YSK'nın açıklamasına göre 2017 referandumu Evet ile sonuçlandı ama oy sayımı sırasında YSK'nın mühürsüz zarflar ve oylar ile aldığı karar büyük tartışmaya yol açtı. YSK, referandum günü oy verme işlemi henüz devam ederken mühürsüz oy pusulalarının ve mühürsüz zarfların geçerli sayılacağını açıkladı. Peki bu kararın hukuki durumu nedir? YSK'nın mühürsüz zarf ve mühürsüz oy pusulalarını geçerli sayması yasal mı?
YSK'NIN MÜHÜRSÜZ ZARF VE OY PUSULAMASI AÇIKLAMASI
"Bazı sandık kurullarının seçmene oy pusulası ve zarflarını sandık kurulu mührüyle mühürlemeden verdikleri yolundaki yoğun şikayetler üzerine bugün toplanan Yüksek Seçim Kurulu sandık kurulu mührü taşımayan oy pusulası ve zarfların dışarıdan getirilerek kullanıldığı kanıtlanmadıkça geçerli sayılmasına karar vermiştir. Sayım döküm işleminin buna göre yapılması gerekmektedir. Kamuoyuna, il ve ilçe seçim kurullarımıza, sandık kurullarına ve siyasi partilere duyurulur."
YSK başkanı Sadi Güven'de referandum gecesi bir basın açıklaması yaptı ve sandıktan evet oyunu çıktığını, mühürsüz zarf ve oy pusulalarının geçerli sayılmasının yeni bir uygulama olmadığı geçmişte de örnekleri olduğunu belirtti.
YSK'NIN KARARI HUKUKİ Mİ?
DW Türkçe'nin sorularını yanıtlayan Prof. Dr. Ersan Şen, YSK'nın kararı ile ilgili hukuki görüşlerini belirtti.
DW Türkçe: Yüksek Seçim Kurulu’nun mühürsüz pusula ve zarfları geçerli sayma kararını hukuki açıdan nasıl değerlendiriyorsunuz?
Prof. Dr. Ersan Şen: Oy güvenliği için sandık kurulunun mührünün olmadığı zarf ya da oy
pusulası kullanılamaz, kullanılmışsa da geçersiz sayılır. Eğer mühür yoksa bu bir eksikliktir ve onların geçerli sayılmaması gerekir. Siz seçimde referandumda kullandığınız oy pusulasında, zarfta sandık kurulunun o mührünü bulmak ve görmek zorundasınız. Bu oy güvenliği için aranıyor. Bunu kanun emrediyor. Canınızın istediği bir zarfı oraya atamazsınız. Bu hükümler net hükümler, bunlara uyulması lazım. Yüksek Seçim Kurulu bunun dışında bir kural benimsemişse veya benimseyecekse bunu da hukuki dayanaklarıyla açıklaması lazım.
DW Türkçe: YSK’nın bu kararına itirazlar var. ‘Hukuksuz’ olduğu dile getiriliyor, sonuca itiraz bekleniyor. Peki bu itirazları kim değerlendirecek?
Prof. Dr. Ersan Şen: İtirazları değerlendirecek kurullar, İlçe Seçim Kurulu, İl Seçim Kurulu ve sonra Yüksek Seçim Kurulu. Bu noktada sandıklar toplanacak. Tekrar sayılacak. İtirazlar değerlendirilecek. Gerçekten pusulada veya zarfta mühür yoksa bunu Yüksek Seçim Kurulu değil, kim olursa olsun geçerli sayamaz, kanunun üstüne çıkmaz. İtiraza neden olacak bir husus varsa hepsinin değerlendirilmesi lazım. Hukuk bu noktalarda biraz ağır işler. Seçim sonucunu etkileyecek bir hata varsa düzeltilecektir. Ben bir hafta içerisinde biteceğini düşünüyorum bütün hepsinin.
DW Türkçe: Sosyal medyada sandık ihlallerine yönelik çok sayıda video ve fotoğraf yer aldı. Bunlar referandum sonucuna itiraz için delil teşkil eder mi?
Prof. Dr. Ersan Şen: Delil teşkil eder. Ne kadar itibar edilmeli ve gerçekliği nedir diye bakılması lazım. Oldu bittiye getirilmemeli. “Sonuç belli olmuş, bu saatten sonra olur
mu?” demek doğru değil. Varsa bir hata, bu hatanın hepsinin giderilmesi gerekiyor. Görünen o ki “Evet” ve “Hayır” başabaş. Bu toplumsal mutabakat olmadığını gösteriyor. Ama bir seçim sonucu olması itibariyle, bir fazla oy olsa da anayasanın emri o yönde. Katılanların bir fazlasının “Evet” ya da “Hayır” vermesi sonucu ortaya koyacak.
İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi‘nde Öğretim Üyesi olan Prof. Dr. Ersan Şen, ceza hukuku alanında uzman. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunu olan ve kamu hukuku alanında doktora yapan Şen'in çok sayıda kitap, makale ve çevirisi bulunuyor.
