Noel, her yıl 25 Aralık tarihinde kutlanan, İsa'nın doğumunun hatırlatıldığı Hristiyan bayramıdır. Christmas da denilen Noel, Doğuş Bayramı, Kutsal Doğuş veya Milat Yortusu olarak da bilinir. Noel, nüfusunun çoğunluğunu Hristiyanların oluşturduğu birçok ülkede resmi tatildir. Noel denince de akıllara yılbaşı geliyor. Peki Noel (Christmas) nedir, ne zaman kutlanır? Noel ve yılbaşı arasındaki farklar nelerdir? Noel Baba kimdir?
Noel, her yıl 25 Aralık tarihinde İsa'nın doğumunun kutlandığı Hristiyan bayramıdır. Doğuş Bayramı, Kutsal Doğuş veya Milat Yortusu olarak da bilinir. 20. yüzyılın başlarından itibaren Noel, Hristiyan olmayanlar tarafından da kutlanan dini motiflerden arındırılmış hediye alışverişine dayanan yeni yılın gelişinin şenliklerle kutlandığı bir bayram haline gelmiştir. Yeni oluşumda ise Noel mitolojik figür olan Noel Baba temel rol oynar.
Noel kelimesinin kökeni Latince Natalis (doğum) sözcüğünden türetilmiştir. Türkçeye ise Fransızca Noël sözcüğünden geçmiştir. Günümüzde ise başta İngilizce konuşulan ülkeler olmak üzere batıda Noel anlamına gelen Christmas kelimesi tercih edilir. Önceki yıllarda ise Yunanca Khristos (Mesih) ve Messa (Efkaristiya ayini) kelimeleri kullanılıyordu. Messa sözcüğünün kökeni ise Latince “missa” sözcüğünden gelir ve yüksek ihtimalle ayin sonunda kişilerin dağılmasını anlatır.
Almanca’da Noel anlamında kullanılan Weihnachten sözcüğü "kutsal geceler" manasını taşır. Eski İngilizce’de Noel anlamında kullanılan “Yule” sözcüğü muhtemelen Nors dili kökenli jōl sözcüğünden gelir. jōl, Paganların 12 gün boyunca kutladığı kış gündönümü bayramını ifade eder. Hristiyanlık yayılınca Noel anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
Noel, her yıl dünyadaki Hristiyan halkın çoğunluğu tarafından 25 Aralık’ta kutlanır. Hatat bazı ülkelerde kutlamalar 24 Aralık’ta Noel arifesinde başlanır ve 25 Aralık bitimine kadar sürdürülür. Ermeni Kilisesi gibi bazı Doğu Ortodoks Kiliseleri, Jülyen takviminde 25 Aralık'a denk gelen 6 Ocak'ı Noel olarak kutlarlar. Hristiyanların çoğunlukta olduğu bazı ülkelerde pratik olarak Noel tatili yılbaşı tatiliyle birleştirilir.
Bazı Ortodoks kiliselerinin Noel'i Jülyen takvimine göre kutlamasının nedeni, miladi (Gregoryen) takvimin Katolik Papa XIII. Gregory tarafından düzenlettirilmiş olmasıdır. Bununla birlikte bazı Ortodoks kiliseleri miladi takvime dönüşüm yapmış ve 25 Aralık'ta kutlamaya başlamıştır.
Koronavirüsün etkisinden önce Noel kutlamaları dünyanın birçok ülkesinde adeta bir şölen haline geliyordu. Hem dini, hem ekonomik hem de sosyolojik açıdan temelleri bulunan Noel eğlenmek, aile ve arkadaşlarla bağları güçlendirmek için yapılan kutlamalardır.
Başlangıç döneminde, Hristiyanlar Hz. İsa’nın doğum günü olan 25 Aralık gecesinin öncesinde 24 penceresi olan ve Noel’e kalan süreyi ifade eden advent takvimi hazırlar. Çocuklar için küçük sürprizler ve şekerlemelerin saklandığı pencerlerin her gün bir kapısı açılır. Kasım ayının son pazar gününden Noel’in pazarına kadar advent çelengi hazırlanır. Her pazar olmak üzere toplam 4 mum yakılır.
