Günümüzde giderek artan kısırlık hakkında bilmek istediklerinizi Maya Tüp ve Bebek Sağlığı Merkezi uzmanları anlatıyor. Kısırlığın sık görülen nedenleri nelerdir? Çiftlerde kısırlık erkek, kadın veya her ikisindeki problemlere bağlı olabilir. Kısır çiftlerin yüzde 30'u erkeğe bağlı, yüzde 30'u kadına bağlı nedenler ile çocuk sahibi olamamaktadır. Çiftlerin yüzde 40'ında ise kısırlık her ikisindeki problemelere bağlıdır. Erkek eşte sperm sayısının, hareketliliğin veya normal yapıdaki spermlerin azalması, menide hiç sperm olmaması kısırlık nedenidir. Ayrıca iktidarsızlık ve geriye boşalmada kısırlık nedeni olabilir. Kadın eşde ise yumurtlamanın olmaması, endometriozis (karın içine kanama yapan bir kadın hastalığı), tüplerin tıkalı olması ve rahimde myomların bulunması kısırlık nedenidir.
Kısırlık günümüzde daha mı yaygınlaştı? Günümüzde evlenme yaşı arttığı için ve evlenen çiftler çocuk yapmayı erteledikleri için kısırlık daha sık görülmekte. Ayrıca enfeksiyonların artması tüplerde tıkanıklığa neden olarak kısırlığa yol açar. Son zamanlarda yapılan çalışmalarda her altı çiften birinin kısırlık problemi olduğunu göstermiştir.
Geriye dönük rahim kısırlık nedeni midir? Kadınların yüzde 20'sinde rahim geriye dönüktür. Eğere rahim çevre organlara olan yapışıklıklarından dolayı geriye dönük ise, bu yapışıklıklara bağlı kısırlık söz konusudur.
Şişmanlık kısırlığa neden olur mu? Hayır, bir çok şişman kadın kısır değildir. Fakat, şişmanlık polikistik over hastalığı ve anormal hormon üretimi ile ilişkilidir. Doğum kontrol hapı kullanan kadınlar sonradan gebe kalmakta zorlanır mı? Doğum kontrol hapını kullanmayı bıraktıktan sonra gebeliğin gerçekleşebilmesi için birkaç ay geçebilir. Özellikle ileri yaş kadınlarda bu durum daha belirgindir. Bu etki geçicidir. Rahim içi araç (spiral) kullananların daha sonra gebe kalmaları zor mudur? Genellikle bir problem olmaz. Fakat, rahim içi araç kullanmak enfeksiyona yol açarak tüplerde tıkanıklığa neden olabilir. Rahim içi araç kullanırken artan kanama veya ağrı bir problem olduğunu gösterir.
Stres kısırlığa neden olur mu? Stres genelde kısırlığın sonucudur. Fakat çok ağır stres yumurtlamada problemlere ve cinsel ilişki sıklığının azalmasına neden olur.
İnfertilite tedavisi gören çiftlerin gebe kalma şansı nedir? Bu çiftin problemine bağlıdır. Bazı nedenler çok kolay tedavi edilirken, diğerlerinde gelişmiş tekniklerin kullanılması ve zaman gerekebilir. Çiftler kısırlık nedeni ile doktora başvurmadan ne kadar beklemeli? Sağlıklı çiftlerin her ay gebe kalma şansı yüzde 20'dir. Çiftlerin yarısından çoğu 6 ay içinde gebelik elde eder. Eğer herhangi bir doğum kontrol yöntemi uygulamadan 18 aydır düzenli cinsel ilişkide bulunmanıza rağmen gebelik elde edemiyorsanız, doktora başvurmanız gerekir.
