David Robson
BBC Future
Sarhoş olduğunuzda nasıl bir kimliğe bürünüyor, ne özellikler sergiliyorsunuz?
Alkolün insan karakterini nasıl değiştirdiği konusundaki araştırmalarının bir parçası olarak Rachel Winograd sarhoşluk türlerini dörde ayırıyor.
ABD'nin Missouri Üniversitesi'nden Winograd, mevcut araştırmaların alkolün belirgin fiziksel etkileri üzerinde yoğunlaştığını, kişiliği nasıl değiştirdiği sorununun ise hiç ele alınmadığını belirtiyor. "Hepimiz insanların sarhoşken ne kadar farklı davrandığını söyleriz; ‘iyi' sarhoşlardan, ‘kötü' sarhoşlardan söz ederiz; ama bilimsel literatürde bu alanda bir boşluk var” diyor.
Oysa eskiden beri alkolün değiştirici etkisi ilgi çekmiştir. Kraliçe Elizabeth (1533-1603) döneminde bir hicivci sekiz tür sarhoşluk hali olduğunu söylemiş ve bunların her birine bir hayvan adı vermişti. Bu sınıflandırma, "hoplayıp zıplayan, şarkı söyleyip dans eden maymun sarhoşluğu”, "ağır, hantal ve uyuşuk domuz sarhoşluğu”, "aklı zamparalıktan başka bir şeye işlemeyen keçi sarhoşluğu” gibi türler içeriyordu. Ancak psikologlar bu fikri herhangi bir deneye tabi tutmadı.
Winograd, birkaç yüz öğrenciden, yanlarına içki içen bir arkadaşlarını alıp laboratuvara getirmelerini istedi. Bu kişilere ayrıntılı bir kişilik anketi uygulanarak hem ayıkken hem de sarhoşken kendilerini ve arkadaşlarını nasıl değerlendirdikleri soruldu.
Böylece Winograd insanların düşüncelilik, dışadönüklük, uyumluluk gibi kişilik özelliklerindeki değişiklikleri gözleme olanağı buldu.
Daha sonra Winograd bu cevapları inceleyip belli davranış özelliklerini gruplara ayırarak dört belirgin sarhoşluk türü ortaya koydu ve bunlara kültürel olarak iyi tanınan simgesel isimler verildi.
Ernest Hemingway: Tıpkı ünlü Amerikalı yazarın kendisi gibi zekasını ve rasyonelliğini korur ve sarhoşken genel olarak pek değişmezler.
Mary Poppins: Fantastik müzikal filmin kahramanı gibi neşeli ve uzlaşmacıdırlar; gece boyunca sorumlu davranırlar.
Çatlak Profesör: ABD yapımı komedi filminin kahramanı profesör gibi başlangıçta içe kapanık olan bu insanlar giderek açılır ve bazen riskli de olabilecek şekilde aşırı cesaret bulur.
Bay Hyde: Dr Jekyll ve Bay Hyde filmindeki çift karakterli doktorun büründüğü kötü kişilik olan Bay Hyde gibi uzlaşmacılığını, düşünceli davranışlarını yitiren ve içtikçe sorumsuzlaşan "kötü” sarhoştur bunlar.
İskoç yazar Robert Louis Stevenson'un Dr Jekyll ve Bay Hyde adlı kitabından 1931'de tiyatroya uyarlanan oyundan bir sahne
Deneydeki çoğu insan Ernest Hemingway türü sarhoş çıkarken yüzde 15'in de Mary Poppins tarzı olduğu görüldü.
Winograd, bu sınıflandırmanın eğlence maksadıyla yapıldığını ve araştırmanın da bu sınıflandırmanın özünü yakalamaya çalıştığını, bilimsel bir değerlendirme olarak ele alınmaması gerektiğini belirtiyor.
Siz hangi türdensiniz? (What kind of drunk are you? - İngilizce anket)
Farklı kişilik türleri için kullandığı isimler anlamsız gelse de Winograd, popüler kültüre seslenerek araştırmanın daha geniş kesimlere ulaşmasını istediğini söylüyor. "Bu ayrımın bütün farklılıkları içerdiğini düşünecek kadar saf değiliz; ama anlaması kolay ve insanların kendilerine veya ailelerine kolaylıkla uygulayabileceği kanısındayız.”
Sarhoşken yapılan arkadaş değerlendirmesinde çok fazla uyum olmadığı görüldü. Bunun nedeni, alkol aldığımızda kendimizi arkadaşımızın gördüğünden daha pembe gözlüklerle görmemiz ya da kendimizdeki değişimi onlardan daha iyi algılamamız olabilir.
İnsanların sarhoşluğunun farklı durumlarda nasıl değiştiğini incelemek de ilginç olurdu. Örneğin bir gün Çatlak Profesör'e dönüşürken bir başka gün Bay Hyde olabilirsiniz.
Bu sorunları çözmek için Winograd öğrencileri çakırkeyif haldeyken videoya kaydedip sonra bağımsız uzmanların değerlendirmesine sunma konusunda çalışıyor.
Bu çalışmanın en azından alkol alma ve bununla ilgili sorunlar konusunda daha analitik düşünmemizi sağlamasını umut ediyor.
Bu makalenin İngilizce aslını BBC Future'da okuyabilirsiniz.
Dergideki diğer makalelere buradan ulaşabilirsiniz.