Her ne kadar bazen oldukça can sıkıcı ve masraflı olabilen bu işe bulaşmış bir kişi uygulamayı oldukça iyi biliyor olsa da biz de Rektifiye işlemini merak edenlere belli bir çerçevede bu işlemin ne olduğunu anlatalım istedik.
Rektifiye ne demektir?
Fransızca “Rectifier” kelimesinden Türkçe’ye “Rektifiye” olarak geçmiş olan bu kelimenin karşılığı ise “Düzeltme” anlamına gelmektedir. İngilizce diline de aynen dilimizde olduğu gibi Fransızca’dan geçen kelime “Rectify” olarak kullanılır ve onun da karşılığı “to correct” yani yanlış olan bir şeyi düzeltme anlamında kullanılmaktadır. Kısacası bu terim sadece motor için değil birçok farklı şey için kullanılabilir. Diğer taraftan özellikle rektifiye ile beraber bir de “Revizyon” kelimesi kullanılmaktadır. Revizyon da Fransızca “Revision” kelimesinden dilimize geçmekle beraber “yeniden gözden geçirip düzeltme” olarak kullanılmaktadır. Kısacası Rektifiye ve Revizyon kelimeleri hemen hemen aynı anlama gelmektedir ve her ikisi de kullanılabilir.
Bu arada İngilizce’de “Rectify” kelimesinin yanında ayrıca “Rebuild” yani Türkçe karşılığı olarak “Yeniden inşa etmek” anlamında kullanılan bir kelime daha yaygın olarak Amerikalılar tarafından kullanılır. Bu da dilimizdeki bir başka kullanım olan “Motor Yenileme” deyimini destekliyor. Aslında “Yeni” kelimesinin Türkçe bir kelime olduğu düşünülürse en doğrusu bu ifadenin kullanılması ancak Yenileme dediğimiz zaman da bir motoru oluşturan tüm parçaların değiştirildiği anlamına gelebilir. Yani motorda kısmı bir değişiklik yapıldıysa “Yenileme” kelimesi tam karşılık olmayabilir. Böyle bir durumda da “Kısmi Yenileme” ifadesi kullanılabilir.
Ancak burada önemli bir ayrım bulunuyor ve birkaç örnek ile durumu pekiştirelim;
Motor bağlı olan parçaların bozulması da işlevin tam olarak yapılamamasına neden olabilir. Örneğin akünün ömrünü tamamlaması bile buna bir nedendir. Ancak böyle bir durumda akünün değişmesi gerekir ve sorunun “Düzeltilmiş” olması rektifiye yapıldığı anlamına gelmez. Ayrıca bir başka örnek verecek olursak; Benzin motorunda bujilerin çok eskimesi sonucu ateşleme düzgün yapılamaz ve bunun sonucu olarak da motor hem fazla yakıt tüketir hem de düşük performansla çalışır. Öyle ki motor sesi bile değişir ve bir problem olduğu anlaşılabilir. Durumun “Düzeltilmesi” (rektifiyenin Türkçe karşılığı) ise bujilerin değiştirilmesi ile çözülebilir.
Bu iki örnek sonucunda ve kelime anlamlarından “Rektifiye” yani “Düzeltme” ifadesinin çok geniş bir ifade olduğunu anlayabiliriz. Mesela şanzıman da düzgün çalışmıyor ise rektifiye işlemi görmesi gerekebilir. Kısacası bu kelime sadece motora özgü değildir ve işlem görmesi gereken birçok motor parçası için kullanılabilir.
Rektifiye ne zaman gereklidir?
Yukarıdaki başlıkta açılımını yaptığımız Rektifiye kelimesinin düzeltme ve yenileme anlamlarına geldiğini açık bir şekilde gördük. Yani elimizde bozuk veya çalışması gerektiği gibi çalışmayan bir nesnenin olması gerekiyor. Konumuz da motor olduğuna göre işlevini tam olarak yapamayan bir motorun rektifiye olması yani düzeltilmesi veya yenilenmesi gerekebilir. Ayrıca bu durumun motorun herhangi bir parçasının bozulması sonucu düzeltme anlamına gelmediğini de izah etmeye çalıştık.
