Çoğunlukla görünmezler ama bilgisayar çipleri, etrafımızdaki dijital ürünlerin kalbindedir. Çipler, tedariğinde sorunlar yaşandığında imalatı durdurabilir.
Geçen yıl oyun tutkunları yeni grafik kartları satın almakta zorlandığında, sorunun ilk işaretleri alınmıştı. Apple, yeni iPhone modelinin çıkışını ertelemiş ve son Xbox ve PlayStatation oyun konsolları talebi karşılamakta çok zorlanmıştı.
Ve sonra, yılbaşından hemen önce salgından sonra toparlanmaya başlayan otomotiv endüstrisinde "chipageddon-çip felaketi" yaşanmaya başlandı.
Yeni model otomobillerde 100'den fazla mikroişlemci yer alıyor ve imalatçılar bunların hepsini tedarik edemiyor.
Daha sonra teknoloji şirketleri, birbiri ardına çip sorunu yaşamaya başladıklarını duyurdu.
Samsung kendi ürünleri ve diğer markaların ürünleri için hafıza çipi üretimi siparişlerine yetişemediğini açıkladı.
Başlıca akıllı telefonlar ve tüketici cihazları için işlemci ve modem üreten Qualcomm da aynı sorunu yaşadığını bildirdi.
Dünyadaki birçok sorunda olduğu gibi, sorunun nedeni kısmen koronavirüs.
Kısıtlamalarda insanların evden çalışabilmesine olanak sağlamak için bilgisayar ve diğer cihazların satışında patlama oldu. Ayrıca, evde geçen boş vakitlerini değerlendirmek için yeni cihazlar satın aldılar.
Bu arada, otomotiv endüstrisinin satışlarında ilk dönemlerde büyük düşüş oldu ve çip siparişlerinde kesintiye gittiler.
Ama sonra, 2020'nin üçüncü çeyreğinde otomobillere talep beklenenden daha da çok arttı ve tüketici elektroniğine olan talep de azalmadan sürdü.
Mevcut çip üreticileri kapasitelerini zorlarken, yeni tesisler açmak o kadar da basit değil.
Analist Richard Windsor, "Temel atıldıktan sonra fabrikayı açmak 18 ila 24 ay sürüyor. Ve inşa etseniz bile üretim ayarları yapmanız gerekiyor ki bu da zaman alıyor. Bu öyle açıp, kapatabileceğiniz bir şey değil" diyor.
5G altyapısının oluşturulması da talep üzerindeki baskıyı artırıyor.
Ve ABD'nin ticaret kısıtlamalarının yeni sipariş vermesine engel olmasından önce Huawei büyük bir sipariş verdi.
Üretim için genelde stok yapmayan otomotiv endüstrisiyse şu anda sıkıntı yaşıyor.
Son dönemde önde gelen çip üreticileri TSMC ve Samsung, son teknoloji ürünleri için bir hayli karmaşık yeni 5 nanometre çip üretim süreci için milyarlarca dolar harcadı.
Ancak uzmanlar, genel anlamda sektörün az yatırım yapılmasından muzdarip olduğunu belirtiyor.
Counterpoint Araştırma'nın geçtiğimiz günlerdeki raporunda, "İkinci sınıf üreticiler son birkaç yılda, düşük kazanç, az kar marjları ve yüksek borçluluk bildirimi yaptı. Karlılık anlamında küçük kuruluşlar için yeni tesisler açılması zor" denildi.
Ve bu çip üreticilerinin bir çoğu, ek talebe üretimi değil, fiyatlarını artırarak yanıt verdi.
Windsor, çip sıkıntısının en iyi ihtimalle Temmuz ayında çözülmesini bekliyor.
Diğerleriyse bunun daha uzun sürebileceğini belirtiyor.
Bir çip üreticisi, Wall Street Journal gazetesine yaptığı açıklamada, siparişlere yetişemediklerini, bir otomobil üreticisinin bugün vereceği siparişi, ancak 40 hafta sonra teslim edebileceklerini söyledi.
Bunun pahalıya patlayabilecek zincirleme etkileri de olabilir.
Danışmanlık şirketi AlixPartners, üretimi kısmak zorunda kalacağı için otomotiv endüstrisinin satış gelirinin 64 milyar dolar azalacağını tahmin ediyor.
Endüstrinin satışlardan yılda 2 trilyon dolar ciro yaptığını da ekleyelim.
Bu durumun jeopolitik etkileri de var.
ABD hala parça tasarımında lider ülke.
Ancak çip üretimi endüstrisinde Tayvan ve Güney Kore hakim.
Ekonomi uzmanı Rory Green, bu iki Asya ülkesinin işlemci çiplerinin yüzde 83'ünü, hafıza çiplerinin ise yüzde 70'ini ürettiğini tahmin ediyor.
Green, "OPEC petrol için neyse, Tayvan ve Güney Kore de çip üretiminin tekeli" diyor.
Bu durum, ABD'de kaygıları artırdı ve bir lobi grubu şu anda krizi gelecekteki tedarik sorunlarının habercisi diye tanımladı.
15 senatör de, ABD Başkanı Joe Biden'a mektup yazıp, iç piyasadaki üretimi teşvik etmesi çağrısı yaptı.
Ancak bu durumdan en kötü etkilenen, tüm ülkelerden daha çok sayıda otomobil üreten Çin.
Araştırma şirketi IHS, yılın ilk çeyreğinde normalden 250 bin daha az araç üretileceğini tahmin ediyor.
Pekin yönetimi, uzun süredir her durumda ülkeyi bu alanda kendi kendine yeter hale getirmek istiyor.
Ancak ABD, Çin şirketlerinin Amerikan teknolojisini kullanarak Çin ordusunu güçlendirmelerini engellemek için adımlar attı.
Mevcut kriz, Çin yönetimini bu alanda çabalarını artırmak için teşvik etti.
Şu anda, tüketicilerin birkaç şeyi akıllarında tutması gerekiyor.
Bazı otomobil modelleri için bekleme süresi uzayacak ve bazı cihazları bulmak zorlaşacak.
Samsung ve Apple gibi en büyük oyuncuların kendilerini öncelik listesinde ön sıralara çıkartabilecek satın alma güçleri var.
Ancak daha küçük markalar orantısız şekilde etkilenebilir.
CSS Insight Danışmanlık'tan Ben Wood, ürünlerin daha da pahalanabileceğini ya da normalde olduğu gibi zamanla ucuzlayamayabileceğini söylüyor.
Wood, "Yani gerçekten almak istediğiniz bir cihaz varsa, birkaç aya ucuzlar diye beklemekten kaçının" diyor.