WASHINGTON (AA) - GÜLBİN YILDIRIM - ABD, Kanada ve Meksika arasında 1 Ocak 1994'te yürürlüğe giren Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA), 25. yıl dönümünde iptal edilmeyi bekliyor.
Toplam GSYH'si 24 trilyon doları aşan 3 üyesiyle dünyanın en büyük ticaret anlaşması özelliğini taşıyan NAFTA, 12 Ağustos 1992'de dönemin ABD, Kanada ve Meksika liderleri George W.H. Bush, Brian Mulroney ve Carlos Salinas tarafından imzalandıktan yaklaşık 1,5 yıl sonra yürürlüğe girdi.
Yeni yılın ilk gününde 25. yıl dönümünü kutlayacak anlaşma, üye ülkeler arasındaki gümrük vergilerini ve diğer bariyerleri kademeli olarak kaldırarak birçok ürünün ABD, Kanada ve Meksika arasında serbest dolaşımına imkan sağladı.
Amerikalı, Kanadalı ve Meksikalı yatırımcılara 3 ülkenin yerli şirketlere tanıdığı hakların tanınmasını sağlayan anlaşmayla, 3 ülke arasındaki ticaret ve yatırım hacmi katlanarak artarken ekonomik faydalar eşit paylaşılmadı.
- Ticaret hacmi dörde katlandı
ABD Ticaret Bakanlığı verilerine göre, 1993 yılında 80 milyar dolar civarında seyreden ABD-Meksika ticareti, 2017 yılı itibarıyla yaklaşık 560 milyar dolara çıktı. NAFTA, aynı dönemde ABD-Kanada ticaret hacminin 212 milyar dolardan 582 milyar dolara yükselmesinde önemli rol oynadı. 1993 ila 2017 yılları arasında Kanada-Meksika ticaret hacmi, 4'e katlanarak 10 milyar dolardan 40 milyar dolara ulaştı.
NAFTA’nın 3 üyesi arasındaki toplam ticaret hacmi 23 yılda 290 milyar dolardan 1 trilyon 160 milyar dolara yükselerek dörde katlandı.
Anlaşma; sadece ticaret hacmini değil, yatırımları da olumlu etkiledi. Meksika ve Kanada, emeğin daha ucuz olması dolayısıyla Amerikalı şirketlerin doğrudan yabancı yatırımlarını çekti.
ABD’den 1993’te 15 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım alan Meksika için bu rakam 2016 itibarıyla 100 milyar doları aşmıştı.
ABD’nin Kanada’ya yönelik doğrudan yabancı yatırımları ise NAFTA’nın yürürlüğe girmesinin ardından geçen 23 yılda hızla artarak 391 milyar dolara yükseldi.
- Büyüme, gelirler ve istihdam
NAFTA üzerine yapılan çeşitli ekonomik araştırmalara göre, ABD'nin yıllık büyümesi 1994’ten sonra NAFTA sayesinde ortalama 0,5 puan artarken, Meksika ve Kanada’nın büyüme hızında anlaşma öncesine kıyasla önemli bir değişim yaşanmadı.
Diğer taraftan, NAFTA’nın imzalanmasından sonra geçen 20 yılda ABD ve Kanada’da kişi başına düşen gelir yaklaşık yüzde 40 arttı. Aynı dönemde Meksikalıların ortalama geliri de yüzde 24 yükseldi.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) verileri ise NAFTA'nın 2,2 milyonu Kanada, 2,8 milyonu ABD ve 5,3 milyonu Meksika'da olmak üzere 10 milyondan fazla kişiye iş imkanı yarattığına işaret ediyor.
Bununla birlikte birçok ekonomist, son 20 yılda yaşanan diğer ekonomik ve finansal gelişmeleri hesaba katmadan sadece NAFTA'nın direkt etkisini ölçmenin oldukça zor olduğunu belirtiyor.
- NAFTA tarihe karışacak
ABD Başkanı Donald Trump'ın talebiyle Ağustos 2017'de yeniden müzakereye açılan NAFTA, yaklaşık 1,5 yıl süren çetin pazarlıkların ardından önemli değişikliklere maruz kaldı.
Washington'ın baskısı sonucu "ABD-Meksika-Kanada Anlaşması (USMCA)" olarak adlandırılan yeni anlaşma, ABD Başkanı Donald Trump, Kanada Başbakanı Justin Trudeau ve Meksika Devlet Başkanı Enrique Pena Nieto tarafından kasım sonunda Arjantin'de yapılan G20 Zirvesi'nde imzalandı.
