ABD’de yer alan Duke Üniversitesi Küresel Sağlık İnovasyonu tarafından yayımlanan yeni bir raporda, zengin ülklerin gelecek vaat eden corona virüs aşılarının 3,73 milyar dozunu hali hazırda satın aldığını ortaya koydu. 5 milyar doz için ise müzakerelerin devam ettiğini belirten araştırmacılar, böylelikle zengin ülkelerin toplamda 8,8 milyar doz aşıyı elinde tutacağını açıkladı.
Bununla birlikte, araştırmacılar ilaç şirketlerinin tek seferde 8,8 milyar doz üretme kapasitesine sahip olmadığını ve bu yüzden yoksul küresel aşıya erişmesinin 4 yıl alabileceğini belirtti. Raporda ayrıca birçok zengin ülkenin, düşük gelirli ülkelerdeki çoğu insan aşılanmadan önce tüm nüfuslarını birkaç kez aşılayacaklarını ifade edildi.
Çalışmanın yazarlarından Andrea Taylor, "Ülkeler kendi çıkarları doğrultusunda hareket ediyorlar, ki bu durum mantıklı. Ancak, küresel olarak iki yılda üretilebilecek tüm doz miktarının sadece zengin ülkelere pay edilmesi büyük bir sorun yaratacak. İlaç şirketleri aşıyı satmadan önce, bunun tüm dünyayı etkileyen bir pandemi olduğunu düşünerek hareket etmeli. Bu durum düşük ve orta gelirli ülkelerde salgının kontrol edilmesi için çok az imkan yaratıyor” ifadelerini kullandı.
Öte yandan Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), potansiyel aşıların katılımcı ülkelere eşit olarak dağıtılabilmesi için COVAX adlı bir ağ olşturdu. ABD ve Rusya’nın dahil olmadığı COVAX'a şimdiye kadar 171 ülke katıldı. Ancak, DSÖ Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, aşılar üretilmeye başlandığında ilk etapta tedarikin sınırlı olacağını ve COVAX üyesi ülkelerin aşıları eş zamanlı olarak öncelikle sağlık çalışanları, yaşlılar ve hasta kişilere dağıtmasının hedeflendiğini söyledi. Program kapsamında 2 milyar dozun gelecek yılın sonuna kadar eşit bir şekilde üretilmesi ve dağıtılması hedefleniyor.
Fakat, Taylor COVAX’a dahil olan pek çok zengin ülkenin ilaç şirketleriyle zaten doğrudan kendi anlaşmasını yaptığı belirterek, onların eşit olarak dağıtılacak aşı miktarını azalttığını söyledi. Taylor, “Bir elleriyle veriyorlar, diğerleriyle alıyorlar. DSÖ’nün hedeflediği 2 milyar doz aşı dağıtım hedefine ulaşması mümkün görülmüyor. Şu anda satılan aşıların miktarı 4 milyar doz, gelecek yılın sonuna kadar 6 milyar doz aşının üretimi olası değil. Ayrıca, COVAX’a dahil olan yoksul ülkeler aşının bir kısmını alsalar bile nüfuslarının geri kalanını aşılayabilmek için yıllarca bekleyecekler. Örneğin COVX üyesi olan Etiyopya gelecek yılın sonuna kadar nüfusunun yüzde 20'sini kapsayacak kadar aşı olacak. Ancak, ülke başka herhangi bir an anlaşma yapmadı. Yani Etiyopya halkının büyük bir çoğunluğu, İngilizler birkaç kez aşılandıktan sonra bile hala aşıya erişemeyebilir” ifadelerini kullandı.
Diğer taraftan raporda COVAX'ın şu ana kadar 250 milyon insanı aşılamaya yetecek kadar aşı satın aldığını doğruladı. Ancak bu rakam, kapsama sözü verdiği 1,14 milyar insandan çok daha az.
Öte yandan çalışmadaki fakir ülkelerin karşı karşıya olduğu bir başka sorunun da, soğuk zincir tedarik altyapısından yoksun olması ve bu nedenle donma sıcaklıklarında depolanması gereken aşı adaylarına veya yüksek ısıda depolanması gereken diğerlerine erişemeyecekleri olduğu vurgulandı.
Dahası Johnson &Johnson tarafından geliştirilen ve normal sıcaklıklarda saklanabilen aşı adayının milyonlarca dozunun ABD, İngiltere, AB ve Kanada tarafından satın alındığı bildirilen raporda, şirketin aşının kolayca kullanabileceği yoksul ülkelere ne kadar dağıtım yapacağının belirsiz olduğu kaydedildi.
Öte yandan Taylor, raporun bir uyarı olarak tasarlandığını ve üretim kapasitesinin önemli ölçüde artması veya varlıklı ülkelerin fazla tedariklerini COVAX taracılığıyla sağlamaya karar vermeleri durumunda durumun hafifletilebileceğini söyledi. Ancak Taylor, salgının “aşı milliyetçiliği”ni tetikleyebileceği ve bu nedenle, ülkelerin aşılarını istifleyebileceklerini veya kritik ekipmanlara ihracat kontrolleri yapabileceğini aktardı.