YSK'NIN KARINA TEPKİLER
Yüksek Seçim Kurulunun aldığı karara siyasilerden de tepkiler geldi:
CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, "Milletin kararına saygılıyız ama milletin kararına YSK, gölge düşürmüştür. Hukuksal açıdan da kamu vicdanı açısından da referandumun meşruiyetini tartışmalı hale getirdiler" dedi.
MHP'den ihraç edilen Meral Akşener, sosyal paylaşım sitesi Twıtter adresinden referandum sonuçlarına ilişkin, "YSK suç işlemiştir. Türkiye 71 yıl sonra 1946 seçimlerinde yaşanan skandalların 2017 örneğini yaşıyor.Türkiye bu ayıbı sürdüremez" dedi.
YSK'nın, 198 Sayılı Kanun'un "geçerli olmayan oy pusulalarına" ilişkin 101. maddesi ile "mühürlü zarf" koşulunu düzenleyen 77. ve 98. maddelerini ihlal ettiği görüşü dile getirildi.
İLGİLİ KANUNLARDA NE DENİYOR?
İlgili ysanın 7. maddesinde, zarfların ilçe seçim kurulu ve sandık kuruluna ait iki mühür taşıması ile ilgili düzenleme yer alıyor. 98. maddede ise çift mühürlü zarflara ile ilgili kurallar var. Geçerli olmayan oy pusulalarını düzenleyen 101. maddede "arkasında sandık kurulu mührü bulunmayan" oy pusulalarının geçerli olmadığı belirtiliyor.
Mühürlü zarflar ve oy pusulalarına ilişkin 198 Sayılı Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun'un 77, 98 ve 103. maddeleri, madde başlıklarıyla şu şekilde:
MADDE 77 - (Değişik: 2234 - 17.5.1979) Sandık kurulu, başkanı, oy verme işlerine başlamadan önce, sandığın boş olduğunu hazır bulunan sandık kurulu üyeleri ile müşahitler önünde tespit ederek sandığı kapatır, mühür bozulmadan açılamayacak şekilde sandık mühürü ile mühürler.
Birleşik oy pusulası kullanılan seçimlerde, (Katlanıp zamklı kenarı yapıştırılarak kapatılmak suretiyle zarf haline getirilen birleşik oy pusulaları) bu Kanunda (zarf) deyimi geçen hallerde zarf olarak kabul edilir.
Şu kadar ki, zarflar için öngörülen çift mühür bulunmasına ilişkin hükümler birleşik oy pusalalarına uygulanmaz.
Sandık kurulu, and içme, sandığı yerleştirme, kapalı oy verme yerini düzenleme işlerini bitirdikten sonra, hazır bulunanlar önünde, birleşik oy pusulalarını sayar, her birinin üzerine, sandık kurulu mühürünü basar, böylece üzerinde sandık kurulunun mühürü bulunan birleşik oy pusulalarının sayısını tesbit eder. Birleşik oy pusu
lası kullanılmayan seçimlerde, ilçe seçim kurulu başkanından teslim alınan ve ilçe seçim kurulu başkanlığı mühürünü taşıyan özel zarfları sayar, her birinin üzerine sandık kurulu mühürünü basar, böylece üzerinde biri ilçe seçim kurulunun, diğer sandık kurulunun mühürleri bulunan çift mühürlü özel zarfların sayısını tespit eder.
Sandık kurulu, bu madde gereğince yaptığı işlemleri tutanak defterine geçirip imzalar.
Sandığın Açılması ve Zarfların Sayımı
Madde 98 – (Değişik: 8/4/2010-5980/19 md.) Sandık, yukarıdaki maddelerde belirtilen iş ve işlemler tamamlandıktan sonra, oy verme yerinde hazır bulunanların gözü önünde, sandık kurulu başkanı tarafından açılır.
Sandıktan çıkan zarflar, sandık kurulu başkanı tarafından yüksek sesle iki defa sayılır.
İki sayım arasında fark olursa, üçüncü sayım yapılarak sonucuna göre işlem yapılır ve o seçimde kullanılan toplam zarf sayısı tespit edilir.
Tespit edilen zarf sayısı, o seçim türüne ait özel tutanağın ilgili yerine işlenir. Bütün zarflar sayıldıktan sonra, geçerli olup olmaması yönünden kontrol edilir.
Sandık kurulunca verilen biçim ve renkte olmayan, üzerinde ilçe seçim kurulu ve sandık kurulu mührü bulunmayan, tamamı yırtılmış olan, üzerinde ilçe seçim kurulu ve sandık kurulu mührü dışında herhangi bir mühür, imza, yazı, parmak izi veya herhangi bir işaret bulunan zarflar geçersiz sayılır. Ancak, zarfın üzerinde, herhangi bir şekilde leke veya çizik olsa bile, bunun özel işaret koymak amacıyla yapıldığının kesin olarak anlaşılamaması halinde, bu zarflar geçerli sayılır.
