1-Kısırlık nedir?
Kısırlık çiftlerin çocuk istemelerine rağmen çocuklarının olmaması veya daha önce çocuk sahibi olunması veya gebelik gerçekleşmesine rağmen ‘tekrar’ gebe kalınamaması durumu olarak tanımlanır. Üreme yaş grubunda çiftlerin % 10-15 ‘ini etkiler, her 6 kadından biri kısırlık nedeni ile profesyonel yardım alır.
Genellikle hamile kalmak istemelerine rağmen 1 yıl içerisinde kendiliğinden hamile kalınamıyorsa çiftlerin doktora başvurmaları önerilmektedir, 30 yaş üzerinde bu süre 6 aydır. Ancak 35 yaş üzeri, dış gebelik öyküsü, tüplerde bilinen hastalık, tüplere veya alt karın bölgesine ameliyat öyküsü olan, adet görememe veya seyrek adet görme şikayetleri veya miyomları olan hastalar hiç beklemeden hemen kısırlık araştırma ve tedavisine alınırlar.
Tüm standart klinik araştırmalar normal ancak gebelik oluşmamışsa açıklanamayan kısırlık olarak tanımlanır. Açıklanamayan kısırlık denilebilmesi için kısırlık süresinin minimum 2 yıl olması gerekir.
2-Kısırlığın nedenleri nelerdir?
· Tüplerle ilgili problemler (% 20-35)
· Yumurtlama problemleri (% 25-35)
· Erkekte spermle ilgili problemler (% 20-30)
· Kadının yaşından ileri gelen problemler
· Açıklanamayan kısırlık (% 25-30)
· Endometriozis ve peritoneal faktör (% 5-10),
· Rahim ağzına ait problemler (% 9-15)
3- Kadınlarda kısırlık belirtileri nelerdir?
Yumurtlama problemlerine bağlı kısırlık belirtileri nelerdir?
Normalde kadının yumurtalıklarında her ay bir yumurta hücresi gelişir, olgunlaşır ve ortalama adetinin 12.-14. günleri arasında ovulasyon (yumurtlama-çatlama) meydana gelir. Bazı kadınlarda bu gerçekleşmez ve buna duruma “Anovulasyon” adı verilir. Genellikle anovulasyon adet düzensizliklerine yol açar. Bu kadınlarda genellikle adet araları uzar (oligomenore), bazen de 6 aydan daha uzun süreyle adet göremedikleri olur (amenore). Adet gördüklerinde bol ve uzun kanamalar gözlenir. Polikistik Over Sendromu adı verilen şeklinde ise oligomenore, düzensiz adet görme, vücutta kıllanma artışı, kısırlık, kilo artışı gözlenmektedir. Ultrason ile bakıldığında bu kadınların yumurtalıklarında çok sayıda küçük kistler görünür
Tubal nedenli kısırlık (Tubal faktör) belirtileri nelerdir?
Normalde sperm ve yumurta hücresi tüp içerinde karşılaşır ve döllenme burada meydana gelir. Daha sonra oluşan embryo tüp içerisinde ilerleyerek rahim boşluğuna yerleşir. Tubal faktör varlığında bu olaylar zinciri meydana gelememektedir. Tüplerde kısmi veya tam tıkanıklık, tıkanma olmaksızın oluşmuş hasarlar, yapışıklıklar, endometriosis, dış gebelik, geçirilmiş iltihaplar (özellikle tüberküloz/verem) ve ameliyatlar kısırlığa yol açmaktadır. En sık neden pelvik enfeksiyon veya endometriozisdir.
Pelvik inflamatuar hastalık (PİH) genellikle rahim ağzından rahime ve karın boşluğuna doğru gonore (bel soğukluğu) veya klamidya gibi bakterilerinin yaptığı iltihap sonucu oluşmaktadır. Bu dokularda şiddetli enfeksiyon meydana gelmektedir. Bakteri, beyaz kan hücreleri ve diğer sıvılar tüpleri doldurur. Vücut bakterilere karşı savaşını kazandıktan sonra, iyileşme safhasında tüplerin içini döşeyen tabakada nedbeleşme ve hasar oluşur. Tüplerin yumurtalık tarafındaki uçları kısmen veya tamamen tıkanabilir, yumurtalık ve tüplerin dış kısmında yapışıklıklar oluşabilir. Eğer PİH, erken dönemde yeterli antibiyotiklerle tedavi edilirse tüp hasarı az olur ve doğurganlık korunur. PİH sonrası görülen başka bir durum da tubal dış gebelik riskinin artmasıdır. Önceden PİH geçirmiş kadınlarda dış gebelik riski normale göre 6-10 kat daha fazladır.
