Ülkemizde LPG kullanımı o kadar yaygın ki, dünyada LPG kullanan her 3-4 araçtan 1 tanesi ülkemizde yer alıyor. Hiç de istekli olmadan yapılan LPG uygulaması konusunda ise birçok kişinin aklına “Acaba motora zararlı mı?” sorusu geliyor. Daha önceki LPG konulu yayınlarımızda bu konuya değindik ancak genellikle motorun geneli hakkında yorumlarda bulunmuştuk.
Diğer taraftan son 7-8 yıldır turbo besleme sistemine sahip benzin motorlu otomobil sayısındaki artış nedeniyle “LPG motora zarar verir mi? sorusunun yanında şimdi de ” LPG turboya zarar verir mi ?” soruları gelmeye başladı. Ancak Türkiye, Rusya, İtalya ve benzeri ülkeler hariç çok yaygın olmaması nedeniyle bu konuda yapılan akademik araştırma ve deney sayısı da oldukça az. İşte bu nedenle biz de konuyu çeşitli noktalardan incelemeye karar verdik ve ” LPG turboya zarar verir mi ?” sorusunu cevaplamaya çalışacağız.
Konumuzun başlangıç noktası şüphesiz; Benzin ve LPG’nin fiziksel özellikleri olmalı çünkü motorumuzda benzin ile beraber alternatif olarak LPG yakıtı kullanıyoruz. Ancak şu unutulmamalı ki benzin motorları esas olarak LPG ile değil benzin ile çalışmak üzere dizayn edilmiştir ve motorun tüm parçaları da benzinin fiziksel özelliklerine göre tasarlanmıştır. İşte bu nedenle benzin veya LPG’nin yanması sonucu elde edilen değerler bize bu konuda yol gösterici olacaktır. Aslında içten yanmalı motorları insan vücuduna benzetecek olursak; İnsan vücudu için kullanılan “Ne yiyorsan vücudun da odur” genellemesini bize göre motor için de yapabiliriz. Nasıl ki yediklerimiz vücutta farklı etkilere neden oluyor, motor için de 2 farklı yakıtın özellikleri farklı etkilere neden olur.
Bu noktada en önemlisi şunu belirtelim ki; Yapılan araştırmaların büyük bir çoğunluğunda LPG’nin yandığı zaman ortaya çıkardığı ısı, aynı şartlarda benzinden daha yüksek olarak açıklanıyor ve bu da bazı LPG kullanıcılarının supap erimesi sorunu ile karşılaşmasına neden olabiliyor. Supap erimesinin nedeni ise; emme ve egzoz supaplarının doğrudan yanma odasında oluşan sıcaklığa maruz kalması ile açıklanabilir. İşte bu doğrultuda magnezyum alaşımlı veya özel kaplamaya sahip supaplar kullanılarak sıcaklığın etkisi azaltılmaya ve supapların erimesinin önüne geçilmeye çalışılıyor.
Burada akıllara gelmesi gereken soru ise; “LPG, yanma odasında supapları bile eritebilecek sıcaklığa neden oluyorsa, yanma sonrası ilk olarak egzoz supabından geçerek çıkış yapan egzoz gazları nasıl bir etki yaratır?” olmalıdır. İşte bu noktada aklımıza doğrudan başlığımızın konusu gelebilir. Turbo beslemeye sahip motorlarda yanmış gazlar egzoz supabından tahliye edildikten sonra turbonun türbin pervanesi girer ve çıkış hızı ve basıncı sayesinde türbini çok yüksek hızlarda döndürerek aynı mil üzerindeki kompresör pervanesini de döndürerek hava emilmesini sağlar. Ancak türbin pervanesinden geçen egzoz gazları ile kompresör hiçbir zaman temasta olmazlar. Yani egzoz gazları sadece türbin pervanesini etkiler. Ancak türbin tarafının sıcaklığı çok daha yüksek bir sıcaklığa çıkarsa kompresör tarafını ise iletimi nedeniyle etkileyebilir.