Bu kadar uzun süre beklememesi gereken çiftler var mı? Eğer çiftler herhangi bir problemden şüpheleniyorsa, örneğin kadın eşin adetleri çok düzensiz veya yoksa, enfeksiyon öyküsü veya adet kanamaları ve ilişki sırasında şiddetli ağrı yakınması varsa, erkek eşde ise inmemiş testis, testislerden geçirilmiş operasyon veya testislerde yaralanma öyküsü varsa doktora hemen başvurmak gerekir. Doktora hemen başvurması gereken diğer grup ise kadın eşin 35 yaşın üzerinde olduğu çiftlerdir, gebe kalabilme şansı ilerleyen yaşla azaldığı için bu çiftler vakit kaybetmemelidir. Çiftler doktora beraber mi gitmeli? Çocuk sahibi olamamanıza neden olan problem kadın eşde, erkek eşde veya her iki eşte birden olabileceği için doktora mutlaka çiftlerin beraber başvurmaları gerekir. Doktor ne gibi soruları sorar? Kadın eşe yöneltilecek sorular; Kadının yaşı, ne kadar zamandır çocuk istendiği, önceden bir gebeliğin olup olmadığı, adet dönemlerinin düzeni, kanama miktarı, süresi, ağrı ve diğer yakınmaların olup olmadığı kadın eşe yöneltilecek sorulardır. Bunun yanında, akıntı, ilişkide ağrı, geçirilmiş enfeksiyonlar, geçirilmiş operasyonlar hakkında bilgi istenir. Erkek eşe yöneltilecek sorular; Erkeğin genel sağlık durumu, geçirilmiş önemli hastalık ve operasyonlar, kabakulak enfeksiyonu geçirdiyse hangi yaşta geçirdiği, inmemiş testis veya testislere travma öyküsünün olup olmadığı, erken boşalma ve impotans (iktidarsızlık) gibi cinsel fonksiyon bozukluklarının varlığına ilişkin sorular sorulacaktır. Muayene olmak gerekir mi? Fizik muayene kısırlık araştırmalarının en önemli basamaklarından biridir. Kadın eşin jinekolojik muayenesi, ultrasonografik incelemesinin yapılması, rahim ağzından örnek alınarak patolojik inceleme yapılması ve mikrobiyolojik araştırmalar için örnek alınması gerekir. Erkek eşin ise testisleri muayene edilerek gerektiğinde ultrasonografik inceleme yapılır. Yumurtladığımı nasıl anlayacağım? Düzenli adet dönemleri ve kanamaları olan kadınların bir çoğu yumurtlar. Yumurtlama döneminde artan östrojen hormonuna bağlı hafif bir ağrı hissedilebilir. Yumurtlamanın tespit edilebilmesi için hangi testler yapılabilir? Yumurtlamanın tespit edilebilmesi için bazal vücut ısı çizelgesinin tutulması, ultrasonografik incelemeler, endometrial biopsi (rahmin iç tabakasından parça alınması) ve kanda Progesteron hormon düzeyi belirlenebilmesi kullanılan yöntemlerdir. - - - - - -
Bazal vücut sısı çizelgesi nasıl tutulur, güvenilir midir? Bazal vücut ısısı sabah uykudan uyanıldığında ölçülen vücut ısısıdır. Adet kanamanızın başladığı günden itibaren sabahları vücut ısınızı ölçerek bu çizelgeyi hazırlayabilirsiniz. Isı dil altından termometre aracılığı ile ölçülerek not edilmelidir. Yemek yemek, içmek, ağzı çalkalamak ısıyı değiştirir. Size hekiminizin vereceği tablolara, gelecek ayki adet kanamanızın başlangıcına dek her sabah vücut ısınızı kaydetmeniz gerekir. Bu tabloyu hazırladığınızda adet döneminizin ikinci yarısında vücut ısınızın 1-1.5 derece daha yüksek olduğunu görürsünüz. Vücut ısısı yumurtlama gerçekleştikten sonra progesteron hormonunun etkisi ile yükselir, ve gebelik gerçekleşirse yüksek olarak devam eder. Yumurtlamanın olmadığı vakalarda vücut ısısındada pek değişiklik olmaz. Bu yöntem yumurtlamanın olup olmadığının tespit edilmesi için kullanılan çok kaba bir yöntemdir. Bazı vakalarda yumurtlama olduğu halde vücut ısısında artış olmayabilir. Bu tablolara göre cinsel ilişkinin zamanını belirlemek bazen yanıltıcı olabilir. Günümüzde yumurtalamanın tespit edilmesinde daha hassas testler kullanılmaktadır.
Ultrasonografi incelemesi nedir? Ultrasonografik incelemelerde ses dalgaları kullanılarak iç organlar hakkında bilgi sahibi olunur. Hasta radyasyona maruz kalmadığı için güvenilir bir incelemedir. Abdominal (karından) veya vajinal ultrasonografi yapılabilir. Karından yapılacak incelemelerde hastanın mesanesinin dolu olması gerekir. Dolu mesane barsakları iterek üreme organlarının görülmesini kolaylaştırır. Vajinal ultrasonografik incelemeler için mesanenin dolu olması gerekmez. Vajinal ultrasonografi ile üreme organları daha iyi incelenebilir.
