Röportaj nasıl yapılır, röportaj türleri nelerdir? Röportaj yazarken nelere dikkat edilmelidir, röportaj nasıl yazılır?

Temel olarak yazarın, okuyucuları bir konuya inandırmak için bir kişi ya da bir yer, eser, eşyayla ilgili yaptığı incelemeleri çeşitli görsellerle süsleyerek ve kendi görüşle düşüncelerini katarak yazdığı dergi ve gazete yazılarına röportaj denir. Ancak genellikle günümüzde röportaj iki kişi arasında soru-cevap şeklinde geçen bir tür olarak algılanır ve kullanılır. Röportaj için söyleşi kelimesi kullanılsa da söyleşi ve röportaj birbirlerinden çok farklı iki yazınsal türdür.

Röportaj nedir?

Röportaj temel olarak halk arasında “soru cevap şeklinde yapılan konuşma” olarak bilinse de aslında röportaj sadece soru cevap şeklinde yapılan konuşma şeklinden ibaret değildir. Dilimize Fransızca “reportage” kelimesinden geçen röportaj kelimesinin anlamı Türk Dil Kurumuna göre şu şekildedir:

• Konusu bir soruşturma, araştırma olan gazete veya dergi yazısı
• Radyo ve televizyon habercisinin araştırma ve soruşturma sonucunda hazırlamış olduğu program

Röportaj temel olarak mülakata benzer bir yapı sergiler (soru ve yanıt şekli) ancak günümüzde gazeteciliğin gelişmesiyle birlikte röportaj da gelişmiştir. Geçmişte de günümüzde de ünlü edebiyatçıların röportaj türünde de eserler ortaya koymasıyla birlikte röportaj türü biraz daha araştırma, inceleme ve soruşturmaya dayanan ve gerçeklerin ortaya çıktığı bir tür hâlini almıştır. Bir edebî tür olan röportaj özellikler şu şekildedir:

• Röportaj düşünsel planla yazılan bir türdür.
• Röportajın konusu sanatsal, toplumsal, olgu ya da olay olmalıdır.
• Röportaj yapan kişi anlattığı şeylerin doğruluğunu çeşitli yöntemlerle desteklemeli ve mantık çerçevesine oturtabilmelidir.
• Röportaj kişi anlattıklarının doğruluğunu konuşma, fotoğraflama ve bilgi toplama yoluyla destekleyebilir.
• Röportaj yapan kişinin anlatıları, önceki anlatılarıyla çelişmemelidir.
• Röportaj yazıları gelecekte, tarihsel belge olarak kullanılabilir.
• Röportajların içerisinde belge ya da fotoğraf kullanılabilir.
• Röportaj yazarı çeşitli anlatım yollarından yararlanabilir: Açıklayıcı anlatım, betimleyici anlatım, tartışmalı anlatım ve öyküleyici anlatım.
• Röportaj yazarı kullandığı anlatım yolları sayesinde konunun önemini okuyucuya gösterebilir.
• Röportaj yazarı aynı zamanda konunun önemini gösterebilmek için karşılaştırma, örnekleme ve yanık gösterme gibi nesnel verilerden yararlanmalıdır.

Röportaj türleri nedir?

Röportajlar araştırma, soruşturma, inceleme, somut olgular ve gezip görmeye dayanır. Röportaj türü genellikle soru-cevap şeklinde ilerlemesiyle mülakata benzer. Ancak bu röportaj ve mülakatın aynı şey olduğu anlamına gelmez. Mülakat, röportajın bir bölümüyken röportaj daha geniş kapsamlıdır. Bir yeri konu alan röportajlar da yapı bakımıyla gezi yazısına benzeyebilir. Her ne kadar röportajda gezip görme gibi bir unsur bulunda da röportajda bir yerleri gezip görmek gibi bir zorunluluk ya da amaç yoktur. Röportaj türleri kesin çizgilerle sınıflandırmak biraz zordur ancak röportaj türleri birçok açıdan farklı şekillerde sınıflandırılabilir. Bu bağlamda röportaj türleri sunuş şekli, yazarın yöntemleri, uzunluk ve konuya göre 4 alt başlıkta incelenebilir:

• Sunuş biçimi bakımından röportaj türleri: Bu türde karşımıza ilk olarak Alman röportaj türü çıkar. En eski röportaj türlerinden birisi olan Alman röportajında yazar, röportaja kendisini de katar ve yazıyı kendi etrafında döndürür. Bir diğer tür de Amerikan Röportajıdır. Bu türde de okuyucuya en son verilecek şeyler ilk paragrafta verilir.
• Yazarın yöntemleri açısından röportaj türleri: Bu röportaj türünde karşımıza ilk olarak konuşmaya dayalı röportaj türü çıkar. Bu türde tanınmış ya da ünlü kişilere röportajda sorulacak sorular yöneltilir ve genellikle mülakat şeklindedir. Bir diğer tür de belgesel röportajdır. Burada da yazılı ve sözlü kaynaklardan araştırma yaparak bir röportaj ortaya çıkartılır.
• Uzunluk bakımından röportaj türleri: Uzunluk bakımından röportajlar “tek röportaj” ve “düzü röportaj” olarak ikiye ayrılır. Tek röportajlar kısa röportaj örneğidir. Genellikle dergi ya da gazetelerde yer alır, tek bir yazıyla oluşturulur. Dizi röportajları ise bir konuyu farklı açılardan ele alarak daha detaylı incelenmesidir, daha uzun görüşmelere dayanır.
• Konularına göre röportaj türleri: Bir yeri konu alan röportaj örneği yazarın bir yere gidip o yerdeki olayı kendisinin görüp incelemesiyle, halka danışmasına dayanır. Bu tür gezi yazısıyla karıştırılabilir. Bir yeri konu alan röportajlar görsel ve videolarla desteklenebilir. İnsanı konu alan röportajlarda ise yine tanınmış bir kişiyle soru-cevap şeklinde yapılan türdür. Eşyayı konu alan röportajlarda da bir eşya hakkında detaylı araştırma ve inceleme yapılarak eşya tüm yönleriyle ele alınır.