(Aşağıda yanma odasını egzoz supabından terk eden yanmış gazların turbo türbinini nasıl döndürdüğü görülebilir.)
İşte tam da burada; Normalde benzinin yanması sonucu oluşan sıcaklığa göre tasarlanmış türbin pervanesinin, LPG’nin neden olduğu daha yüksek sıcaklığa olan dayanıklılığı kafalarda soru işaretlerine neden olmalıdır. Ayrıca sadece türbin pervanesi değil turbonun egzoz hattına giriş ve çıkışta yer alan diğer tüm parçalar bu yüksek sıcaklığa mutlaka maruz kalacaktır. Öyle ki sıcak egzoz gazlarının geçiş yaparak filtre edildiği katalitik konvertör bile bu yüksek sıcaklıktan etkilenecektir diye düşünüyoruz.
Bu arada; LPG’nin kullanım oranı ayarlanabiliyor ve işin de püf noktası burada diyebiliriz. Yapılan bazı akademik araştırmalarda, düzgün bir şekilde ayar verilmiş LPG sisteminin motor sıcaklığını çok fazla yükseltmediği ve bu konuda en zayıf halka olan supaplara da zarar vermediği iddia edilmiştir. Bu doğrultuda benzin ile benzer bir egzoz sıcaklığına sahip olan ve supaplara zarar vermeyen iyi ayarlanmış bir LPG sisteminin turboya da zarar vermeyeceği veya en az şekilde zarar verebileceği söylenebilir.
Diğer taraftan; bir başka akademik araştırmada ve çeşitli kaynaklarda benzin yakıtının yanması sonucu supaplar üzerinde zamanla makul miktarda biriken karbon (kurum) miktarının supapları yüksek sıcaklıklara karşı koruduğu, ancak LPG yakıtında bu kurum oluşumunun olmaması nedeniyle supapların sıcaklıktan daha fazla etkilendiği belirtilmiştir. Bize göre bu da dikkate alınması gereken önemli bir nokta olarak karşımıza çıkıyor diye düşünüyoruz. Kısacası supaplar üzerinde biriken makul miktardaki ideal çalışmaya engel olmayan kurum, supaplar üzeride bir nevi karbon kaplama görevi görerek ısı yalıtımı sağlıyor. Aynı kurumun türbin pervaneleri üzerinde de zamanla bir karbon kaplaması oluşturabileceği düşünülürse, turboyu da yüksek sıcaklıklardan koruyor denilebilir. Aslında burada ilginç bir durum da ortaya çıkıyor ve LPG’nin kurum bırakmayan temiz bir yakıt olmasının motora az da olsa zarar verdiği sonucu bile çıkarılabilir. (Sonuç kısmı görselin altından devam ediyor)
Sonuç olarak; LPG turboya zarar verir mi?
LPG sistemi, düzgün bir şekilde ayarlanmadığı zaman nasıl ki supaplara zarar verip eritebiliyor, aynı şekilde turbo sisteminin türbinine ve egzoz hattına da rahatlıkla zarar verebilir. Ancak düzgün bir şekilde ayarlanıp, yanma sıcaklığı benzin ile benzer olacak şekilde bir ayar yapılırsa; “LPG turboya zarar verir mi ?”sorusunun cevabı olarak da; daha az olacağı söylenebilir. Kısacası buradaki kilit nokta egzoz gazlarının sıcaklık düzeyi ve benzin yakıtında sağlanan karbon kaplama diyebiliriz. Ancak LPG sisteminin avans ayarı düzgün yapılarak yanma sıcaklığı iyi bir şekilde sağlansa bile LPG yakıtının karbon korumasından yoksun olduğu unutulmamalı.Sonuç olarak avans ayarları düzgün bile olsa LPG’li turbo motorlarda çok yüksek devirlere çıkılmamalı ve esas amacı olan ekonomik sürüşler tercih edilmeli. Isı izolasyonu sağlayan karbon korumasından yoksun olan LPG’nin, özellikle uzun süreli performanslı sürüşlerde supap ve turboya zarar vermesi de bu nedenlerden dolayı uzun vadede mümkün görünüyor.