Yumurtlama ultrasonografi ile nasıl belirlenir? Adet döneminizin 3. veya 4. günü ilk inceleme yapılır, yumurtalıklarda kist varsa bu inceleme sırasında belirlenir. Hasta herhangi bir ilaç kullanmıyorsa adet döneminin 8. ve 10. günleri arasında inceleme tekrarlanır. Bu günden sonra yumurtlama gerçekleşene kadar inceleme her gün tekrarlanır. Büyüyen folikülün çapı 18-26 mm arasında iken yumurtlama gerçekleşir. Rahim içinde endometrium adı verilen tabakada östrojen hormonun etkisi ile kalınlaşır ve döllenen yumurtanın tutunabilmesi için hazırlanır. Ultrasonografi diğer kısırlık nedenlerininde ortaya çıkarılmasın da yardımcı olur mu? Çocuk sahibi olamayan kadınlarda kısırlık nedenin araştırılmasında ultrasonografik inceleme çok önemlidir. Rahim ve yumurtalıklar değerlendirilerek kısırlığın nedenleri hakkında fikir sahibi olunabilir. Hormon eksikliği olan veya erken menapoza girmiş kadınlarda yumurtalıklar küçük, rahim ufak ve rahmin iç tabakası incedir. Polikistik over sendromu vakalarında ise yumurtalık normalden büyüktür ve bir çok kist içerir. Bu vakalarda rahim büyümüş ve endometrium kalınlaşmıştır. HSG Servikal mukus nedir, postcoital test nasıl yapılır? Rahim ağzındaki bezlerin salgıladığı sıvıya servikal mukus denir. Bu sıvının yoğunluğu adet dönemi boyunca değişir. Adet döneminin büyük bölümünde bu sıvı çok yoğundur, bakterilerin rahme girmelerin engelleyen bir tıkaç oluşturur. Yumurtlamadan 5 gün önce mukus miktarı artar ve yoğunluğu azalır, sıvılaşır. Yumurtlamadan 24 saat sonra mukusun kıvamı yine koyulaşır. Postcoital test nasıl yapılır? Postcoital test cinsel ilişkiden 6-12 saat sonra rahim ağzındaki mukustan örnek alınarak yapılır. Bu örnek mikroskop ile incelenir, ve bu örnekteki sperm sayısı ve spermlerin canlılığı belirlenir.
Kısırlık cinsel hayatı olumsuz etkiler mi? Kısırlık araştırmalarında ve tedavisinde , zamanlı cinsel ilişki önerilir. Bu çiftlerin kendilerini baskı altında hissetmesi ve ilişkide zorlanması çok doğaldır. - - - - - -
HSG (rahim filmi) incelemesi nedir, nasıl yapılır? Histerosalpingografi olarak adlandırılan radyolojik incelemede, rahim ağzından içeriye verilen boyanın tüplerden geçişi izlenir. Bu sırada çekilen röntgen filmleri incelenerek tüplerin durumu hakkında bilgi sahibi olunur. Tüplerde tıkanıklık varsa boya tüplerden geçmez. Bu inceleme sırasında hastaya verilen radyasyon çok azdır, ve zarasızdır. Hastaların bir kısmı hafif bir ağrı hisseder, işlem sırasında anestezi verilmesine gerek yoktur. HSG incelemesi ile rahim içide değerlendirilir. Kısırlık nedeninin araştırılmasında HSG ve laparoskopi birbirini tamamlar. Laparoskopi nedir?
Üreme organlarının detaylı olarak incelenebilmesini sağlayan bir cerrahi yöntemdir. Laparoskopik inceleme çocuğu olmayan çiftlerin değerlendirilmesinde en önemli basamaklardan biridir. Genel anestezi altında gerçekleştirilen bu işlem yaklaşık yarım saat sürer ve hasta aynı gün içinde taburcu edilebilir.
Laparoskopi ile hangi hastalıklar tespit edilebilir?
Laparoskopi ile endometriozis (karın içine kanama yapan bir hastalık), rahim tümörleri, yumurtalık kistleri, dış gebelik ve yapışıklıklar gibi birçok kadın hastalığı teşhis edilebilir. Göbeğin hemen altından karın içine yönlendirilen teleskop benzeri optik bir cihaz ile karın içi organlar bir kaç kez büyütülmüş olarak izlenebilir. Cerrah rahmi, yumurtalık kanallarını, yumurtalıkları ve karın zarlarını ayrıntılı olarak inceler.
Laparoskopi tedavi amaçlı kullanılır mı?
Laparoskopi karın içeresindeki üreme organlarının değerlendirilmesi yanında hastalıkların giderilmesi için de kullanılabilir. Laparoskopi sırasında üreme organlarında bir anormallik saptanırsa kansız bıçaksız ameliyat ile giderilir. Böylelikle hasta daha az ameliyat stresine maruz kalır ve iyileşme hızlıdır.
Laparoskopi nasıl yapılır?