Röportaj nasıl yazılır?

“Röportaj nasıl yapılı?” konusuna gelmeden önce röportaj yapan kişi öncelikle hangi konuda ya da hangi türde röportaj yapacağına karar vermelidir. Röportaj yapan kişi konuya ya da türe karar verdikten sonra aşama aşama röportajı yazabilir. Genellikle mülakat şeklinde yani soru cevap şeklinde ilerleyen röportajı yazarken şunlara dikkat etmek gerekir:

• Röportaj yapılacak kişinin otobiyografisi detaylı bir şekilde incelenmelidir.
• Röportaj yapılacak kişinin varsa sosyal medya hesapları da incelenmelidir.
• Röportaj yapılacak kişi hakkında detaylı bilgiler edinilmelidir.
• Röportajda sorulacak sorular hazırlanmadan önce eğer o kişinin eski röportajları varsa onlar da incelenmelidir.
• Röportajda sorulacak sorular mümkün olduğunca yaratıcı ve daha önce sorulmamış sorular olmalıdır.
• Röportaj için sorular hakkında bir sınırlama yoktur ancak hem okuyucuyu hem de röportaj yapılacak kişiyi sıkmayacak ve boğmayacak kadar soru sorulmalıdır.
• Röportaj için sorular genelden özele sıralanarak önce genel sorular daha sonrasında da ayrıntılı ve özel sorulara geçilmelidir.
• Röportaj için sorular daha sonrasında yazıya geçirilirken bir hata olmaması ve yanlış aksetme olmaması için ses kaydı alınmalıdır.
• Röportajda sorulacak sorular için röportaj yapan kişiden net cevaplar alınmalıdır. Hem soru hem de cevaplar alengirli olmamalı, olabildiğince net ve açıklayıcı olmalıdır.

Edebiyat röportaj örnekleri nedir?

Röportaj temel olarak haber yazısı olarak bilinse de hem gezi hem mülakat hem de makale özellikleri taşır. Geniş bir yelpazeye sahip olan röportaj makale gibi sağlam bir düşünceye ve teze dayanmalıdır. Röportaj yapan kişi gezip görerek, inceleyerek, araştırarak, kişilerle konuşarak, belgeler, fotoğraflar ve hatta istatistiksel belgeler ve bilgilerle yazısını destekleyerek okuyucuya sunmalıdır. Gazete röportaj örnekleri bu açıdan en çok kamuoyu toplayan türdür. Gazete röportaj örnekleri çoğu zaman okuyucuların da sıkılmadan ve merakla okuduğu bir tür olmakla birlikte diğer yazı türlerinden daha zengindir. Gazete röportajlarının uzunluğu makalelerden fazla olabilir hatta dizi şeklinde yayınlanabilir.

Türkiye’de röportaj türü oldukça gelişmiştir. Gerek edebî sahada gerekse basında röportaj türü önemli bir yere sahiptir. Türkiye’de röportaj çoğunlukla mülakat niteliğinde doğmuş ve gelmiştir. Özellikle de 1960’lı yıllardan sonra halkın sorunlarını kamuoyuna duyururken edebiyatçılarımız röportaj türünden oldukça fazla yararlanmış ve bu sayede röportaj türünün gelişmesine katkıda bulunmuştur. Röportaj türünün bu kadar gelişmesi de günümüzde gazetelerin ve gazetecilerin vazgeçilmezi hâline gelmiştir. Türk edebiyat röportaj örnekleri ve röportaj yapan başlıca edebiyatçılarla gazeteciler:

• Ruşen Eşref Ünaydın
• Falih Rıfkı Atay
• İndi İpekçi
• Yılmaz Çetiner
• Fikret Otyam
• Necmi Onur
• Yaşar Kemal
• Hikmet Çetinkaya
• Mustafa Ekmekçi
• Halit Çapın

Röportaj yapılan kişiye ne denir?

Röportaj kendi başına bir yazı ve hatta sözlü bir türdür. Bu nedenle genellikle röportaj yapan kişiler içini bir tanım ve terim ihtiyacı duyulur. Röportaj yapan kişi için Türkçede ayrıca bir terim yoktur. Ancak röportaj yapan kişiye dünya çapında çoğunlukla “rapporteur” ifadesi kullanılır. Röportaj İngilizcede “interviewer” kelimesiyle tanımlanır. Bu bağlamda da görüşmeyi yapan kişiye “interviewer” ve görüşme yapılan kişiye de “interviewee” denilir. Türkçede ise tam olarak röportaj yapan kişi için bir terim olmasa da röportaj yapan kişiye “muhabir” ya da “sözcü” ifadesi kullanılabilir.