Kanada Başbakanı Trudeau dahil olmak üzere birçok kişi tarafından "Yeni NAFTA" ya da "NAFTA 2.0" şeklinde nitelenen anlaşma, üye ülkelerin parlamentolarında onaylanması halinde yürürlüğe girebilecek.
Oylamaların beklendiği gibi 2019 içinde gerçekleşmesi ve olumlu sonuçlanması halinde NAFTA, henüz 25. yaşını tamamlayamadan tarihe karışırken, yerini USMCA alacak.
- USMCA'nın NAFTA'dan farkları
Yürürlüğe girmesi için üye ülkelerin parlamentolarında onaylanması gereken yeni anlaşmanın, NAFTA'dan otomobil sektörünü, süt ürünlerini, fikri mülkiyet haklarını ve geçerlilik süresini ilgilendiren 4 temel farkı bulunuyor.
Bu farklar arasında serbest ticaret için en büyük ve olumsuz etkiyi, otomobil sektörüne getirilen daha yüksek vergi standartlarının yaratacağı belirtiliyor.
USMCA çerçevesindeki yeni kurallara göre, otomobil ticaretinin üye ülkeler arasında "sıfır gümrük vergisi" ile yapılabilmesi için parçalarının en az yüzde 75’inin Kuzey Amerika kıtasında üretilmesi gerekiyor. ABD’nin; NAFTA’da yüzde 62,5 olan bu oranın yükseltilmesini, Meksika'ya Çin, Japonya ve Güney Kore’den gelen otomobil parçalarını kısıtlamak gerekçesiyle istediği biliniyor.
Sıfır gümrük vergisine ilişkin yeni düzenleme, ayrıca otomobil parçalarının yüzde 40 ila 45'inin saatte en az 16 dolar ücret ödenen işçilerce yapılmasını şart koşuyor.
Bu iki kuralın, sadece Meksika'nın otomotiv sektörüne zarar vermekle kalmayıp tüm kıtada otomobil fiyatlarını yükseltmesi bekleniyor. Fiyatlardaki artışın ise talebi düşürmek suretiyle otomotiv sektörünün aleyhine işleyeceği belirtiliyor.
Öte yandan, anlaşma, ABD’nin ithal otomobillere ek vergi getirme ihtimaline karşı bir hüküm içeriyor. Söz konusu hüküm, Kanada ve Meksika’nın her birinin ABD’ye yılda 2,6 milyon adet otomobili, olası vergilerden muaf şekilde ihraç etmesini sağlayacak.
Uluslararası Motorlu Taşıt Üreticileri Örgütü'nün verilerine göre, 2017 yılında ABD 11 milyon 190 bin motorlu araç üretirken, Meksika'nın araç üretimi 4 milyon 68 milyon ve Kanada'nın ise 2 milyon 200 bin oldu.
- Fikri mülkiyet hakları güçlendirildi
USMCA'ya eklenen yeni kurallara göre, biyolojik ilaçlara ve tarım kimyasallarına 10 yıl, endüstriyel tasarımlara 15 yıl patent verilerek fikri mülkiyet hakları güçlendirilecek. Anlaşma, ayrıca telif haklarının, sahip olan kişinin ölümünden 50 yıl sonra değil, 70 yıl sonra geçerliliğini yitirmesini öngörüyor.
Söz konusu revizyonların, ilaç şirketlerinin elini güçlendirerek sektördeki rekabeti azaltmak kaydıyla halihazırda "aşırı yüksek" seyreden ilaç fiyatlarını daha da artırmasından endişe ediliyor. USMCA’da yapılan bir diğer değişiklik, finansal hizmetlerin ticaretine yönelikti. Bu çerçevede, Meksika ve Kanada’da faaliyet gösteren Amerikan finans şirketlerinin yerel şirketlerle aynı muameleyi görmesi kararlaştırıldı.
- 16 yıl sonra geçerliliğini kaybedecek
NAFTA ile USMCA arasındaki son önemli farklılık ise geçerlilik süresi...1 Ocak 1994’te yürürlüğe giren NAFTA, herhangi bir gözden geçirme veya geçerlilik tarihi içermiyordu. USMCA ise taraflara her 6 yılda bir anlaşmayı gözden geçirerek revizyon etme hakkı tanıyor. Anlaşma, uzatılmaması halinde yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 16 yıl içerisinde iptal olacak.