Peki o zaman bir motorun rektifiye işlemine tabii tutulması için ne olması gerekiyor?
İçten yanmalı motorlarda pistonlar motor bloğundaki silindirler içerisinde yukarı aşağı doğru hareket eder ve silindirler içerisine alınan hava yakıt karışımı da bu şekilde sıkıştırılır. Sıkıştırma ise patlamanın istenilen şekilde olması için şarttır. Ayrıca bu kapalı bir sistemdir ve sıkıştırma sırasında dışarıya en ufak bir kaçak olmaması gereklidir. Aksi takdirde sıkıştırma düzgün olmaz, yanma odası içerisinde sağlanması gereken basınçta kaçak olur.
Diğer taraftan silindirlerin dışına kaçan hava-yakıt karışımının tersi bir şekilde motor yağı da istenmeyen bir şekilde silindirler içerisine girer. Bunların sonucunda da motor verimli bir şekilde çalışamaz. Kısacası motorun problemi yanma odasındadır ve düzeltilmesi yani rektifiye olması gereken de en başta motorun bizzat iç kısmıdır. Ancak motorun içinde olan bu sorunlar bağlı bulunan parçaları da etkileyebilir ve bunun sonucunda da rektifiyenin kapsamı genişleyebilir.
Rektifiye hangi parçaları kapsar?
Rektifiye işlemi sırasında düzgün çalışmaya engel olan motor parçalarının tamamen veya kısmen yenilenmesi gereklidir. Bu parçaların bazıları tamirat yolu ile yenilenebildiği gibi bazı durumlarda tamamen parça değişimi de gerekebilir. Bu parçalar kimi zaman yenisi ile değiştirildiği gibi kimi zamanda tamir edilerek kullanılabilir. Bazı durumlarda birçok parçası sadece temizlenip bazı parçaları yenilendikten sonra rektifiye edilen motorların yanında iç ve dış parçalarının tümü değişmesi gereken motorlarda vardır ve genel anlamda her ikisi de yenilenmiş yani rektifiye edilmiş olur.
Rektifiye işleminde işlem gören parçalar ise genellikle aşağıdaki gibidir;
Piston kafası
Segmanlar
Piston kolu (Biyel kolu)
Eksantrik mili
Supablar
Yaylar
Motor bloğu
Silindir kapağı
Krank mili
Manifoldlar
Parçalar arasında kalan sızdırmazlığı sağlayan contalar
Rulmanlar
Kayışlar
Dişliler
Külbütör mekanizması
Kaymalı yataklar (Burçlar)
Silindir gömlekleri (bazı motorlarda)
Rektifiye işleminde nelere dikkat etmek gerekir?
Rektifiye işleminde motorun tamamen sökülerek parçalara ayrılması gerekir. Her parça tek tek incelenir ve çalışmaya engel olan veya verimi düşürenler tespit edilir. Aslında rektifiye konusu çok kapsamlıdır ve bir kitap doldurabilecek kadar fazla detay içerse de dikkat edilmesi gereken noktaları kısa bir şekilde özetlemeye çalışacağız.
Açıklamalardan önce hızlandırılmış bir rektifiye videosu izlemekte fayda var diye düşünüyoruz.
Her şeyden önce rektifiye işinde ucuza kaçmamak ve işinin ehli tamirhaneler ile çalışmak gerekir. Derli toplu ve organize çalışan yerleri tercih etmek rektifiyenin başarılı olması de daha sonra sorun çıkmaması açısından oldukça önemlidir ve tahmininizden daha fazla masraf çıkabileceğine hazırlıklı olmanızda da fayda vardır.
İşlem sırasında yaygın bir şekilde kullanılan yağ, bağlantı kimyasalı ve temizleyici (WD40) gibi sarf malzemelerini en kalitelisinden seçmeye gayret gösterin. Rektifiye işleminin maliyeti içerisinde çok küçük bir miktara mal olan bu malzemeler hem işlem sırasında hem de sonrasında rektifiyenin başarısı açısından önemlidir. Ayrıca motor yağı ve motorda bulunan çeşitli kayışların da yenileri ile değiştirilmesinde fayda vardır.
