Koronavirüs (Covid-19) pandemisi, neredeyse tüm sektörleri olumsuz etkiledi. Nüfusu kalabalık olan şehirlerde insanlar kendilerini evlerine kapatırken, birçok iş yeri de geçici olarak kapatma kararı aldı. Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de lokantalar, restoranlar masalarını kaldırırken sadece evlere servis ve gel-al servisleri için yemek yapmaya devam ediyorlar. Sınırlı sayıdaki işletmeler faaliyetlerini sürdürürken, tam gaz çalışmaya devam eden firmaların çoğu yiyecek, içecek sektöründekiler.
Restoranlar, lokantalar çalışmalarına devam etseler de, henüz hakkında kısıtlı bilgiye sahip olduğumuz koronavirüsün (Covid-19) yiyecekler üzerinde olumsuz etkisinin olabileceği şüphesi pek çok kişiyi evde yemek yapmaya itiyor. Restoranların güvenilirliği, yemek yapan kişinin virüs kapmış olma ihtimali, siparişi getiren kuryenin virüs taşıma ihtimali veya kendiniz virüs taşıdığınızdan şüpheliyseniz getiren kuryeyi tehlikeye atma ihtimalleri dışarıdan yemek söyleme motivasyonunu düşürüyor.
Serious Eats adlı web sitesi ile beraber Kuzey Carolina Üniversitesi’nden (North Carolina State University) Gıda Güvenliği Uzmanı Ben Chapman koronavirüs (Covid-19) ve yiyeceklerle ilgili detaylı bir kılavuz hazırlayarak pek çoğumuzun akılını kurcalayan sorulara yanıt aramış.
Güzel haberi en başta verelim: Birkaç temel kurala uymanız koşuluyla güvenle dışarıdan yemek yiyebilirsiniz. İşte güvenle gıda alışverişi yapmak, yemek pişirmek ve dışarıdan yemek siparişi vermek için takip etmeniz gereken temel kurallar.
Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Sağlık Enstitüsü'nden uzmanların 13 Mart tarihli araştırmasına göre, koronavirüs bakır yüzeylerde 4 saat, karton üzerinde 24 saat, plastik ve paslanmaz çelik yüzeylerdeyse 3 güne kadar hayatta kalabiliyor. Bununla birlikte virüsün aktif kalma süresi sıcaklık, nem oranı ve virüsün miktarı gibi faktörlere göre değişiklik gösterebiliyor.
Virüsün dış ortamlarda daha "kırılgan" hale geldiğini belirten araştırmacılar yine de hava yoluyla bulaşma ihtimalinin yüzey yoluyla bulaşma ihtimalinden daha yüksek olduğunu belirtiyor.
Koronavirüs taşıyan bir kurye, paketlerin üzerine öksürür veya hapşırırsa o paket veya zarfların üzerinde 1 güne kadar virüs kalır. Plastik servis kapla veya çelik yüzeyler virüsü e güne kadar içeriğinde barındırabilir. Herhangi bir yüzeydeki virüs zamanla azalmaya başlayacaktır. Yavaşça sıfıra düşer. Virüsün vücudunuza enfekte olması için minimum viral sayısı hakkında herhangi bir fikir birliği bulunmamaktadır.
Riski en aza indirmenin iki kolay yolu var:
Dışarıdan kuryeden gelen veya marketten satın aldığınız ürünlerin paketlerini temizledikten sonra yerlerine yerleştirin,
Bu işlemleri bitirdikten sonra en az 20 saniye sürmesi şartıyla ellerinizi sabunlu suyla yıkayın.
Kırılgan bir virüs olan koronavirüs’ten (Covid-19), ellerinizi sabunlu suyla 20 saniyeden az olmamak şartıyla yıkayarak, içeriğinde 80 derece alkol olan dezenfektan ve kolonyalarla kurtulabilirsiniz.
Koronavirüs’ün gıdalar üzerinde ne kadar yaşayabileceğine dair veriler çok kısıtlıdır. Bilinenler arasında virüsün organik yüzeylerde plastik, metal ve karton yüzeylerde parçalanmasından daha kısa sürede parçalandığı yer alıyor.
Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda Covid-19’un gıda veya gıda ambalajından yayıldığına dair hiçbir bulguya rastlanmamıştır. ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC), Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) ve Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (USDA) yayınladıkları açıklamalarda virüsün gıda veya gıda ambalajından yayıldığına dair hiçbir kanıta rastlanmadığını açıkladı.
Bu konuda kesin bir bulguya henüz rastlanmamıştır. Bununla birlikte, COVID-19’un yiyecekler üzerinden yayılmadığına dair güçlü kanıtlar bulunmaktadır. COVID-19’un yayılma modeli, 1938’den beri kayıtlı verilere göre gıda kaynaklı hiçbir salgın modeline uymuyor.
COVID-19 hastalarını takip eden Singapur, çoğu vakanın konferanslara, kilise gruplarına, alışveriş yapanlar, otelde konaklayanlar gibi insan trafiğinin yoğun olduğu yerlerde bulunan kişilerden oluşuyor. Hiçbir vakanın kontamine bir yiyecek veya içecekle bağlantısı bulunmamıştır.
Gıda Uzmanı Chapman'a göre, bir aşçı yemeği hazırlarken içine hapşırıp öksürse bile, onu yiyen kişinin doğrudan hastalanması pek mümkün değildir. 2018 yılında yapılan bir araştırmaya göre; solunum yolu virüslerinin solunum sistemi boyunca çoğaldığını, sindirim sisteminde ise büyük oranda etkisizleştiğini veya farklı bir yol aldığını ortaya çıkardı.
