Futbol kulüpleri, tartışmalı kripto "taraftar tokenları" satarak yüz milyonlarca dolar gelir elde etti.
BBC'nın yaptırdığı analize göre sanal para için 350 milyon dolardan fazla harcandı.
Bazı taraftar tokenları, taraftarlara gerçek dünyada çeşitli avantajlar sağlayacağı vaadiyle satılıyor.
Ancak karşıtları, bu avantajların önemsiz olduğunu - bir kulüp stadyumlarda çalınacak şarkıları belirlemekte oy kullanma şansı önerdi- ve kulüplerin taraftarlara yeterli düzeyde koruma sağlamadığını söylüyor.
Şu ana dek, Avrupa'danın başlıca beş liginde 24 kulüp taratar token uygulamasını başlattı. Bunlara sekiz Premire Lig ekibi de dahil. (BBC Türkçe'nin notu: Türkiye'de de Galatasaray, Fenerbahçe, Trabzonspor, Karşıyaka, Eskişehispor, Göztepe, Başakşehir, Yeni Malatyaspor gibi birçok kulüp taraftar token piyasaya sürdü)
Çoğu kulüp, kulube özgü kripto para benzeri tokenlar piyasaya sürüyor. Bu sanal paralar arz ve talebe bağlı olarak değeri yükselip, düştükte, alınıp, satılabiliyor.
Manchester City gibi bazı kulüpler ise kolleksiyonerlere NFT'ler de satıyor.
Taraftar tokenleri satan çoğu kulüp, ilk satışı ve sonrasında dijital paranın ticaretini organize eden Socios adlı bir şirketle çalışıyor. Ancak Binance ve Bitci gibi diğer platformlar da bu alanda büyüyor.
Socios, BBC'ye yaptığı açıklamada, uygulama üzerinden 270-300 milyon dolarlık sanal para satışı yaptığını söylüyor. Ancak şirket, bu paranın ne kadarının doğrudan kulüplere gittiğini açıklamadı.
Alıcılar, önce gerçek paralarını şirketin kripto parası Chiliz'e dönüştürmek zorunda.
Kripto analizi yapan Protos'un araştırmasına göre birçok alıcı para kazanmak için diğer kripto paralarda olduğu gibi taraftar tokenlarının da spekülatif ticaretini yapıyor.
Ancak birçok taraftar tokenının değeri, ilk satışlarından bu yana azaldı.
BBC, tüm Premier Lig ekiplerine ve önde gelen bazı Avrupa kulüplerine, bu yeni trendle ilgili planlarını ve görüşlerini sordu.
Sadece bir kulüp yanıt verdi.
Brighton and Hove Albion'dan bir sözcü, "Bu ürünleri satmadık ve bu pazarlara girme planımız yok" dedi.
Kripto para ürünleri kamuya açık bir dijital kayıt defteri olarak tanımlanabilecek bir sistem üzerine kurulu olması sayesinde Protos, şu tespitleri yaptı;
Protos'un Haber Direktörü David Canellis, "Taraftar tokenları, bu tip taraftar angajeli ürünlerden bekleyeceğinizden daha yoğun bir şekilde alınıp, satılıyor. Genel olarak, bu taraftar tokenları gibi küçük kripto paralar, bunların ticaretini yapmak isteyen kişi sayısı az olduğundan inanılmaz derecede değişken olabilir" dedi.
Canellis ayrıca "Spekülatörler bunu biliyorlar, dolayısıyla taraftar token pazarlarındaki ticaretin çoğunun, tamamen kısa vadeli kâr arayışındaki spekülatörler tarafından yapıldığını düşünüyorum" diye de ekledi.
Mevcut sisteme yöneltilen eleştirilerden biri de, kulüplerin tokenların büyük çoğunluğunu taraftarlara satmak yerine ellerinde tutarak, pazar dinamiklerini bozmaları.
Başlıca 13 kulübün ellerinde tuttukları tokenlerin değeri 1,9 milyar doları geçiyor, ancak bireysel alıcıların elindeki tokenlerin değeri şu anda 376 milyon dolar.
