Şarbon hastalığı paniği hala devam ediyor. Türkiye'de birçok şehirde Şarbon hastalığına rastlanması vatandaşları tedirgin ediyor. Kurban Bayramı sırasında kesilen bazı kurbanlarda şarbon hastalığı görülmesi ile şarbonlu et nasıl anlaşılır merak ediliyor. Peki Şarbon nedir? Şarbon hastalığı nasıl bulaşır? Şarbon hastalığından nasıl korunulur? Şarbonlu et nasıl anlaşılır? İşte şarbon hastalığına dair detaylar...
Şarbon (dalak yanığı), antraks veya anthrax; Bacillus anthracis adlı bakteri nedeniyle oluşan zoonotik karakterde bulaşıcı bir hastalıktır. Tüm omurgalıları etkileyebilen şarbon hastalığı, özellikle etobur hayvanlarda, sığır, manda ve deve gibi büyükbaş hayvanlar, koyun ve keçi gibi küçükbaş hayvanlar ile domuz, beygir gibi evcil veya yabani diğer hayvanlarda ve insanlarda görülür. Şarbon hastalığına en duyarlı hayvanlar sığır koyun ve keçilerdir, özellikle sığır, koyun ve beygirlerde ani olarak ortaya çıkan ve insanlara da geçebilen bir hastalıktır.
Hayvanlardan insanlara geçebilen şarbon doğrudan temas yoluyla veya hayvan ürünlerinden bulaşır. Ölen hayvanların insanlar tarafından veya merada bırakılarak yırtıcı kuşlar ve hayvanlar tarafından parçalanması ve kuşlar, yağmur ve sel sularıyla uzaklara, diğer meralara ve topraklara nakledilmesi buralara bulaşmasına sebep olur. Kan emici sinekler de hastalığı yayabilirler.
Bulaşma başlıca 3 yolla olmaktadır
Sindirim yoluyla (Bağırsak şarbonu): Hayvanlarda bulaşma su, yem, ot gibi gıdalarla mikrobun alınması ile olurken, insana bulaşma yolu; iyi pişirilmemiş etlerin yenmesi ile şekillenir. İnsanlarda toksemi sonu 2- 3 gün içinde ölüm oluşur. Vakaların %25-75 oranında ölümle sonuçlanır.
Solunum yolu ile (Akciğer Şarbonu): Hayvanlarda nadiren görülen bu yolla enfeksiyona, insanlarda sıkça rastlanır. Hayvanların deri, kıl,yapağı ve yünü ile uğraşan insanlarda görülür. Dolaşım yetmezliği ve şok sonu 2-3 gün sonra ölüm oluşur. Ölüm oranı %20‘den yüksektir.
Deri yolu ile (Deri Şarbonu) : Deride oluşan çizik, sıyrık ve yaralardan mikrobun girmesi ile olur. İnsanlar, yine hastalıklı kan ve ete temasla mikrobu alırlar. Bakterinin inkubasyon süresi 1-10 gündür. Deri enfeksiyonlarında %5-20 oranında ölüme neden olur.
Hayvanların sağlık durumu yakından takip edilmeli ve öncelikle hayvan hastalığı ortadan kaldırılmalıdır. Hasta hayvanlar öldürülür ve cesetleri yakılır veya kireçli çukurlara gömülür. Hayvan sürülerini şarbon sporları bulaşık olan otlaklardan uzaklaştırmalıdır. Buradaki otlar yakılmalıdır. Bulaşık ahır artıkları ve gübreler de yakılmalıdır. Şarbon sporları insanlara meslek ilgisi dışında yün ve deriden bulaşır. Kuşkulu maddeler yakılıp yok edilir. Hasta insanlarda kullanılan pansuman maddeleri yakılmalı ve madeni aletler strerilize edilmelidir.
Doğal şartlar altında sıcak kanlı hayvanlardan beygir, sığır, koyun ve domuzlar arasında çok yaygın olarak görülebilir. Kanatlı hayvanlar ise inceleme yapmak için hastalandırılabilirler. Hastalığa en çok sığırlar duyarlıdır. Şarbon rutubetli, bataklık ve sıcak bölgelerde diğer bölgelerden daha çok görülür.
Hayvanlarda sendeleme, solunum güçlüğü, ayakta duramama, titreme ve halsizliklere sebep olur. Kısa sürede öldürür. Ölen hayvanlarda ölümden hemen önce ve sonra ağız, burun ve makattan kanlı bir akıntı gelir.Bu kan akması etkenin kanın pıhtılaşma yeteneğini sekteye uğratması sebebiyle olur. Vücut sıcaklığı artar. Hayvanlarda süt veriminde azalmaya, gebe olanlarda yavru atmaya sebep olur.
