Peygamberimizin (s.a.v) vakit namazlarından sonra yapılmasını tavsiye ettiği tesbihat, insanın dünya ve ahiret hayatındaki mutluluğu için son derece bağlayıcıdır. Ayrıca Allah’ı (c.c) zikretmek ve tüm noksanlıklardan tenzih etmek dine göre farz hükmünde olan bir davranıştır. Namaz sonrası tesbihat duası, Allah (c.c) ile kul arasında irtibatı sağlayan önemli bir unsurdur. Tesbihat, insanda tevhit bilincinin yerleşmesine sebep olur. Diğer taraftan da Allah’ı anmanın en güzel yolu olduğu için tavsiye edilir. Yüce Allah’ın (c.c), “Ben cinleri ve insanları ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.” Ayetinde de belirttiği gibi kulluğun ancak Allah’ı (c.c) anmak ve zikretmekle pekiştirilebileceğini söylemek mümkündür. Zikredilen ayette de görüldüğü üzere zikrin meşruiyeti, fazileti ve önemine değinilmiştir. Bu yazımızda "Namaz sonrası tesbihat nasıl yapılır, tesbihat nedir, tesbihat nasıl çekilir, namaz içindeki tesbihatta okunması gereken dualar nelerdir?" gibi aklınıza takılabilecek tüm sorulara yanıt vermeye çalıştık.
Tesbihat kelimesinin sözlük anlamı; takdîs etmek, yüceltmek ve övmek şeklindedir. Terim olarak ise Allah’ı (c.c.) tüm sıfatların çelişkilerinden/eksiklerinden tenzîh etmek anlamına gelir. Başka bir ifadeyle Allah’ın(c.c) isimlerini tesbihat sırasında anmak zatına lâyık olmayan her türlü nâkıs sıfatlardan arındırmak demektir.
Tesbihatın önemi, pek çok ayet ve hadiste açıklanmıştır. Bundan dolayı farz namazlarından sonra bu ibadetin yapılması son derece önemli ve faydalıdır. İşte tesbihatın bazı kaynaklarda yer alan faydaları:
Namazlardan sonra peygamberin (s.a.v) yaptığı şekilde tesbih ve zikirleri icra etmek her Müslüman için önemli bir husustur. Çünkü peygamberimiz (s.a.v), yaptığı ibadetlerin sadece teorik kısmını ortaya koymamakta; aynı zamanda ibadetlerin yapılışını da göstererek inananların da o şekilde yapmasını, kendisine tabii olunmasını istemektedir. Bundan dolayı bu tarz zikirleri okurken dikkat etmeli, eksik ve fazla okumak yerine peygambere (s.a.v) tabii olmalıyız.
Namazdan sonra yapılan tesbihatın anlamını bilmek son derece önemlidir. Alimler; okunan Arapça ayetlerin anlamını bilmenin, insan hayatında ayetleri içselleştirme ve onu hayata tatbik etme konusunda büyük önemi olduğunu vurguluyor.
Tesbihat, farz namazlarından sonra hem cemaatle imam önderliğinde hem de bireysel olarak ifa edilebilir. Tesbihat şu şekilde yapılır:
Namazdan sonra tesbih çekmek ve dua okumak farz değildir, bunlar sünnettir. Yapıldığı takdirde sevabı ve fazileti çoktur. Yapılmazsa da bir günahı yoktur. Ama ayet ve hadislerle yapılması gerekli görülen bir uygulama olarak anılmıştır. Kısacası farz ibadet olmamakla birlikte yapılması da övgülere mazhar olan bir ibadettir.
Her namazdan sonra tesbih çekmek, bizzat peygamberimiz (s.a.v) tarafından yapılan ve övülen bir uygulamadır. Bazı olumsuz koşullarda bu uygulama aksayabilir. Bu gibi durumlarda tesbihatı, tespihle ya da parmak boğumları ile yapabilirsiniz. Niyeti halis kılarak işlevsel her türlü madde ile zikirde bulunmak, ibadetin zedelenmesine sebep olmaz.
Tesbihatların temelde iki farklı kaynağı vardır. Bunlar:
Namaz tesbihatlarının temelde iki farklı kaynağı olduğuna değinmiştik. Bu kaynakların oluşturduğu yazılı metinler de iki tanedir. Bunlar: Uzun tesbihat ve küçük tesbihattır.
Uzun tesbihat, müellifi Said Nursi tarafından yazılan risale tesbihatın genel adıdır. İçerisinde namazdan sonra okunması sünnet olan tesbih, tazim, tehlil, zikir ve salavât ifâdeleri yer alır. Said Nursi, bunların “Velâyet-i Ahmediyenin evradı” olduğunu, yani Hazret-i Peygamberin yolu ve sünneti bulunduğunu kaydeder ve önemini vurgular.
Küçük tesbihat, Hayrat neşriyat yayınları tarafından yayınlanan uzun tesbihata nazaran daha kısa olan ve genellikle de cemaat ile birlikte ifa edilen bir tesbihat türüdür. Her iki tesbihat arasında belirli farklar vardır. Bunlar şu şekildedir: