Osmanlı İmparatorluğu'nda halkın yönetime katılımını sağlamak amacıyla 1876 Anayasası ile kurulan Mebusan Meclisi, halkın seçtiği vekillerden oluşuyordu. Bu meclis, padişahın yetkilerini sınırlayarak daha demokratik bir yönetim oluşturmayı hedefliyordu. Farklı dönemlerde iki kez kapatılan meclis, son olarak 1920’de İstanbul’un işgal edilmesiyle faaliyetlerini tamamen durdurdu. Milli mücadeleyi sürdürmek için Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi açılarak Mebusan Meclisi'nin yerini aldı.
Mebusan Meclisi, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1876 Anayasası ile kurulan ve halkın temsilcilerinin yer aldığı yasama organıdır. Meclis, iki kanatlı bir sistemde Şura-yı Devlet ve Ayan Meclisi ile birlikte çalışmış, doğrudan halkın seçtiği mebuslardan oluşmuştur. Osmanlı'nın modernleşme çabalarının bir ürünü olan bu meclis, halkın yönetime katılımını sağlayarak padişahın mutlak otoritesini sınırlamayı amaçlamıştır.
Meclisin en önemli görevleri arasında yasa önerileri hazırlamak, bütçe görüşmelerini yapmak ve devlet politikalarını tartışmak yer alıyordu. Ancak padişahın meclisi feshetme yetkisi bulunması bu kurumu gerçek bir güç merkezi hâline getirmekten alıkoydu. Özellikle Sultan II. Abdülhamid döneminde, 1878’de meclis feshedilerek Anayasa da askıya alınmış böylece 30 yıl süren bir baskı dönemi başlamıştır.
Mebusan Meclisi, 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanıyla yeniden açılmışsa da Osmanlı'nın son dönemindeki siyasi çalkantılar ve işgal koşulları nedeniyle düzenli çalışamamıştır. 1920’de İstanbul’un işgaliyle tamamen kapatılan meclis, ulusal kurtuluş mücadelesi için Ankara’da kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından fiilen ortadan kaldırılmıştır. Bu süreç Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçişin önemli bir dönüm noktasıdır.
Mebusan Meclisi'nin temel amacı, Osmanlı İmparatorluğu'nda halkın yönetime katılımını sağlayarak padişahın mutlak yetkilerini sınırlamak ve daha modern bir yönetim anlayışı oluşturmaktı. 1876 Anayasası ile kurulan bu meclis, halkın seçtiği temsilcilerden oluşarak yasama sürecine demokratik bir boyut kazandırmayı hedefliyordu. Aynı zamanda meclis aracılığıyla halkın taleplerinin devlet yönetiminde daha fazla görünür olması ve reform hareketlerinin hız kazanması amaçlanıyordu.
Bu amaca ulaşmak için meclis, yasa önerilerinin hazırlanması bütçe görüşmeleri ve ülkenin sorunlarının tartışılması gibi önemli yetkilere sahipti. Ancak padişahın meclisi feshetme yetkisi ve merkezi otoriteyi elinde tutma isteği bu amacın tam anlamıyla gerçekleşmesini engelledi. Yine de Mebusan Meclisi, Osmanlı toplumunda demokrasi fikrinin yayılmasında ve halkın hak arayışında önemli bir adım olmuştur.
Mebusan Meclisi, Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasi ve askeri zorluklarla karşı karşıya kaldığı dönemlerde işlevini sürdüremediği için birkaç kez kapatılmıştır. İlk olarak Sultan II. Abdülhamid döneminde 1878’de kapatıldı. Meclisin, özellikle Rusya ile yaşanan 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında izlediği eleştirel tavır, padişahın otoritesini sorgulayan bir tehdit olarak algılandı. Bu nedenle Sultan Abdülhamid, meclisi feshederek Kanun-i Esasi’yi askıya aldı ve yaklaşık 30 yıl süren bir baskı dönemi başlattı.
1908’de II. Meşrutiyet’in ilanıyla meclis yeniden açıldı ancak bu dönemde de istikrarsızlık devam etti. Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı ve iç politikadaki çekişmeler meclisin etkin çalışmasını zorlaştırdı. Özellikle İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin baskın hale gelmesiyle meclis bir anlamda kontrol altına alındı ve demokratik bir ortamdan uzaklaştı.
Son olarak 1920’de İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi Mebusan Meclisi’nin tamamen kapanmasına neden oldu. İşgal altında meclis üyelerinin özgür çalışması imkânsız hale geldi ve birçok milletvekili tutuklandı. Bu durum karşısında Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşları, Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni kurarak milli mücadeleyi yeni bir meclis çatısı altında yürüttüler.