Şarbona yol açan basil (çomak) insana deriden bulaşırsa ortası siyah, çevresi cerahatli karakabarcık adı verilen çıbanı (karbunkel) meydana getirir. Hastalık deri şarbonu ve iç organ şarbonu olarak ikiye ayrılır. İç organlarda bağırsak şarbonu ve akciğer şarbonu olur. Deride karakabarcık ve kötü ödeme sebep olur. İnsanlarda çoğunlukla deri formu görülür.
Şarbon hastalığında ölen hayvanların kadavralarında çok çabuk bir putrifikasyon görülür. Yani bu hayvanların etlerinde bozulma ve kokuşma demektir. Buna karşılık rigor mortis yani ölüm sertliği, yavaş veya hiç şekillenmez. Doğal deliklerden (Anüs, vulva, ağız ve burun) siyah renkte kan gelir ve pıhtılaşmaz. Vücudun çeşitli yerlerinde ödemler ve hemorajilere rastlanır. Hayvanın derisi yüzüldüğünde deri altı damarları çok dolgun olup kadavrada bir septisemi tablosu görülür. Jelatinöz infiltrasyon bölgelerindeki lenf yumruları büyümüş ve kesit yüzleri hemorojiktir.
Kan koyu renktedir ve pıhtılaşmaz, hava ile temasta zamanla rengi kızarır ve pıhtılaşma kabiliyeti kazanır. Dalakta akut bir şişme, normalden 4-5 kat büyüme , kapsülü gergin olup ve üzerinde kan oturmaları vardır. Kesit yüzü koyu renktedir, içinden katran gibi bir kan sızar. Karaciğer ve böbreklerde şişme, paranchim degenerasyonu gözlenir. Özellikle ince bağırsak mukozası parlak kırmızı renkte olup, şişmiş ve üzerinde hemorojiler bulunur. Vucud boşluklarında kanlı bir exudat vardır. Hastalık sığırlarda yanıkara ve diğer clostridial enfeksiyonlarla (basiller ichterohemoglobinuri) , pastörellozis , leptospirozis , piroplasmosis ile ; koyunlarda bradzot, clostridium septicum gastroenteriti, piroplasmosis ve leptospirosis ile; domuzlarda pastörellozisten ileri gelen pharangitis ile karışabilir.
Karakabarcık (Habis çıban, karbonkül)
Cilt üzerinde derinin açık yüzeylerinde meydana gelir. Yüz, burun, el ve ayakta çıkar. Vücudun kapalı yerlerinde nadirdir. Hastalık başlarken bulaşma yerinde kaşınma ve yanma, pire ısırığı görünümünde kırmızı ufak bir nokta hasıl olur. Kabarır, büyür ve irinleşir, ortası çukurlaşır, içindeki sıvı bulanır, kahverengi olur. Çapı 6–9 cm'ye kadar ulaşabilir. Hastalığın başlangıcında baş ağrısı, halsizlik ve iştahsızlık vardır. Hastalık sükunet bulunca sıcaklık düşer, yaranın üzerindeki siyah kabuk kösele gibi sertleşir.
Habis ödem
Derinin bazı bölgelerinde boyun, göğüs, özellikle göz kapaklarında, ağız içi ve dilde meydana gelir. Mikrobun girdiği yerde hafif ve ağrısız bir kızarıklık görülür. Mikrop, ağızda çoğalırsa kısa sürede boğaza ilerler ve öldürür.
Bağırsak şarbonu
Şarbonlu hayvan etini yiyen insanlarda görülür. Kırgınlık, halsizlik, başağrısı ve terleme meydana gelir. Bulantı, kusma, diyare(ishal) ve karın ağrısıyla vücut scaklığı yükselir. Bazen kanlı ishal görülür. Nabız hızlanır ve zayıfları 2-3 günde öldürür.
Akciğer şarbonu
Sporlu toz ve kılların solunması ile olur. Ani bir titremeyle 40-41 °C'ye yükselen, ateşle başlar. Şiddetli kusma vardır. Nabız zayıflar ve hızlanır. 2-3 günde öldürür.Şarbonun en tehlikeli formudur.Akciğerlerdeki yoğun dolaşımdan dolayı septisemiye neden olur ve ölüm nedeni genellikle septik şok, cerebral anoksemi'dir.