmaları kullanırken uyulması gereken bazı kurallar vardır. TDK kısaltmaların yazımı konusunda bazı kurallar belirlemiştir. Peki, kısaltmaların yazımı nasıl olmalıdır?
Kısaltmaların yazımı nasıl olmalıdır?
Birçok isim, terim ve sözcüğün kısaltması bulunmaktadır. Bir terim, bir sözcük ve ya ismin içindeki harflerden bir ve ya birkaçını kullanarak ifade edilmesiyle oluşurlar. Kısaltmalar, isimlerin simgeleştirilmesi olarak da tanımlanabilir. Kısaltmaların yazımıyla ilgili kuralları saymak gerekirse:
- Kurum, kuruluş, ülke, dergi, kitap ve yön isimlerinin kısaltmaları, sözcüğün ilk harfinin büyük olarak yazılması ile yapılır. (TBMM, TDK,)
- Bazı sözcüklerde özellikle son kelimenin birkaç harfinin kısaltma yapıldığı istisnai görülür. Böyle durumlarda bağımsız bir kelime oluşturup akılda kalıcılığı arttırmak hedeflenir. (BOTAŞ, TÖMER)
- Ölçü birimlerinin uluslararası olan kısaltmaları kullanılır. (kg, m, l, cm)
- Gelenekleşen kısaltmalarının dışında büyük harflerle yapılan kısaltmalarda nokta olmaz. (T.C.)
- İlk dört kural dışında kalan kelimelerin kısaltılmasında, birinci harf ve kelimeyi oluşturan temel harfler dikkate alınır.
- Kısaltılan kelime veya kelime grubu özel ad, unvan veya rütbe ise ilk harf büyük yazılır. Eğer cins isim ise ilk harf küçük olur. (İng., Selanik Cad., çev.)
Kısaltmalara gelen ekler nasıl kullanılır?
Kısaltmalara gelen eklerle ilgili belli kurallar söz konusudur. Bu kuralları şöyle sıralayabiliriz:
- Küçük harfler ile yapılan kısaltmalara gelen eklerde, sözcüğün okunuşu temel alınır. Örneğin: km’ye, kg’dan, m’nin.
- Büyük harf ile başlayan kısaltmalarda, kısalmanın son harfine göre yapılır. Örneğin: TDK’nin, THY’den, TRT’nin.
- Bazı istisnai durumlarda kısaltmanın okunuşu temel alınır. Örneğin: NATO’da, BOTAŞ’dan, UNESCO’nun.
- Numara kelimesinde de kısaltması olan "no" kelimesi kısaltmanın okunuşuna göre ek alır. (No’lu)
Kısaltmalarda nokta kullanımı nasıl olmalıdır?
Kısaltmalarda nokta kullanımı ile ilgili bazı kurallar bulunmaktadır. Bu kuralları şöyle sıralayabiliriz:
- Sonunda nokta olan ve üs işaretli kısaltmalara gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. Böyle olan kısaltmalarda ek işaretlerden sonra işaretlerin okunuşuna göre yazılır. Örneğin: Arp.nın, İng.den
- Sert ünsüzle son bulan kısaltmalarda, ek alınca okurken sert ünsüz yumuşamaya uğramaz. Örneğin: RTÜK'e
Ölçü birimlerinde kısaltmalar nasıl kullanılır?
Ölçü birimleri söz konusu olduğunda uluslararası standartlarda kullanılan kısaltmalar kullanılır. Örneğin: g (gram), kg (kilogram), m (metre), cm (santimetre), mg (miligram) gibi.
Kısaltmalara örnek cümleler
Kısaltmalarla ilgili cümleler vermek gerekirse:
- Bu sene Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı TBMM’de çok coşkulu bir şekilde kutlandı.
- ABD’de yapılan seçimde büyük oy fark ile muhalefet adayı seçimi kazandı.
- Kardeşim İÜ’de mühendislik fakültesini kazanmayı hedefliyordu.
- Doç. Dr. Mehmet Hakan çok seçkin bir hekimdi, randevu takviminde boşluk bulmak neredeyse imkansızdı.
- Öğretmenimiz TDK’nin yazım ve imla kurallarına uygun yazılar hazırlamamızı istemişti.