Göbek altından ince bir fiberoptik teleskop ile tüm karın içi organlar görüntülenir ve ikinci bir küçük delik aracılığı ile organlara ulaşılarak gerekli işlemler yapılır. Karın içi organlar incelendikten sonra rahim içerisine verilen özel bir ilaç ile üreme kanallarının açık olup olmadığı anlaşılır. Kanallarda tespit edilen yapışıklık ve tıkanıklıklar giderilir. Yapışıklıklar rahim, yumurtalıklar, üreme kanalları, bağırsaklar ve karın zarları arasında olabilir. Bu organların birbirine yapışması organların sağlıklı hareket etmelerini engelleyerek fonksiyonlarını kısıtlar. Karın içi yaralar, kanama yapan endometriozis odakları ve dış gebelik de laporoskopi ile tedavi edilebilir. Laparoskopik olarak kapalı olan kanalların açılması da mümkündür. Ayrıca kısırlığa neden olan yumurtalık kistleri, rahim tümörleride (myom) laparoskopik olarak giderilebilir. Bu cerrahi işlemler sırasında lazer, elektrokoter ve dikişler kullanılır. Bazı cerrahi laparoskopi girişimlerinden bir kaç hafta veya bir kaç ay sonra ikinci bir laparoskopi sonucu görmek için yapılabilir. Böylelikle cerrah hastalığın tekrar edip etmediğini belirleyebilir. Laparoskopi sonrasında hasta en geç bir kaç gün içinde işine dönebilir.
Histeroskopi nedir?
Histereskopi rahim içinin değerlendirilmesinde kullanılan en modern teşhis ve tedavi yöntemidir. İnce fiberoptik bir teleskop ile vajinal yoldan rahim içerisine girilerek tüm anormallikler teşhis edilir ve aynı seansta bu anormallikler cerrahi olarak giderilebilir. Bu işlemde, laporoskopi gibi kansız ve bıçaksız ameliyat türüdür. Hastalar bu işlemi çok rahat tolere ederler. İşlem çoğu zaman lokal, bazen de genel anestezi altında yapılır. Histeroskopi ile rahim içi polipler (aşırı büyüme gösteren et parçaları), septum (rahmi bölen perde) ve myomlar giderilebilir. Böylelikle hasta bunların neden olabileceği kısırlık, ağrı ve düzensiz kanamalardan kurtulur. İşlemden bir iki gün sonra hasta her zaman ki aktivitesini yapabilir.
Sperm analizi niye gerekir, neleri içerir?
Kısırlık vakalarının üçte biri erkek faktörüne bağlı olduğu için, çocuğu olmayan çiftlerin incelenmesinde sperm analizi ilk basamaklardan biridir. İki ila beş günlük cinsel perhiz sonrasında mastürbasyon ile alınan meni örneği incelenir. Örnek alındıktan sonra bir saat içinde labarotuvara ulaştırılmalıdır. Özellikle soğuk havalarda örneğin vücuda temas ederek taşınması uygundur. Sperm analizinde, mililitredeki sperm sayısı, spermlerin hareketliliği ve yapıları değerlendirilir. Ayrıca meninin miktarı, asiditesi, ve içerdiği yuvarlak hücreler değerlendirilir. Gerekli görüldüğünde antisperm antikor testleri ve mikrobiyolojik incelemeler yapılır.
Normal sperm analizi nasıl olur?
Miktarı: 1.5-6.5 ml, Sperm konsantrasyonu: 20 milyon/ml, Sperm hareketliliği: yüzde 50 ve daha fazla, Sperm yapısı: yüzde14 normal yapı ( Kruger kriterlerine göre) Sperm analizi sonrasında yukarıdaki değerlerin bulunması gebeliğin oluşacağını kesin olarak göstermez. Sperm konsantrasyonu 10 milyon/ml olan erkeklerin eşlerinde gebelik gerçekleşebilirken, sperm konsantrasyonu 60 milyon/ml olan erkeklerin eşleri gebe kalamayabilir.
Sperm analizinin bir defa yapılması yeterli midir?
Sperm üretimini ısı, sigara, alkol, ilaçlar ve enfeksiyonlar gibi birçok faktör etkilediği için normal olmayan örneklerin analizi birer ay ara ile iki veya üç kez yapılmalıdır.
Testis (yumurtalık) biyopsisi niye yapılır?
Menide hiç spermi olmayan hastaların testislerinden alınan bir parça incelenerek sperm üretiminin olup olmadığı tespit edilir. Eğer kanallardaki tıkanıklık tespit edilmişse bu incelemeye gerek olmadan hemen tedaviye geçilebilir.
Dr. Osman Denizhan Özgün
Maya Tüp Bebek ve Kadın Sağlığı Merkezi, Ankara
Tel: 0312 448 22 21 - 0312 437 28 28 info@mayatupbebek.com