Birden fazla olan hastalığı tanımlayan komorbid, dünya üzerinde, 65 yaş ve üzeri kişilerin %25’lik kısmında mevcuttur. Ayrıca komorbid bulunan bireylerin %10’luk kısmında üç ve daha fazla hastalık bulunur. Peki komorbidin anlamı nedir?
Komorbid genellikle akılda bir hastalık olarak kalmış olsa da aslında birden fazla olan hastalıkları ifade etmektedir. Yalnızca sık görülen değil içerisinde onlarca hastalık da barındırmaktadır. Bunlardan en çok bilinenlerinden biri de KOAH hastalığıdır.
Komorbid olarak adlandırılan başlıca hastalıkları şu şekilde sıralayabiliriz:
Komorbid hastalıklar sınıfından herhangi bir hastalığa sahip kişilerde, KOAH hastalığının prognozu, gidişatı ve şiddeti baştan sona değiştirmektedir. Buna ek olarak KOAH hastalığı da aynı şekilde komorbid hastalıkları ciddi şekilde etkilemektedir. KOAH hastalığına sahip kişiler, %30 oranında kanserden (genellikle akciğer kanseri), %30 oranında komorbid hastalıklardan, %25’i de kardiyovaskülerden hayatını kaybetmektedir. Covid-19 nedeniyle hayatını kaybeden hastaların büyük bir çoğunluğu yine komorbid hastalığa sahip olan insanlardır. Solunum yetmezliği, diyabet, karaciğer yetmezliği, böbrek yetmezliği, hipertansiyon gibi hastalıklar Covid-19 virüsüne karşı kişiyi savunmasız hâle getirmektedir.
Hava yolu kanallarının nefes alamayacak şekilde kapanması durumunda, komorbid hastalarının hastaneye yatma oranı büyük çoğunlukla artmaktadır. Hava yolu kanallarının tıkanması durumu ne kadar şiddetliyse hastanın hastaneye yatma yüzdesi de o kadar fazladır.
Her geçen gün katlanarak artan komorbid ve KOAh hastalıkları toplumsal yükü de artırdığından hastalıkların seyrini değiştirecek bir yaklaşım içerisinde olunması gerekir. Komorbid hastalıklar ve KOAH hastalığı, toplumda multidisipliner bir tavır alınarak çözülmelidir. Bu hem hastalığın seyrini değiştirecek hem de hastalıklar az da olsa önlenebilecektir. Hastalar psikolojik olarak da kendilerini rahat hissedecek ve moral, motivasyonları en üst düzeyde olacaklardır.
Komorbidin hastalık değil hastalıklar bütünü olduğunu daha önce belirtmiştik. Buna göre komorbidin tanımı kısaca şöyle yapılabilir: “Komorbid, içerisinde birden fazla hastalık barındıran genellikle birbirleri ile ilişkili hastalıklar bütününe denir.”
Komorbid hastalıkların tıp dilinde ifade şekli ise; kişide mevcut olarak bulunan hastalığın dışında aynı yan etkilere sahip başka hastalıkların etkisinin açıklanması durumu ve iki hastalığın aynı aynı anda çıkma durumudur.
İskelet sistemi güçsüzlüğü, kas sistemi güçsüzlüğü, kaşeksi, kardiyovasküler sistem hastalıkları, kalp yetersizliği, Pulmoner hipertansiyon, metabolik sendromlar, Diabetes mellitus, Osteoporoz, anemi, akciğer kanseri, Obstrüktif uykuda apne sendromu, Glokom gibi daha çok fiziksel hastalıkların yanında gelişen depresyona, komorbid majör depresyon adı verilir. Komorbid depresyonlar tedavi edilmediğinde beraberinde komorbid kişilik bozukluğunu da getirebilir.
Komorbid majör depresyon, genellikle fiziksel hastalıkların kişide bıraktığı psikolojik çöküntüler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu psikolojik çöküntülerin boyutuna göre hastalığın gidişatı belli olur. Hastalığın tedavi edilebilmesi, oluşan bu psikoloijk çöküntülerin oluşturduğu kaygıların azaltılmasına bağlıdır. Hastanın moralini en yüksek seviyede tutabilmek ve ona uygun en doğru ve en iyi tedavi yöntemini uygulayabilmek, kişinin hastalığı atlatabilmesi için oldukça önemlidir.
Komorbid olmak, tedavisi zor bir durum olduğundan baş edilmesi de bir o kadar zordur. Komorbid majör depresyon için konuşacak olursak; ilaçla tedavi edilmesi neredeyse imkansız bir durum olduğundan kişi için oldukça zorlayıcıdır. İlaçlar çoğu zaman komorbid hastalığın, fiziksel tarafını derinden etkilediğinden, ilaç ile değil de psikolojik olarak tedavi uygulanır.
Depresyona neden olan ya da depresyonla birlikte görülebilen başlıca hastalıklar şu şekildedir:
Epilepsi hastalarında depresyon hastalığın ortalarında kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Geçirilen nöbetler epilepsi hastalığı ve depresyon açısından bir risk faktörüdür. Tedavi edilirken kullanılacak ilaçlarda komorbid hastalağın seyrini değiştirebilecek bir madde bulunmamasına özen gösterilmelidir.
Genelde stres ve sıkıntı sonucu vücuda herhangi bir fiziksel müdahale olmaksızın kendiliğinden gelişebilen bir hastalıktır. Stres ve sıkıntı kaynaklı olduğundan depresyon ile birlikte oldukça tehlikeli bir hâl alabilmektedir. MS hastalığın mevcut bir tedavisi olmamakla birlikte yalnızca hastalığın gidişatı iyi bir hâle getirilebilmektedir. Hastalık sinir sistemi kaynaklı olduğundan, sinir sisteminde yapmış olduğu tahribat eski hâline geri gelmemektedir.
Parkinson hastalığı depresyonun görüldüğü ve depresyon riskinin fazla olduğu hastalıkların başında gelmektedir. Komorbid depresyonla birlikte gelişmesi durumunda oldukça tehlikeli sonuçlara yol açabilmektedir. Parkinson hastalığının etkilerinin azaltılması için kullanılan ilaçların beraberinde getirdiği etkilerden biri de depresyon artırıcı özelliğinin bulunmasıdır. Parkinson hastalığının etkisini azaltmak amacıyla kullanılan ilaçlara bu yüzden çok dikkat edilmelidir.
Çok küçük miktarlarda salgılanan hormonlar vücutta çok büyük değişiklikler yapmaktadır. Hormonların miktarında olan değişimler vücutta çok büyük olaylar yaratır. Tiroid hormonu, özellikle sindirim sistemini düzenleme konusunda görevlendirilmiştir. Miktarında çok az ya da fazla olan değişikliklerde çeşitli sorunlara yol açan tiroid hormonu, depresyona neden olabilmekteir. Neden olduğu depresyon tamamen hormon miktarı ile ilgili olduğundan hormon miktarı normal seviyesine düşürülmeden tedavi edilmesi oldukça zordur.