Bizi soğuktan ve güneşten bir şemsiye gibi koruyan saçlarımız çağlar boyunca güzelliğin ve sağlığın simgesi olmuşlardır. Günümüzde ise kişisel cazibenin ve sosyal iletişimin önemli bir parçasıdırlar. Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi Uzman Dr. Emek Kocatürk Göncü Mynet okurları için yazdı.
Saçımız derinin içeri doğru kıvrılmasından oluşan foliküler üniteden köken alır ve üç temel kısma ayrılır: alt kısım saçın çıktığı ve saça renk veren melanositlerin bulunduğu bulbus; orta kısım saç folikülünün kök hücrelerinin bulunduğu istmus; ve saçın kıl folikülünü terk ettiği infundibulum.
Saçın büyüme (anagen), dökülme (telogen) ve ara evre (katagen) denilen üç evresi vardır. 3-5 yıl süren büyüme evresinin sonunda saç kökleri bilinmeyen bir uyarıyla büyümelerini durdurur ve 1-2 hafta süren katagen evreye geçer. Bu evrede saç kökü en dipten başlayarak kendi içine çöker. Yaklaşık 3-4 ay süren telogen evrede saç kökünden ayrılır ve dökülür. Saçlarımızın %90'ı anagen, %10'u ise diğer evrelerde bulunur; yani saçımızın %10'u uzamamaktadır ancak bunlar başımızın farklı bölgelerinde olduklarından saçsız alanlar izlenmez.
Başımızda ortalama 100.000 saç bulunur ve günlük ortalama 50-100 saç telimiz dökülür. Eğer günde 100 taneden fazla saç dökülmesi olursa ve bu dökülme sabitleşirse "alopesi" dediğimiz saç kayıpları ortaya çıkar.
Androgenetik alopesi Kadınların %40'ı ve erkeklerin %50'si hayatları boyunca en az bir kez saç dökülmesine maruz kalırlar. Erkek ve kadınlarda saç dökülmesinin en sık nedeni genetik yatkınlıktır (saç dökülmelerinin %50-80'inden sorumludur). Genetik yatkınlık anneden ya da babadan geçebilir ve bu tip saç dökülmesi androgenetik alopesi adını alır. Yirmi yaşındaki erkeklerin %20'sini, 50 yaşındaki erkeklerin %50'sini ve 80 yaşındakilerin neredeyse %80'ini etkiler. Kadınlarda da benzer oranlar söz konusuysa da saç dökülmesi erkeklerden 10 yıl kadar sonra başlar.
Erkeklerde saç dökülmesi alın saç çizgisinin geriye kaymasıyla başlar daha sonra tepede açılma meydana gelir. Erkek tipi saç dökülmesi Hamilton klasifikasyonuna göre 1'den 7'ye kadar sınıflandırılır. Kadınlarda özellikle menapozdan sonra erkeklik hormonunun nisbi yüksekliğine bağlı olarak başlayan, daha yaygın ve genellikle tepede fazla yoğun olmayan saç dökülmesi şeklindedir. Klinik derecelendirme ise Ludwig'in sınıflamasına göre basitçe yapılır.
Babasında androgenetik alopesi olan erkek çocuklarda da saç dökülmesinin görüldüğü bilinen bir gerçektir ancak bu geçişten sorumlu genler halen aydınlatılamamıştır. Poligenik bir kalıtımın rol oynadığı düşünülmektedir. Androgenetik alopeside anagen faz hızlanmış ve kısalmıştır. Bunun sonucunda kıl folikülleri incelir ve kısalır; buna minyatürizasyon adı verilir. İncelen saçların çok az bir kısmı dökülür. Bu olayın kıl foliküllerinde bulunan 5- α-redüktaz aktivitesine bağlı olduğu kabul edilmektedir. Bu enzim erkeklik hormonu olan testosteronu aktif formu olan dihidrotestosterona dönüştürür.
Androgenetik alopesi tanısı genellikle klinik ve ayrıntılı hikaye ile konulur. Ölçülebilir hormon değişikliklerine sık rastlanmaz. Ancak nadiren polikistik over sendromu, böbrek üstü bezi büyümesi, androjen üreten tümörler veya doping olarak erkeklik hormonlarının alınmasına eşlik edebilir.
Saç dökülmesinin diğer nedenleri
Doğum Hamilelik sırasında çoğalan ve hacim kazanan saçlar doğumdan 2-3 ay sonra dökülmeye başlayabilir. Bu geçici bir saç kaybıdır ve vakaların büyük kısmında 6 ayda düzelir.
Yüksek ateş, ciddi hastalıklar
Hastalıklar saçların dinlenme fazına girmesine neden olabilir. Yüksek ateş veya ciddi bir hastalıktan 1-3 ay sonra büyük miktarlarda saç dökülmeleri olabilir. Bu dökülme de kendi kendine düzelme eğilimindedir.
Troid bezi hastalıkları
Troid bezinin az çalışması da çok çalışması da saç dökülmesine neden olabilir. Hastalığın düzgün tedavisi saç dökülmesini de durduracaktır.
Yetersiz protein alımı Protein içermeyen sıkı diyetlere giren kişilerde ya da beslenme alışkanlığı bozuk kişilerde protein eksikliği meydana gelebilir. Vücut kıl foliküllerini dinlenme fazına sokarak proteinleri harcamamaya çalışacaktır. 2-3 ay sonra masif saç dökülmesi meydana gelebilir. Diyete yeterli proteinin eklenmesiyle bu durum düzeltilebilir.