Ortalamada kulüpler token arzının yüzde 80'ini ellerinde tutuyor. Canellis, "Kulüplerin kendileri, bir anda çok satış yapmayarak denge kurmak zorunda. Birden çok satış yaparlarsa, fiyatın çok düşmesi riskini alırlar. Bunun yaşandığını Lazio, FC Porto, Santos FC, ve Manchester City'nin satışlarında net bir şekilde görebiliyoruz" dedi.
Bazı taraftar grupları da, ististmardan kaygılı.
BBC News'taki Tech Tent podcastına konuşan West Ham United Taraftarları Vakfı'ndan Sue Watson, "Kripto para piyasası hakkındaki bilgim üstünkörü. Muhtemelen de bu özelliğimle, kripto para piyasasında ticaret yapmayan çok sayıda normal futbol taraftarını temsil ediyorum. Kuralsız, güvenli değil ve klüplerin taraftarlarına nasıl bir koruma sağladığını sorguluyorum" dedi.
Socios uygulamasında, kulüp tokenları hakkında da diğer kripto para piyasaları gibi bilgiler veriliyor, fiyat dalgalanmaları gösteriliyor ve alım ve satım düğmeleri bulunuyor.
Ancak Socios'tan Max Rabintovich, sistemin token ticareti yapan değil, bunları ellerinde tutan taraftarların ödüllendirilmesi üzerine tasarlandığını söylüyor.
Rabintovich "dijital mağazalarda daimi yüzde 5 indirim, bilet kazanma şansı" gibi avantajların, taraftarlar için "beş-on papel" kazanmaktan daha çekici olduğunu da belirtiyor.
"Ticaretten elde edilecek bir katma değer yok. Bir takım için sadakat puanları toplamak, oy kullanabilmek için elinizde tokenlar var. Tüm mesele tokenları alıp, elinizde tutmak"
Ancak Rabinovitch kulüplerden de "oyuncular çıkarken stadda hangi şarkıyı çalalım" oylamasından daha anlamlı avantajlar sağlamasını da istiyor.
Di**jital animasyonlar**
Klüplerin kripto ürün piyasasına girdiği alanlardan biri de NFT'ler.
Manchester City, Glasgow Rangers ve Juventus NFT'ler çıkarttı ve bazıları içinde kimin sahip olduğunu gösteren bir kod bulunan bu müstesna dijital fotoğraf ve videolara on binlerce dolar harcadı.
Milyoner NFT kolleksiyoncusu Mike Bousis, bunların beş tanesine 40 bin dolar harcadığını söyledi.
"Manchester City'nin NFT çıkarttığını gördüğümde, buna sahip olmam gerektiğini düşündüm. Manchester City'yi hep severdim. Takımı, enerjisini. Satın almanın ve sahip olmanın havalı bir şey olacağını düşündüm. Sahibi benim. İstediğim yerde sergileyebilirim ve bir sanat eseri."
ABD'de Profesyonel Basketbol Ligi (NBA), NFT'leri satan ilk spor organizasyonlarından biriydi. Basketbol maçlarından klipler sattılar.
Ancak Protos, NBC NFT'lerinin değerinin 2021'in başından bu yana yüzde 90 azaldığını söylüyor.
Sorare gibi şirketler de kolleksiyonlara katılabilecek ve aynı zamanda oynanabilecek NFT futbolkartları satıyor.
Protos'un verilerine göre bunların popülerliği yükseliyor ve taraftarlar Nisan 2019'da piyasa çıkmasından bu yana kartlara 142 milyon dolar harcadı. Satış fiyatlar da bir yıl boyunca sabit kaldı.
Ancak futbol yazarı Martin Calladine, taraftarların NFT'lere ve tokenlara yatırım konusunda ihtiyatlı olmaları gerektiğini söylüyor.
Calladine "Kripto paraların sorunu kural ve denetleme olmaması. Futbol dünyasında yasal koruması olmaan satılan tek ürün. Para kazanmak amacıyla bunları almayın" diyor ve ekliyor:
"Bazı insanlar bunlardan çok para kazancak. Ama çok büyük ihtimalle bu sokaktaki ortalama futbol taraftarı olmayacak"