Türkçe kelime bakımından oldukça zengin dillerden birisidir. Bu sebeple de anlam karmaşasına yol açmamak için noktalama işaretlerine sık başvurulur. En çok kullanılan noktalama işaretlerinden biri de köşeli parantezdir. Köşeli parantez işaretinin kullanıldığı cümleler, kullanım alanları ve görevlerini inceledik.
Köşeli parantez işareti nedir sorusuna cevap olarak; noktalama işaretinde köşeleri olan parantez şeklinde bir tanımlama yapmak mümkündür. Köşeli ayraç olarak da bilinmektedir.
Noktalama işaretlerinin, cümlelerin anlamını doğru aktarmak için kurallar doğrultusunda belli görevleri vardır. Türk Dil Kurumu'na göre doğru kabul edilen kurallar dahilince çeşitli durumlarda köşeli parantez kullanılır. Bir metinde parantez içinde parantez kullanılması gerekiyorsa öncelikle köşeli paranteze yer verilir." Köşeli parantez işareti nerelerde kullanılır?" Sorusunun cevabı ise oldukça geniştir.
Düz metinlerde sıkça karşımıza çıkan köşeli parantez işaretinin kullanıldığı yerler aynı zaman da sayısal işlemlerdir. TDK'nin belirtmiş olduğu kullanım alanları doğrultusunda köşeli parantez işaretinin görevleri oldukça zengindir.
Köşeli parantez işaretinin kullanıldığı yerler örnekleriyle birlikte aşağıdaki gibidir.
1. Köşeli parantez, ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda parantezden önce kullanılır. Bu kullanım şekli özellikle alıntılarda görülür. Aynı zamanda alıntı yapılan metinde, yazar tarafından eklenen bilgiler köşeli ayraç ( [ ] ) ile belirtilir.
Örnek 1: Kırmızı Pazartesi [Gabriel García Márquez (1927-2014)] yazarın oturduğu mahallede yaşadığı gerçek bir cinayeti anlatmaktadır.
2. Bibliyografik künye; kitaplarla ilgili bir terimdir. En basit tabirle makale veya bir ödev hazırlanılırken başvurulan kaynakların yazının sonunda belirtilmesi olarak tanımlanır. Köşeli parantez de, bibliyografik künyelerde kaynak olarak gösterilen belgeleri belirtmek amacıyla kullanılır.
Örnek 1: Oğuz Atay, [Tutunamayanlar]
3.Köşeli parantez, bilimsel çalışmalarda, metin aktarımlarında veya çevirilerde, araştırmacı, yazar tarafından tamamlanan kısımlar veya eklenen sözler köşeli ayraç içinde verilir. Bu maddeye uygun köşeli parantez işaretinin kullanıldığı cümlelere aşağıdaki gibi bir örnek verilebilir.
Örnek 1: Bu tür masallar hepimiz için, eğer tutsak düşersek ne yapacağımız ve buradan con un ojo agudo'yla [kurnaz bir gözle] pasar atravez del bosque como una loba [bir kurt gibi ormandan geçip] nasıl geri döneceğimiz konusunda yoğun dersler içerir.
4. Yazarın aktarmış olduğu bir yazıda yanlışlık varsa bunu düzeltmek için köşeli parantez kullanılır.
Örnek 1: “Türk edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Sabahattin Ali 1947 [1948] yılında hayatını kaybetti.”
5. Köşeli parantez yazılı metinler dışında matematik konularında da kullanılır. Parantez içinde parantez bulunan problemlerde en dış parantez köşeli parantez olmalıdır.
Örnek 1: [ 12 x ( 5 – 3 ) ] – 12 ÷ 2 + 1
Köşeli parantez işaretinin kullanıldığı yerler ve köşeli parantez işaretinin kullanıldığı cümleler örnekleri aşağıda verilmiştir. Bu örnekler ile birlikte köşeli parantez işaretinin görevleri aşağıdaki örnekler ile daha anlaşılır olacaktır.
Örnek 1:
Sabahattin Ali [Türk Şair ve yazar (1907-1948)], Kürk Mantolu Madonna, Kuyucaklı Yusuf, Sırça Köşk, İçimizdeki Şeytan, Kağnı, Ses gibi birçok hikâye ve romanı Türk edebiyatına kazandırmıştır.
Örnek 2:
George Orwell [gerçek adıyla Eric Arthur Blair (25 Haziran 1903 - 21 Ocak 1950)], ülkemizde en sevilen yazarlardandır. Özellikle 1984 ve Hayvan Çiftliği her yıl çok satanlar listesinin başında yer almaktadır.
Örnek 3:
Kurtlarla Koşan Kadınlar [I Know Why the Caged Bird Sings. New York: Bantam, 1971 (Kafesteki Kuşun Şarkısı, Çev. Faris Kuseyri, Ayrıntı Yay., 2015)]