İlaçlar Gut, artrit, depresyon, kalp hastalıkları ya da tansiyon için kullanılan ilaçlar veya kan inceltici ilaçlar geçici saç dökülmelerine neden olabilirler. Yüksek doz A vitamini de saç döker.
Kanser tedavileri
Kazı kanser tedavileri saç hücrelerinin bölünmesini durdurur. Saçlar incelir ve kırılarak başı terk eder. Bu durum tedaviden 1-3 hafta sonra görülür. Hastalar saçlarının %90'a yakın bir kısmını kaybedebilir; tedavi bitince saçlar yeniden çıkacaktır.
Doğum kontrol hapları
Doğum kontrol hapı alırken saç kaybı yaşayan bayanlarda muhtemelen genetik yatkınlık vardıreğer saçlarda incelme olursa ilacın değiştirilmesi için jinekologa başvurulmalıdır. Bazen de doğum kontrol hapları bırakıldıktan 2-3 ay sonra saçlar dökülmeye başlar ve 6 ay sonra normale döner.
Demir eksikliği Diyetlerinde yeterli demir bulunmayan ya da demir emilimi bozuk kişilerde veya menstrual periyodunda uzun süren ve fazla kanaması olan kadınlarda demir eksikliği oluşabilir ve bu durum nadiren saç dökülmesine neden olabilir. Tedaviyle bu durum düzeltilir.
Büyük cerrahi operasyonlar Büyük operasyonlardan 1-3 ay sonra saç dökülmesi ortaya çıkabilir. Bu durum birkaç ayda düzelir ancak kronik hastalık mevcutsa dökülme devam eder.
Stres Sevilen birinin kaybı, işten ayrılma veya boşanma gibi akut stresleri takip eden 1-3 ay sonra yaygın saç dökülmesi olabileceği gibi, kronik strese maruz kişilerde yavaş seyirli kronik telogen effluvium gözlenebilir.
Saç hastalıkları Saçlı derinin mantar hastalıkları, trikotilomani denilen saç yolma hastalığı, alopesi areata denilen psikolojik kökenli hastalıklar ve saç folikülünü tahrip ederek kalıcı saç kaybına neden olan bir takım hastalıklar da saç dökülmelerine neden olur.
Tedavi
Saç dökülmesinde tedaviye karar verirken dökülmenin tipinin belirlenmesi oldukça önemlidir. Örneğin troid bezi hastalığı olan bir hastada saç dökülmesi tedavisi mevcut hastalığa yönelik tedaviyle birlikte uygulanmazsa tedaviden sonuç alınamaz. Ya da androgenetik alopesisi olan hastalarda saç folikülündeki erkeklik hormonunun etkinliğini azaltmaya yönelik tedaviler verilmedikçe tedaviden yanıt almak mümkün değildir.
Toplumun büyük kısmını etkileyen ve hastalarda psikolojik çöküntüye yol açan saç dökülmeleri pazarında oldukça fazla ilaç ve destekleyici tedavi yer almaktadır.
İlaç tedavileri Finasterid (Propecia) 5 redüktaz enzimini bloke ederek etki eder, oral olarak alınır ve etkisini en az 3 aylık kullanım sonrası gösterir, cinsel fonksiyon bozukluğu gibi yan etkiler nadir de olsa görülebilir. Menapoz öncesi kadınlarda kullanımı önerilmemektedir.
Minoksidil (Rogaine) ise solüsyon olarak kullanılır; etki mekanizması tam olarak bilinmemekle birlikte hipertrikoz yaptığı bilinmektedir. Hem erkek hem kadınlarda kullanılabilir. Kesildiğinde saçlar tekrar dökülür.
Fluridil (Eucapil) androjen reseptörlerini ve 5 redüktaz enzimini bloke eden topikal etkili yeni bir preparattır. Yan etkisi yoktur, hem kadınlarda hem erkeklerde kullanılabilir. Etkisini 3 ayda gösterir, yeni saç çıkmasını sağlar. Klinik çalışmalarla etkinliği kanıtlanmış az sayıda ilaçtan biridir. 9 ayda en yüksek etkinliğe ulaşır, 1 yıllık tedaviden sonra etkisini 1 yıl daha korur.
Saw palmetto redüktaz enzimini bloke eder, saç dökülmelerinde yapılmış klinik çalışma yoktur ancak etkili olabileceği düşünülmektedir.
Çinko antiandrojen etkinliği olan ve yan etki potansiyeli olmayan doğal bir vitamindir.
Cerrahi tedavi
Foliküler ünite transplantasyonu: Ense bölgesinden alınan foliküller alopesik bölgeye ekilir, ince bir yara izi kalır.
Foliküler ünite ekstraksiyonu: Vücudun çeşitli bölgelerinden alınan foliküller alopesik bölgeye ekilir, yara izi kalmaz
Diğer yöntemler
Saç mezoterapisi: Dökülme olan bölgede deri altına çeşitli vitamin, mineraller ile bir takım saç çıkarıcı ilaçların verildiği etkili bir yöntemdir
Elektrotrikogenesis: Saç foliküllerine elektrik akımı verilerek yapılan yeni bir tedavi şeklidir.
Lazer tedavisi: Foliküllere düşük voltajlı bir lazer akımı verilir, çok pahalı bir tedavidir.
Baş aşağı durma: Saç dökülmesinin saçlı deriye giden kan akımını artırarak durdurulabileceği düşüncesini temel alan bir yöntemdir. Siz yine de kendinizi fazla yormayın.