Orta Asya'da kurulan Türk devletleri hangileridir, özellikleri nelerdir? Orta Asya'da kurulan ilk Türk devleti nedir?

İpek Yolu ve Baharat Yolu gibi ekonomik öneme sahip ticaret akslarının bu bölgeden geçmesi tarihte pek çok yönetimin ilgisini çekmiştir. Günümüzde ise yaklaşık 80 milyon nüfusa sahip bu alanda Türk, Moğol, Pers, Slav ve Arap toplumlarının izleri görülebilir. Sovyetler Birliği'nin dağılması ile Orta Asya’da 5 farklı cumhuriyet kurulmuştur. Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan bölgede ortaya çıkan beş devlettir. Farklı Türk topluluklarından oluşan insanlar nüfusun yaklaşık %80'ini oluşturur.

Orta Asya neresi?

Orta Asya olarak adlandırılan alan günümüzde Rusya, Çin, Afganistan, Pakistan, İran ve Hazar Gölü'nün arasında kalan bölgedir. Daha geniş anlamıyla Asya’nın okyanuslardan uzak iç bölgeleri olarak tanımlamak mümkündür. Bu alan genellikle kurak olması sebebiyle tarıma uygun değildir. Dolayısıyla insanların büyük bir kısmı hayvancılıkla uğraşmaktadır. Orta Asya geniş bozkırlara sahiptir. Bunun yanında yüksek düzlükler ve dağlar bulunur. Bölgede coğrafi yapısından dolayı karasal iklim ve çöl iklimi etkileri görülür. Bitki türleri genellikle savan ve otlaklardır. Bölgenin denizden uzak olması sebebiyle ticaret karadan yapılmak zorundadır. İpek Yolu ve Baharat Yolu uzun yıllar boyunca ticaret için önemli geçiş bölgeleri olmuştur.

Orta Asya'da kurulan Türk devletleri hangileridir?

Coğrafi anlamda Türkiye kavramı tarihte ilk olarak Bizans kaynaklarında geçer. 6. yüzyılda Orta Asya’yı ifade etmek için kullanılan Türkiye, sonraki yüzyıllarda farklı alanlar için de kullanılmıştır. Anadolu 12. yüzyıldan sonra Türkiye adıyla kaynaklarda geçmeye başlamıştır. Orta Asya'da kurulan ilk Türk devleti Asya Hun Devleti'dir. Orta Asya’daki Türk boylarının bir araya gelmesiyle siyasi birlik kurulmuştur. Çin kaynaklarından kuruluşu hakkındaki bilgilere ulaşılmıştır. M.Ö. 220 yılında Teoman tarafından kurulduğu bilinir. İkinci kağan olan Mete döneminde devlet bir imparatorluk durumuna gelmiştir. Ayrıca Türk devlet geleneğinin kurulmaya başlandığı görülebilir. Mete Han, büyük bir ordu kurar ve onlu sistem adı verilen askeri düzenle tarihteki ilk düzenli orduyu kuran kişi olarak da bilinir. Asya Hun devleti ile birlikte Orta Asya’da kurulan diğer Türk devletleri aşağıdaki gibidir:

• Göktürk (Kök Türk) Devleti
• İkinci Göktürk Devleti
• Uygurlar
• Kırgızlar
• Türgişler
• Karluklar
• Akhunlar

İlk Türk devletlerinin özellikleri nedir?

Mete Han’ın düzenli ordu sistemini kurmasıyla birlikte Türk devlet geleneğinin başladığı görülür. İslamiyet’in kabulüne kadarki süreçte devlet yönetiminde görülen özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Devleti yöneten kişiler han, kağan, hakan ve yabgu gibi isimleri kullandılar.
• Devleti yönetme yetkisinin tanrı tarafından kağana verildiğine inanılan kut anlayışı görülür.
• Hatun adı verilen kağanın eşi, kağan seferdeyken vekaleten yönetimde bulunur.
• Devletin Doğu-Batı olarak ikiye bölünüp yönetilmesine ikili sistem adı verilir.
• Doğu devletin merkezidir. Batıyı da kağanın kardeşi ya da oğlu yönetir.
• Yaşanılan topraklar tarıma uygun olmadığı için göçebe yaşam tarzı hâkimdir.
• Ölümden sonra yaşamın varlığına inanan Gök Tanrı İnancı, İslamiyet’e geçişe kadar yaygındı.
• Devlet için önemli kararların alındığı meclis görevi gören toylar düzenlenir.
• Toy adı verilen kurullar yasama ve yürütme yetkisine sahiptir. Bu kurullara katılma yetkisi olan kişiler "toygun" olarak adlandırılır.
• Devlet kağanın ailesinin malı olarak görüldüğü için Han’ın ölümünün ardından kimin başa geçeceğine dair net bir kural yoktur. Bu sebeple kağanın erkek çocukları arasında taht kavgaları yaşanmıştır.

• İslamiyet öncesi Türklerde yöneticiler devleti töre adı verilen yazılı olmayan kurallara göre yönetirdi. Töre aynı zamanda hanın yetkilerini de sınırlardı.