Noel yaklaşırken okullarda Hz. İsa’nın doğumunu anlatan oyunlar sahnelenir. Amerika ve Avrupa’nın çeşitli kentlerinde kilise, park ve sokaklarda yetişkin ve çocuk koroları ilahiler seslendirir.
Cadde ve sokaklardaki mağazaların, evlerin, bahçelerin ve AVM’lerin iç ile dış kısımları süslenir. Başta kırmızı renk olmak üzere ışıklandırılır.
Noel kutlamaları, özellikle Hıristiyan dünyasında dini bir bayram olarak 25 Aralık’ta yapılsa da, tüm dünyada yeni yılın geldiğini müjdeleyen ve Noel ile birleşen Yılbaşı kutlamaları ise 31 Aralık tarihinde yapılmaktadır. Yeni yılı ilk karşılayan ülke Kiribati ve Samoa iken, son kaşılayan ise Alaska’dır.
İngiltere’de Noel yemeklerinde kağıttan taç şapka, küçük bir oyuncak ya da hediye görebilirsiniz. Öğlen yenen yemekten sonra Kraliçe yeni yıl mesajıyla halkına seslenir. Trafalgar Meydanına konulan ve her sene Norveçliler tarafından hediye edilen 25 metre boyundaki dev çam ağacı etrafında Noel’i şarkılar söyleyerek kutlayanlar göze çarpar.
Amerika’da Silent Night gibi Noel şarkıları dinlenir ve Noel ağaçları patlamış mısırla süslenir.
İspanyollar 31 Aralık gecesi saatler 00.00’ı gösterdiğinde ağızlarına 12 tane üzüm atarak bir sonraki seneyi bolluk ve bereket içinde geçirmeyi umarlar.
Yılbaşının gözde merkezlerinden biri de şüphesiz New York’taki Times Meydanı’dır. Dünyanın bir çok ülkesinden insanın akın ettiği meydandaki bir binanın tepesinden dev kristal bir top indirilir.
Rio’da samba, Las Vegas’ta görkemli partiler ve havai fişek gösterileri, Londra’da ise Big Ben’in çanları çaldığında insanlar birbirleri ile öpüşerek yeni yılı karşılar.
Paris’te olanlar ise tam 20.000 ampul ile ışıklandırılan Eyfel kulesinin muhteşem havai fişek gösterilerinin büyüsüne kapılırlar.
Yunanistan’da ise yeni yılın ertesi sabah, evin eşiğinde mandalina ezerek refah ve huzur dolu bir yıla gireleceğine inanılır.
Yılbaşı ya da yeni yıl kutlamalarının tarihi milattan öncesine dayanır. Yeni yıl kutlamaları Roma İmparatoru Julis Sezar tarafından başlatıldı. Yılbaşı dünyada yaygın olarak Miladi takvimin ocak ayının ilk günü olarak belirlenmiştir. Aslında Noel ve yılbaşı birbirinden farklıdır. Tarihleri birbirine yakın olduğu için Avrupa ülkeleri bu iki bayramı birleştirerek 1 haftalık tatil şeklinde kutlarlar.
Noel Baba; Noel kutlamaları denince aklımıza ilk gelenlerden biri de Noel Baba figürüdür. Özellikle 24 Aralık gecesinde çocuklar, Noel Baba ile geyiklerinin geleceğine ve onlar için çam ağacının altına ya da aile fertlerinin isimlerinin yazılı olduğu Noel çoraplarının içine hediyeler bırakacağına inanırlar. Günler öncesinden mektuplara yazılan hediye istekleri; parklarda, alışveriş merkezlerinde ve sokaklarda sık sık karşılarına çıkan beyaz saçlı ve sakallı, göbekli, kırmızı renkli bir kıyafet giyen tonton bir dedeyi andıran Noel Baba’ya verilir. Rivayete göre Kuzey Kutbu’nda yaşadığına inanılan Noel Baba, elfleriyle birlikte yaptıkları oyuncakları, Noel gecesi ren geyiklerinin çektiği kızağına koyup evlerin bacalarından, pencerelerinden girerek çocuklar için bırakırmış. Bunun yanında özellikle Amerika’da Noel Baba ve geyikleri için evin bir köşesine süt ve kurabiye koyulurken, likörlü şarap ve meyveli tart koyan ülkelerde vardır.