Erkekte kısırlık belirtileri nelerdir?
· İnmemiş testis
· Kemoterapi veya radyoterapi öyküsü
· Cinsel organlarda geçirilmiş ameliyatlar
· Cinsel yolla bulaşan hastalık öyküsü
· Varikosel
· Ergenlik döneminde geçirilen kabakulağa bağlı oluşan testis iltihaplanması (orşit)
· Normalden daha küçük testisler
· Cinsel isteklerinde belirgin azalma veya artma
· Sertleşme ve boşalmada güçlük veya sorun
· Testislerde acı, ağrı veya olağandışı küçük yuvarlak bir oluşum
· Bu belirtilerin hiç birisi olmadığı halde sperm sayısı, olgunluğu ve kalitesi gebeliğin meydana gelmesi için yeterli olmayabilir.
4-Kısırlık Nedenlerini Araştırmak İçin Hangi Testler Yapılmalıdır?
Genelde önceki adet düzeninin ayrıntılı bilinmesi yumurtlama probleminin olup olmadığı konusunda fikir verebilir. Adetin 3. günü yapılan hormon tetkikleri ve yumurtalıkların ultrason ile incelenmesi bilgi vermektedir.
Bir kadında yumurtlama olup olmadığı ise ultrasonla takip edilebildiği gibi, vücut ısısı ölçümleri ve adetin 21. günü ölçülen progesteron hormonu seviyesine bakarak da anlaşılabilir.
İleri yaş, geçirilmiş yumurtalık cerrahisi, şiddetli endometriozis, kullanılan yumurtlama sağlayan iğne tedavilerine kötü cevap, erken yaşta over yetmezliği (erken menopoz), sigara, kemoterapi veya radyoterapi öyküsü, karın içinde ileri derecede yapışıklıklar olan hastalarda yapılacak yumurtlama tedavisine yumurtalıkların vereceği cevabı ve tumurtalık reservini belirlemek için AMH hormon testi yapılır.
Tubal Kısırlık nasıl araştırılır?
Histerosalpingografi (HSG) tubal faktör araştırılmasında sıklıkla yapılan bir tetkiktir. Bu işlem, rahim ağzından verilen radyo-opak maddenin rahim boşluğu ve tüplerin içerisine dolması, sonra da karın içine geçişinin gösterilmesine dayanmaktadır. HSG’de, tüplerin açık olarak görülmesi tüplerin kesin olarak normal olduğu anlamına gelmez. Normal tüp fonksiyonu, yumurtanın tüp içine emilmesini, yumurta ve spermin taşınmasını ve döllenmesini, oluşan embriyonun tüplerden geçerek rahim içine yerleşmesinini sağlar. Embriyo tüpün içinde ortalama 5 gün geçirmekte ve bu süre içinde gelişerek blastokist aşamasına gelmektedir. Yumurta sperm ile döllenir, ancak taşınmasındaki probleme bağlı olarak rahime kadar ulaşamaz ise gebelik tüp içerisine yerleşir ve dış gebelik meydana gelebilir.
Tüp hasarının saptanmasında kullanılan diğer metodlar:
· Laparoskopi
· Tubal kateterizasyon
· Falloposkopi
Erkekte kısırlık araştırması nasıl yapılır?
Kısırlık nedenlerinin yaklaşık % 50 ‘si erkeğe bağlı problemlerden kaynaklanır. Erkeğin araştırılmasında en temel laboratuvar yöntemi semen analizidir. Bu test ucuz ve kolay olduğu için kısırlık nedeni ile başvuran bütün hastalara yapılması gerekir. Sperm testinin normal olmadığı durumlarda ürolojik muayene, ultrason, hormon testleri, gerekirse genetik araştırma yapılır.
5-Kısırlık tedavi yöntemleri nelerdir?
Günümüzde teknolojinin gelişmesi ve yardımcı üreme seçeneklerinin daha iyi sonuçlar vermesi sayesinde çözümü olmadığı düşünülen sorunlarda bile kısırlık artık tedavi edilebilir bir duruma gelmiştir.
Yumurtlama tedavisi
Kadında yumurtlama ile ilgili sıkıntılar tedavi edilebilecek gibi ise, yumurtlamanın gerçekleşebilmesi için ilaç desteği sağlanır. İlaçlardan sonra yumurtaların gelişimi izlenir. Yumurtlama tedavisi ile, yüzde 15-20 oranında gebelik şansı sağlanmaktadır. Yumurtlama tedavilerini uygulayabilmek için tüpler açık ve sperm sayımı normal olmalıdır.
Aşılama
Aşılamada erkekten alınan sperm laboratuvarda hazırlanır, hareketli ve kaliteli spermler seçilerek rahim iç boşluğuna ince ve yumuşak bir katater ile boşaltılır. Doğal yollardan çocuk sahibi olamayan çiftlerde kullanılan bir yöntemdir. Aşılama yönteminde başarı, sperm sayısına bağlı olarak değişmektedir. Sperm sayısı ve kalitesi yeterliyse, gebelikte başarı oranı yüzde 20’dir. Aşılama tedavisini uygulayabilmek için tüplerin açık olması gerekmektedir.
Tüplerin kapalı olması veya tüplerdeki hasara bağlı kısırlıkta ise cerrahi olarak tüplerin açılması veya tüp bebek tedavisi uygulanır. Özellikle tüplerin rahime yakın kısmındaki tıkanıklarda ve daha önce tüplerini bağlatmış olanlarda cerrahi tedavi ile 1 yıl içerisinde % 70’lere varan gebelik sonuçları elde edilmektedir. Tüpün uç kısmı tıkanıklarında, tüplerde fazla hasar meydana gelmemiş ise uç kısımların açılması ile başarılı sonuçlar elde edilmektedir. Ancak tüplerinde ileri derecede hasar meydana gelmiş, kalınlaşmış ve genişlemiş olan hastalarda birinci seçenek olarak tüp bebek düşünülmelidir. Geçirilmiş pelvik inflamatuar hastalık (PIH) sonucunda tüplerin tıkanmış ve genişlemiş (hidrosalpenks) olduğu durumlarda tüp bebek uygulaması öncesinde laparoskopik olarak bu tüplerin çıkartılması önerilmekte ve başarıyı arttırmaktadır.
Tüp bebek tedavisi
En yaygın tedavi günümüz şartlarında tüp bebek tedavisi ile çiftlerin yüzü gülmektedir. Yaklaşık yüzde 60-70’lere varan oranlarda gebelik şansınının yakalanabildiği tüp bebek tedavisi ülkemizde de yaygın olarak uygulanmaktadır. Kadın ve erkekten alınan üreme hücreleri yapay bir ortamda döllendirilerek oluşan embriyo kadının rahmine yerleştirilir.
6-Kısırlık tedavisi ne kadar sürer?
Kısırlık tedavilerinde ilk aşama yumurtlama tedavisidir. Yumurtlama tedavisi, aşılama tedavisi veya tüp bebek uygulamalarında genellikle adet kanamasının 2. Veya 3. Günü tedaviye başlanır. Kullanılacak ilaçlar ve dozlar, uygulayacak tedavi şekli kişiye özel olarak muayene sonrası belirlenir. İlaçlara verilen cevap, yumurta gelişimi 2-3 gün aralarla ultrason muayeneleri ile takip edilir. Yumurtaların istenilen olgunluğa eriştiği gördüldüğünde çatlatma iğnesi yapılır. İğneden 35-36 saat sonra yumurtalar hazır hale gelir. Bu süreç yaklaşık 10-12 gün kadar sürer. Tüp bebek uygulanan hastalarda embryo tranferi için ayrıca 2-5 gün kadar beklenir. Bu nedenle tüp bebek tedavisindeortalama süre 15-17 gün kadardır.
7-Kısırlık tedavi yöntemi seçilirken nelere dikkat edilmelidir?
Kadın doğum uzmanı kısırlığa yol açabilecek nedenleri ayrıntılı olarak araştırır ve test sonuçlarını değerlendirir. Bu şekilde tedavi gerektiren veya gerektirmeyen nedenler hızla ortaya konulur.
Kısırlık tedavisinin yol haritasını belirleyen en önemli unsurlar; kadının yaşı, ne kadar süredir kısır olduğu, yumurtalıklarının genel durumu, erkeğin sperm sayısı ve spermin nitelikleridir. Tüm bunlar değerlendirildikten sonra kısırlık tedavisi planlanabilir.
Tedavinin başarısını belirleyen diğer bir önemli unsur hekimin deneyimidir. Bu sayede doğru tanı ve buradan hareketle doğru tedavi çifti yormadan en hızlı ve en etkin şekilde uygulanabilir. Kısırlık tedavisi için başvuran çiftlerin tedavi süreçlerini bu konuda deneyimli bir hekim ile devam ettirmeleri gebelik şanslarını belirgin olarak artıracaktır.
Prof. Dr. Nilgün Turhan
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı
Web sitesi: http://www.nilgunturhan.com.tr/
Facebook: facebook/drnilgunturhan/
Instagram: instagram/drnilgunturhan/