Milyonlarca kişiyi ilgilendiren İş Kanunu hem çalışanları hem de işverenleri koruyan maddeleri barındırmaktadır. Bu konuda en önemli haklardan biri de işçilere, çocuk sahibi olduktan sonar kısmi zamanlı çalışma hakkının verilmesidir. Kısmi süreli çalışma talebinin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın konuyla ilgili yönetmeliği, analık izni veya ücretsiz izin sonrası yapılacak kısmi süreli çalışmaları düzenliyor. İş Kanunu’na göre haftalık çalışma süresi 45 saattir. Tam süreli çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma ise kısmi süreli çalışma olarak adlandırılıyor. Kısmi süreli çalışma mevzuatta öteden beri yer alıyor. 2016 yılında getirilen yenilik ise çalışan anne babalara çocukları ilköğretime başlayıncaya kadar kısmi süreli çalışma hakkı tanınması.
Habertürk’ten Ahmet Kıvanç'ın haberine göre, Kısmi süreli çalışma hakkı işçiler açısından hayata geçti ama kanun çıkalı 6 yıl olmasına rağmen yönetmelik yayımlanmadığı için memurlar hala bu haktan yararlanamıyorlar.
Annelere yeni doğan çocuk için doğum öncesi ve sonrasında 8’er haftadan toplam 16 haftalık analık izni veriliyor. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden biri veya evlat edinen işçi de 8 hafta analık izni kullanabiliyor.
Çocuğun hayatta kalması şartıyla, analık izninin bitiminden itibaren kadın işçiye (üç yaşını doldurmamış çocuğun evlat edinilmesi halinde ise evlat edinen kadın veya erkek işçilere) birinci doğumda 2 ay, ikinci doğumda 4 ay, sonraki doğumlarda ise 6 ay süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün ekleniyor.
Kadın işçiler, analık izninin bitiminden itibaren isterlerse 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilirler. Ücretsiz izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene veriliyor.
Buraya kadar anlattığım izin sürelerinin bitiminden itibaren çocuğun zorunlu ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar kısmi süreli çalışma hakkı bulunuyor. İşçi, söz konusu dönemde, herhangi bir tarihte kısmi çalışma talebinde bulunabilir.
Altı aylık ücretsiz izin kullanmakta olan işçi, ücretsiz izin süresini keserek de kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Ücretsiz izinden kısmi süreli çalışmaya geçişte, ücretsiz iznin tamamını kullanması şartı aranmaz.
Kısmi süreli çalışma talebinin, bu haktan yararlanmaya başlamadan en az bir ay önce yazılı olarak işverene bildirilmesi gerekir.
İşverenin elden verilen dilekçeyi kabul etmemesi halinde veya daha sonra inkâr etme ihtimali varsa talebin noter aracılığıyla bildirilmesi yerinde olur. Ancak, işyerinin kurumsal elektronik posta sistemi üzerinden de yazılı talepte bulunulabilir.
İşçinin başvuru yazısında, kısmi süreli çalışmaya başlayacağı tarih yer almalıdır. Yazıda ayrıca haftanın tüm iş günlerinde çalışacak ise çalışmanın başlama ve bitiş saatlerini, haftanın belirli günlerinde çalışacak ise tercih ettiği iş günlerini belirtmelidir.
Eşi çalışmayan kişiler kısmi çalışma hakkından yararlanamaz. Bu nedenle, kısmi çalışma talebinde bulunurken, eşin çalıştığına dair belgenin yazıya eklenmesi zorunludur. İşçinin kısmi süreli çalışma talep dilekçesi, işverence işçinin özlük dosyasında saklanmalıdır.
Ebeveynden birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz dedik ama bazı durumlarda bu kural uygulanmaz.
Örneğin, diğer eşin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığı olduğuna dair rapor bulunması halinde eşin çalışma zorunluluğu aranmaz. Velayetin mahkemece eşlerden birine verilmesi hâlinde çocuğun velayetine sahip ebeveyn talepte bulunmuş ise diğer ebeveynin çalışıp çalışmadığına bakılmaz.
Başvuru yapıldığı sırada çalışmakta olan eş, kısmi süreli çalışma hakkından yararlanmaya başladıktan sonra işten ayrılırsa kısmi süreli çalışma hakkı yine devam eder. Diğer eşin başvuru sırasında çalışıyor olması yeterlidir.
Kanun ve yönetmeliğe göre, kısmi süreli çalışma talebi, bildirim tarihinden itibaren en geç bir ay içinde işverence karşılanır. Kanun emredici hüküm içeriyor. Talep “karşılanabilir” demiyor, “karşılanır” diyor.
İşverenin işçiye, talebinin karşılandığını yazılı olarak bildirmesi gerekir. İşverenin bir ay içinde işçinin talebine cevap vermemesi halinde, talep işçinin başvuru yazısında belirtilen tarihte ya da bu tarihi izleyen ilk iş gününde geçerlilik kazanır.
İşverenin bir ay içinde yazılı cevap vermemesi halinde işçinin hak kaybına uğramaması için, belirtilen tarihte kısmi süreli çalışma görevini yerine getirmek üzere işyerinde hazır bulunması gerekir. Aksi takdirde işveren açısından iş sözleşmesini geçerli fesih hakkı ortaya çıkar.
Kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, işyerinin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işverence belirlenir. İşçinin ücreti, çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.
İşçinin mevzuata uygun olarak yaptığı kısmi çalışma talebi, geçerli fesih sebebi sayılamaz.
Hangi sektörlerde kısmi süreli çalışma yaptırmanın zorunlu olup olmadığı yönetmelikte düzenleniyor. Buna göre, özel sağlık kuruluşlarında mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde kısmi süreli çalışma yaptırma zorunluluğu bulunmuyor. Ayrıca, nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayiden sayılan işlerde; bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde; iş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde kısmi çalışma işverenin inisiyatifine bırakılmıştır.
Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere dilediği zaman tam süreli çalışmaya dönebilir. Tam süreli çalışmaya dönüş talebinin bir ay önceden yazılı olarak bildirilmesi gerekir.
İşveren, şartları taşıyan işçinin usulüne uygun şekilde yaptığı kısmi süreli çalışma başvurusunu kabul ettiğine dair yazılı cevap vermese bile bir aylık sürenin dolmasıyla işçi açısından kısmi süreli çalışma hakkı başlamış demektir. İşveren kısmi süreli çalışmayı kabul etmezse, işçi işyerine gittiği halde çalışmasına izin vermezse işçi açısından iş akdini derhal fesih hakkı ortaya çıkar.
Derhal fesih hakkının, 6 iş gününde kullanılması gerekir. Altı günlük süre, işverenin olumsuz cevap verdiği tarihten veya bir aylık sürenin ardından kısmi süreli çalışmaya başlama tarihinden itibaren işlemeye başlar. Derhal fesih hakkını kullanan işçi, kıdem tazminatı ve diğer alacaklarının ödenmesini talep ederek iş akdini fesheder. İhbar tazminatı ödemez.