Motor bloğu, silindir kapağı ve manifoldların birbirlerine temas eden yüzeyleri çok iyi bir şekilde temizlenmelidir. Eskiden kalma conta parçası kalmamalı ve parçaların birleşeceği yüzeyler düz bir yapıya sahip olmalıdır ve hassas bir şekilde freze ile silinmelidir. Aksi takdirde motorda kompresyon kaçakları meydana gelebilir ve motorun tekrar açılması ve bazı işlemlerin tekrar edilmesi gerekebilir.
Aynen motor bloğuna monte edilen diğer parçalarda olduğu gibi supaplar ve supap yuvaları da temizlenerek silinmelidir. Aksi takdirde supablar yuvalarına düzgün şekilde oturmaz ve kapatması gereken yeri tam olarak kapatamaz. Bunun sonucu olarak da hem kompresyon kaçağı meydana gelir hem de hava girmesi gerekenden daha önce silindirler içerisine sızabilir. Ayrıca eğilmiş, çatlamış veya aşırı aşınmış supablar yerine yenilerinin kullanılması gereklidir.
Contanın yerleştirilmesi;
Motor bloğu, silindir kapağı, manifoldlar ve çeşitli parçaları birbirine monte ederken kullanılan her türlü contanın kaliteli olması ve hassas bir şekilde yerleştirilmesi büyük öneme sahiptir. Bu contalar yüksek basınç, yüksek sıcaklık ve titreşime maruz kaldıkları için sağlıklı çalışma için oldukça önemlidir. Bu nedenle de ucuza kaçılması çok yanlıştır. Contada meydana gelebilecek bir sorun motorun tekrar açılmasına ve hatta bir başka parçanın arızalanmasına neden olabilir. Rektifiye işlemi ne kadar iyi yapılırsa yapılsın contalarda ileriye dönük sorun çıkması durumunda yapılan işlemlerin tekrar gerekebilir.
Kullanılacak ölçü aletleri ve parça toleransları çok önemlidir. Silindirlerde çizik oluşmuşsa kullanılacak piston ve segmanların ölçüleri dikkate alınarak honlama yani çizik giderme işlemi yapılmalıdır. Silindir, piston kafası ve segman gibi birbirlerine sürekli yüksek hızda temas eden parçaların birbirine tamamen uyumlu olması gerekir ve sağlıklı bir çalışma için olmazsa olmazdır.
Üzerinde çizik oluşmuş veya aşınmış burç ve rulman gibi yatak parçaları kesinlikle kullanılmamalı ve herhangi bir işleme tabi tutulmadan yenisi ile değiştirilmelidir. Özellikle yataklarda gereğinden fazla çizik oluşması sürtünmenin artmasına ve üzerinde krank mili ile eksantrik mili gibi parçaların aşınmasına neden olabilir.
Soğutma sıvısının sirküle olduğu motor bloğunu içerisindeki soğutucu ceketleri paslı ve korozyondan dolayı daralmış olmamalıdır. Böyle bir durumda, çok yüksek sıcaklıklara çıkan motor silindirileri ısıyı soğutma sıvısına düzgün bir şekilde iletemez. Isısını düzgün bir şekilde iletilememesi sonucunda ise hararet gerçekleşir. Sağlıklı bir motor için düzgün soğutma şarttır ve motor açılmışken mutlaka paslı soğutma sıvısı ceketleri temizlenmelidir. Motor tamamen yenilenip bu kanallarda sorun olmasına rağmen işlem yapılmazsa da motor hararet yapar ve rektifiye işlemi belli safhalarda tekrar gerekebilir.
Aşağıdaki 2 farklı videoda 4 silindirli bir motorun tamamen sökülüp, parçalarının elden geçirildikten sonra nasıl tekrar monte edilişini görebilirsiniz.