İtiraza uğrayan zarflar ile itiraza uğramadan geçersiz sayılan zarflar, başkan tarafından bir kenara ayrılır. Sandık kurulu, bütün zarflar kontrol edildikten sonra, itiraza uğrayan zarfları inceleyerek, geçerli veya geçersiz sayılması yönünde kararını verir. Bundan sonra, o sandıktan çıkan geçerli ve geçersiz oy zarflarının toplam sayısı ayrı ayrı o seçim türüne ait özel tutanağın ilgili yerine işlenir.
Geçersiz zarflar paketlenir ve paketin üzeri mühürlenerek zarf sayısı yazılır. Bu zarflar saklanır ve kesinlikle açılmaz.
Bu işlemler yapıldıktan sonra, o sandıktan çıkan geçerli ve geçersiz zarfların toplam sayısı ile o seçim türü için oy kullanan seçmen sayısı karşılaştırılır.
Zarf sayısı, o seçim türü için oy kullanan seçmen sayısına eşit veya eksik ise başkaca bir işlem yapılmaz.
Zarf sayısı oy kullanan seçmen sayısından fazla ise eşitliği sağlamak için önce geçersiz zarf sayısı düşülür. Geçersiz zarf sayısının düşülmesi halinde de eşitlik sağlanamıyorsa, sandık kurulu başkanı geçerli zarflar arasından, eşitliği sağlayacak sayıda zarfı gelişigüzel çeker ve bu zarflar açılmadan derhal yakılarak imha edilir. İmha edilen zarf sayısı tutanağa yazılır.
Yukarıda belirtilen işlemler bittikten sonra, geçerli oy zarfları sandığın içine tekrar konularak sayıma geçilir.
Bütün bu işlemler ayrıca tutanak defterine geçirilerek, sandık kurulu başkan ve üyeleri tarafından imzalanır ve mühürlenir. Sandıklar, bütün seçimlere ait sayım ve döküm işlemleri bitinceye kadar oy verme yerinden çıkarılamaz.
Madde 101 - (Değişik: 8/4/2010-5980/21 md.)
1. Sandık kurulunca verilen ve o seçim için düzenlenmiş biçim ve renkte olmayan,
2. Arkasında “Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu” filigranı bulunmayan,
3. Arkasında sandık kurulu mührü bulunmayan,
4. Hiçbir yerine “EVET” mührü basılmamış olan,
5. Siyasi partilere veya bağımsız adaylara ayrılan alanlardan birden fazlasına “EVET” mührü basılmış olan,
6. Birden fazla siyasi partiye veya bağımsız adaya ayrılan alana taşmış “EVET” mührü bulunan,
7. Sandığın ait olduğu seçim çevresinden başka bir seçim çevresi için düzenlenmiş olan,
8. Bütünlüğü bozulacak şekilde yırtılmış veya koparılmış olan,
9. Üzerine “EVET” mührü dışında veya “EVET” mührü yerine herhangi bir özel işaret, herhangi bir isim, imza kaşesi, mühür veya parmak izi basılmış olan,
10. Üzerinde yer alan siyasi partilere veya bağımsız adaylara ait bölümleri belirgin bir şekilde ve özel olarak karalanmış, çizilmiş veya işaretlenmiş olan,
11. Üzerinde yer alan matbu yazıların ve şekillerin dışında yazılar veya harfler veya sayılar yazılmış veya şekiller çizilmiş olan, birleşik oy pusulaları geçerli değildir.
Ancak aşağıdaki haller oy pusulalarını geçersiz kılmaz:
1. Zarfların açılması veya oyların okunması sırasında yırtılması.
2. Bütünlüğü bozulmaksızın bir kısmının kazaen yırtılması.
3. Herhangi bir şekilde lekelenmiş olup da bunun özel olarak işaret koymak amacıyla yapıldığının anlaşılamaması.
4. Birleşik oy pusulasının katlanarak zarfa konulması sebebiyle “EVET” mührü ile oy pusulasının arkasına basılan sandık kurulu mühür izinin oy pusulasının diğer kısımlarına geçmesi.
5. Bir siyasi parti veya bağımsız aday alanına basılan “EVET” mührünün sadece iki parti alanını ayıran çift çizgili bölgeye taşmış olması.
6. Başka bir siyasi partinin veya bağımsız adayın alanına taşmamak kaydıyla, bir siyasi partinin alanına birden çok “EVET” mührü basılması. Bir zarfta birden fazla oy pusulası kullanılan seçimlerde, zarftan çıkan oy pusulalarından bir seçim türüne ait olanının geçersiz olması, diğerlerinin geçersiz sayılmasını gerektirmez. Muhtarlık seçimlerinde, bu maddede belirtilen geçersizlik sebeplerinin dışında oy pusulalarının hangi sebeplerle geçersiz sayılacağı Yüksek Seçim Kurulu tarafından belirlenir.