Geçtiğimiz yılbaşı vizyona giren ve başrollerinde Chris Hemsworth, Benjamin Walker ve Cillian Murphy’nin oynadığı In The Hearth of Sea filmini izlediniz mi bilmiyoruz ama filmden yola çıkarak size sonradan ünlü Moby Dick romanına konu olacak, bu dünyada belki de insanoğlu elinden eziyetlerin en büyüğünü çekmiş bir balina türünden bahsedeceğiz.
Pasifik Okyanusu'nun kalbinde balina avına çıkan fakat avcı iken bir anda av pozisyonuna düşen, 20’ye yakın kişiden oluşan mürettebatın inanılmaz hikayesiydi film… Aralarından sadece 8 kişinin hayatta kalabildiği, o zamana kadar balık tutar gibi avladıkları ve etinden, kemiklerinden, yağından hatta kusmuğundan yararlandıkları ispermeçet balinası, sonrasında yazar Herman Melville’in ünlü romanı Moby Dick’e konu olmuştu.
Romanın da filmin de asıl başrolü, denizlerin en büyük canlılarından biri olan ispermeçet balinalarından öyle böyle değil; hani derler ya “etinden sütünden”, işte tam öyle yararlandı insanoğlu.
Peki 20 metreye varan boyları, 70 tona kadar olan ağırlıkları, 40 devasa dişi (dişlerin her biri 20 cm uzunluğunda ve yarım kilo) ile balinalar aleminde sizi ısırabilecek birkaç türden biri olan, dünyadaki en yüksek sesli canlısını nasıl sömürdü insanoğlu?
Av tarihi boyunca en çok kullanılan mamulü ile başlayalım; Balina yağı.
17. yüzyılın başından itibaren başlayıp 1979 yılına kadar süren bir süreçte, sayılarına bakılmaksızın avlanan ispermeçetlerin en kıymetli yerleri insanoğluna göre yağlarıydı.
İlk yıllarda dönemin en büyük sorunu olan aydınlatma problemi yüzünden yağı çok değerliydi ispermeçetlerin. Şehirlerde gece aydınlatmasını sağlayan fenerlere ve mekanik motorlara yağ olarak kullanılıyordu. Sonrasında ise Jules Verne’in Esrarlı Ada romanında da bahsettiği gibi mum, sabun, boya ve daha birçok alanda kullanıldı. Bu süreç elektriğin ve petrolün işin içine girmesi ile biraz yavaşlasa da 1979’daki Balina Avcılığı Komisyonu’nun (IWC) uluslararası yasağına kadar durmadı maalesef. Balina kıyımı devam etti.
Bu arada niye kıyım dediğimizi açıklayalım; 1925'ten 1975'e kadar, toplamda1.5 milyon balina öldürüldü ve bunlar sadece kayıt altına alınanlardı.
Balina yağı pek bilmesek de hala günlük yaşamda kullandığımız birçok şeyin içinde var. Bunların başında sağlık sektörü geliyor. Birçok ilaçta tamamlayıcı etken madde olarak kullanılmakta. Ayrıca kozmetik alanında (bilhassa el ve vücut kremlerinde),deterjan gibi temizlik maddelerinde ve matbaa sanayinde kullanılıyor.
Sadece yağı için avlanmıyor elbette balinalar. Dünyada çok az bir nüfus (özellikle Japonya) etini yese de hem insanlar için kısmen zararlı olması hem de tadının hoş olmaması yüzünden eti farklı şekillerde tüketiliyor. Hayvan yemi bu tüketim şekillerinden biri mesela.
Merak etmeyin Japonya’da da nüfusun küçük ve marjinal bir kısmı bunu tüketebileceğini söylerken yarısından fazlası balina eti tüketimine kesinlikle karşı olduğunu belirtiyor.
Ambergris
Yukarıda kusmuk demiştik, onu da açalım biraz. Ambergris denilen bu madde balinaların midesinde bulunuyor. Taşlaşmış bir topak gibi gözüken madde parfüm yapımında kullanılıyor. Hatta bir anektot verelim burada; geçtiğimiz yıllarda bir İngiliz çift sahilde “iğrenç kokuyor” dedikleri bu maddeyi bulmuşlardı ve tam 200.000 liraya satmışlardı.
Esans özelliği olan bu maddenin oluşumu ise tam bir doğa harikası. Mürekkep balığı yutan balinanın kemikleri öğütememesi sayesinde mide sıvısı ile tepkimeye giren kemikler bu forma bürünüyor. Balina bunu dışkı olarak attığı için derin okyanusların dibine gidiyor, dolayısı ile bu maddeyi sadece balina midesinde bulabiliyor insanlar, Veya yukarıda bahsettiğimiz İngiliz çift kadar şanslıysanız kumsalda gezerken siz de bulabilirsiniz :)
Esans formunda olduğu için tütsü, çay, tatlandırıcı, afrodizyak ve daha birçok alanda kullanılmakta. Tabi o kadar zenginseniz. Kilosu şu an 1000-1500 euro aralığında. Ayrıca bu maddeyi bulundurmak dünyada birçok ülkede yasak, not düşelim…
Son olarak 2014 yılında Lahey Uluslararası Ceza Mahkemesi Japonya’daki balina katliamına karşı sert çıkmıştı. Japonların “biz bilim için avlıyoruz” mavralarını bir kenara itip balina avını yasaklayan mahkemenin kararı “resmi olarak” bozulmasa da dünyada sayıları 3-5 bine kadar düşen ispermeçet balinaları maalesef hala kaçak olarak avlanılıyor...