ABD'de yılda 15.000-22.000 kişinin radona maruz kaldıkları için akciğer kanserine yakalanıp öldükleri hesaplanmaktadır. Bu akciğer kanserlerine bağlı tüm ölümlerin %12'sini oluşturmaktadır.
Radon'un, kayalardaki ve topraktaki uranyumun normal olarak harap olması ile ortaya çıkan radyoaktif bir gaz olduğunu açıklayan Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta, "Radon kaynağı kayaçlar Türkiye'de yaygın ve fazla miktarda bulunmaktadır. Özellikle de, Uludağ, Marmara Adası, Batı Anadolu'nun büyük bölümü ve İstanbul'un granitler üzerinde yer aldığı bilinmektedir" dedi.
Depremler sırasında yer kabuğunda meydana gelecek kırılma ve çatlamalar ile binalara radon sızması kolaylaştığını vurgulayan Küçükusta, "İnsanlar daha fazla radona maruz kalabilirler.
Türkiye gibi deprem kuşağında bulunan ülkelerde evlerde, okullarda ve işyerlerindeki radon miktarlarının düzenli olarak ölçülmesi ve yüksek değerler saptanan evlerde radonun azaltılabilmesi için önlemler alınması gerekir" diye konuştu.
Radon evlerimize nasıl girer?
Radon,temeldeki, zemindeki, duvarlardaki yarık ve çatlaklardan geçerek bina havasına karışır. İnşaat malzemelerinden (granit, portland çimento) ya da radon içeren yeraltı sularından da solunan havaya karışabilir. Uranyumdan zengin topraklar üzerine yapılmış evlerde daha yüksek miktarda radon bulunur. Toprağa yakınlığından dolayı, bodrum katların ya da ilk katların havasında, üst katlara göre daha fazla radon vardır. Maden ocakları gibi havalanması iyi olmayan yerlerin havasında da çok yüksek miktarlarda radon gazı bulunabilir.
Dış atmosfer havasında çok düşük miktarda radon gazı vardır, fakat bunun sağlığımız için hiç bir tehlikesi yoktur.
Radon nasıl kanser yapar?
Radonun akciğer kanserine neden olduğu, havasında yüksek miktarlarda radon bulunan maden ocağı çalışanlarında çok sayıda akciğer kanserine rastlanmasıyla anlaşılmıştır. Daha sonra yapılan deneysel araştırmalarda, radona maruz bırakılan kemirgenlerde de akciğer kanseri geliştiği kanıtlanmıştır.
Radon hızla çok küçük radyoaktif taneciklere ayrılır. Solunum yoluyla alınan bu tanecikler bronşların yüzeyini döşeyen hücreleri hasara uğratırlar. Uzun süreli radon gazı solumak sonuçta kansere neden olur.
Dünyanın bir çok ülkesinde yapılan araştırmalarda, akciğer kanseri saptanan hastaların evlerinde, akciğer kanserli olmayan evlere göre yüksek düzeylerde radon gazı bulunduğu saptanmıştır. Sigara içenlerin yüksek radona maruz kalmaları durumunda akciğer kanseri riski daha da yükselmektedir.
Evde tehlikeli seviyelerde radon olduğu nasıl anlaşılır?
Bunun tek yolu, evlerdeki radon miktarlarının ölçülmesidir, çünkü radon renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır.
Evlerdeki radon miktarı, binanın bulunduğu arazinin ve çevresindeki toprağın uranyum içeriğine ve radonun binaya girmesindeki kolaylıklara bağlıdır. Birbirine komşu iki evin radon miktarları çok farklı olabilir, bu nedenle bir evde ölçülen değer komşu ev için geçerli değildir.
Ayrıca, yağış, barometrik basınç ve diğer etkenler radon düzeylerinde aylık hatta günlük farklılıklara neden olabilirler. Bundan dolayı, radonun hem kısa ve hem de uzun vadeli ölçülmesini sağlayan farklı testler geliştirilmiştir.
Kısa süreli dedektörler, aletin özelliğine göre 2-90 günlük radon düzeylerini ölçerler. Uzun vadeli testler ise 90 günden fazla sürenin ortalama konsantrasyonlarının saptanmasını sağlarlar. Her iki testin de uygulanması kolaydır ve pahalı da değillerdir.
Radona maruz kalma riski, uzun vadeli ve ortalama konsantrasyonları gösteren testler ile daha iyi değerlendirilebilir.
Tehlikeli radon düzeyleri nedir?
ABD'deki EPA kurumu (Çevre Koruma Ajansı), evlerde yıllık ortalama olarak litrede 4 pikoküri üzerindeki radon değerlerini yüksek kabul etmektedir. ABD'de her 15 evden birinde bu değerlerde veya bunların üzerinde radon bulunduğu belirlenmiştir. Bu kurumun araştırmalarına göre, evlerdeki radon düzeylerinin 4pCi/l'nin altına düşürülmesiyle, akciğer kanserine bağlı ölümlerde %4'e varan azalma olacaktır.
Radona karşı önlemler
-Binaların topraktan çok iyi izole edilmesi gerekir.
-Binaların temel boşlukları ve kapalı alanlarının iyi havalanması sağlanmalıdır.
-Binaya yeraltı suları giriyorsa, bu sular kullanılmadan önce havuzlarda bekletilerek radonun uzaklaşması sağlanmalıdır.
Evlerdeki radon düzeylerini azaltmanın maliyeti, evin büyüklüğüne, mimarisine ve uygulanacak olan yönteme göre değişmekle birlikte, 800-2.500 ve ortalama olarak 1200 Dolar'dır.