Verilen bir başka örnek ise çıplak elle yemek yemek üzerine. Bir aşçı hamburger hazırlarken üzerine hapşırıp veya öksürdükten sonra paketleyip gönderirse ve gönderdiği kişi hamburgeri çıplak elle yerse ne olur? Hamburgerin düşük miktarda viral yük taşıdığını söyleyen Chapman, böyle bir örnekte düşük bir ihtimalle de olsa hastalık kapabilme ihtimalinin olduğunu dile getirdi. Chapman, eğer evde varsa yemeklerimizi gümüş çatal kaşıklarla yersek ve yemek yerken elimizi yüzümüze götürmezsek riski en aza indirmiş oluruz.
Yemek yemek, günlük olarak yaptığınız ve diğer insanların ele aldığı ürünlerle temas ettiğiniz diğer birçok faaliyetten daha riskli değildir. Yemek servisi operasyonlarında uygulanan hijyen standartları bu riski daha da düşürmektedir.
Koronavirüs’ün ana risk faktörü insanlarla yakınlıktır. Yemek yapmak için alışverişe çıktığınızda daha büyük bir riske giriyorsunuz. Aynı zamanda restorandaki çalışanların, market raflarını düzenleyen çalışanlardan daha katı hijyen kuralları vardır. Aynı zamanda restoranlar daha sıkı sağlık denetiminden geçerler. Restoranların sağlık güvenlik protokolleri marketlerindekinden daha sıkıdır. Dikkat edilmesi gereken en önemli unsur, dışarıdan evinize gelen her şeye virüs varmış gibi dikkat etmenizdir. Eve getirdiğiniz her şeyi mutlaka yıkayın, temiz kaplara aktarın, mümkünse ambalajlarını sterilize edin ve bu işlemlerden sonra mutlaka ellerinizi yıkayın. Yemek yapmaya başlamadan önce ve işiniz bittikten sonra mutlaka ellerinizi sabunlu suyla yıkayın.
İthal gıdalar veya diğer ürünlerle ilişkili ek risk belirtisi bulunmamaktadır. İthal olan ürün iter plastik bir oyuncak olsun ister kilolarca muz… Zaman geçtikçe tüm ürünlerde viral yük azalır. Ürünün nakliye süresi, ürünlerin olduğu konteyneri boşaltan kişi veya market rafına koyan kişiye virüsün bulaşma riski daha yüksektir. Başta Dünya Sağlık Örgütü olmak üzere pek çok otorite artık ürünlerin taşınması sırasında kişilerin birbirleri arasındaki temasının azaltılması konusunda çalışmalar başlatmıştır.
Evet. Herhangi bir bakteri veya virüs için sıcaklık ve zaman önemli bir fonksiyondur. Sıcaklık ne kadar yüksek olursa, viral veya bakteri oranı güvenli bir seviyeye iner. Koronavirüs’ün etkisiz hale geldiği sıcaklık ve süreler henüz araştırılmadı. Ancak bilim insanları 3 dakikadan az olmamak şartıyla 65 derecelik bir sıcaklığın koronavirüsünü öldürmeye yettiğini ileri sürmektedir.
Çorba, güveç ve soslar gibi sıvıları kısaca kaynatın, kaynatırken sık sık karıştırın.
Sebzeler, makarna, patates püresi gibi yiyecekleri mikrodalga fırında yaklaşık 90 saniye tutun. (Her mikrodalga fırının gücü farklıdır) yiyeceğin ağzınızı yakacak sıcaklıkta olmasına özen gösterin.
Et, güveç veya ekmeği ısıtmak için fırınınızı 200 dereceye getirin ve ısıtın. Önceden ısıtılmış fırına yiyecekleri sığ kenarlı bir kapta koyun. (Yüksek kenarlı kaplar fırının içindeki sıcak havanın gerektiği gibi dolaşmasını engeller)
Köfte, falafel gibi kıyılmış birçok malzemenin birleşimden yapılan yemeklerin çok iyi ısıtılması gerekmektedir. Yiyeceklerin en az 65 derece ve üstünde bir ısıda 3 dakikadan fazla durduğundan emin olun.
Daha dikkatli olmak için servis yapmadan önce yiyeceklerinizin iç ve dış sıcaklığını bir termometre yardımıyla kontrol edebilirsiniz.
Büyük dükkanlar yerine yerel bakkalları tercih edin. Daha küçük marketler, daha az insan demektir. Kalabalıktan kaçınmak için yoğun olmayan saatlerde alışverişinizi yapmaya özen gösterin. Ürün seçerken veya kasa sırasında mesafenizi koruyun. Düzenli kullandığınız ilaç veya ilaçlar varsa fazla fazla alın. Dokunmatik ekran veya temassız kart kullanın. En fazla 1-2 haftalık ihtiyacınızı alın. Ve en önemlisi eve döner dönmez ellerinizi bol sabunlu suda 20 saniyeden az olmamak şartıyla yıkayın.
Koronavirüs (Covid-19) epidemisinden uzak durmak için en önemlisi gerekli olmadığı sürece evinizden çıkmayın. Dışarıda sosyal mesafeye dikkat edin. Ellerinizi yarım saatte bir sabunlu suyla yıkayın. Ellerinizle yüzünüze dokunmayın. Bağışıklık sisteminizi güçlü tutacak meyve ve sebzelerle beslenin. En az 8 saat uyuyun. Strese girmemeye ve rahatlamaya çalışın.