ALAATTİN DOĞRU - Cumhurbaşkanını seçmek için halkın 24 Kasım'da sandık başına gitmeye hazırlandığı Afrika ülkesi Gine Bissau'da, Cumhurbaşkanı Jose Mario Vaz'ın 29 Ekim'de hükümeti görevden alması, ülkeyi yeni bir siyasi krizin içine soktu.
Bağımsızlığını kazandığı 1974'ten bu yana çoğu başarılı 9 darbe girişimine sahne olan ülkede, Cumhurbaşkanı Vaz'ın görev süresi 23 Haziran 2019'da dolsa da Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS), Vaz'ın seçimler düzenlenene kadar sembolik olarak cumhurbaşkanlığı görevini sürdürmesine karar verdi.
Vaz'ın, sembolik olarak yönetimdeyken cumhurbaşkanlığı seçimine haftalar kala başbakanlığını Aristides Gomes'in yaptığı hükümeti feshetmesi ülkede ve uluslararası toplumda büyük tepki çekti.
Bu adım ülkenin yeniden darbe sarmalına döneceği endişesine yol açarken, ECOWAS ile Afrika Birliği (AfB) Gomes ve ekibini meşru hükümet olarak tanıdıklarını bildirdi.
- Yeni Başbakan baskılar karşısında istifa etti
Vaz'ın, Gomes'in yerine atadığı Faustino Fudut Imbali'yi tanımadıklarını belirten bu kuruluşlar, yeni başbakanı istifaya zorladı.
Ülkedeki bazı yabancı misyonlar da 4 Kasım'da, seçime az bir süre kala hükümetin feshedilmesine gerek olmadığı görüşünü dile getirdi.
ABD'nin Bissau Büyükelçisi Tulinado Mussingi, Gomes ve bazı hükümet üyeleriyle görüştükten sonra eski Başbakan Gomes'i desteklediklerini bildirdi.
ECOWAS ve AfB, Imbali ve hükümetini, "yasa dışı" olarak tanımlayarak yeni başbakan çekilmediği takdirde Gine Bissau'nun ağır yaptırımlarla karşı karşıya kalacağı tehdidinde bulundu. Imbali hükümeti ise baskılara dayanamayarak 10 gün sonra istifa etmek zorunda kaldı.
Akabinde ECOWAS, Gine Bissau'ya bakanlardan oluşan bir heyet göndererek, Vaz'ın seçime kadar istikrarlı adımlar atması talebinde bulundu.
- İki yıl dolmadan 4 Başbakan
Vaz, Gine Bissau'nun görev süresini tamamlayan tek cumhurbaşkanı olsa da kendi döneminde Imbali ile 8'inci başbakanını görmüş oldu.
Ülkenin en eski ve büyük partisi Gine ve Cape Verde'nin Bağımsızlığı İçin Afrika Partisinin (PAIGC) eski üyesi Vaz, 2014'te 10 ismi geride bırakarak partisinin cumhurbaşkanı adayı oldu ve iki turlu seçimi kazanarak 23 Haziran 2014'te görevine başladı.
Mensubu olduğu PAIGC ile Vaz arasındaki ilişkiler, Vaz'ın Temmuz 2014'te atadığı Başbakan Domingos Simoes Pereira'yı aralarındaki anlaşmazlık sonrası görevden almasıyla gerildi.
Vaz, "siyasi kriz çıkararak hükümeti dağıtmak" ile suçladığı Pereira'yı 20 Ağustos 2015'te görevden alarak yerine partiden başka bir isim olan Baciro Dja'yı atadı.
Yüksek Mahkemenin, Dja'nın başbakanlığa atanmasını, anayasaya aykırı bulması üzerine çiçeği burnunda Başbakan Dja, göreve başladıktan 20 gün sonra 9 Eylül'de istifasını sundu.
Cumhurbaşkanı Vaz, 17 Eylül 2015'te yine PAIGC'ten Carlos Correia'yı başbakan olarak atasa da Correia'nın hükümeti de uzun soluklu olmadı.
Vaz, 8 ay sonra 12 Mayıs 2016'da, siyasi krizi yönetemediği ve hükümetin tam kapasiteyle çalışması için daha iyi koşullar sağlayamadığı gerekçesiyle Correia'yı da görevden alarak yerine eski Başbakan Dja'yı tayin etti.
- Siyasi krize ECOWAS müdahil oldu
Tarihinde 9 askeri darbe ve darbe girişimi gören Gine Bissau'da, Vaz'ın görevde iki yılı dolmadan dördüncü başbakanını ataması ve süregelen siyasi kriz, ECOWAS'ı duruma müdahil olmaya zorladı.
Krizin tarafları cumhurbaşkanı ile PAIGC, Gine Cumhuriyeti'nin başkenti Konakri'de ECOWAS gözetimde, 14 Ekim 2016'da imzalanan anlaşmayla başbakanların mutabakatla belirlenmesini kararlaştırdı.
PAIGC'nin konsensus başbakanı olmadığı gerekçesiyle itiraz ettiği Baciro Dja, 18 Kasım'da başbakanlık görevinden azledildi.
Cumhurbaşkanı Vaz, Dja'nın yerine başka bir PAIGC üyesi Umarı Sissoko'yu atadı.
PAIGC, başbakan olduktan sonra 15 milletvekiliyle partiden ayrılan Sissoko'nun da konsensus olmadan atandığını duyurdu.
Bir yıldan uzun süre görevine devam eden Sissoko, Vaz ile ihtilafa düşmesi üzerine 16 Ocak 2018'de istifa etti.
Vaz'ın 6'ıncı başbakanı olan Arthur Silva ise iki buçuk ay sonra 16 Nisan 2018'de cumhurbaşkanı tarafından görevinden alındı.
Cumhurbaşkanı, "ülkede yıllardır süre gelen krizi sonlandırması" amacıyla Silva'nın yerine bir azınlık partisi lideri Aristides Gomes'i atadığını duyurdu.
Gomes, 22 Haziran 2019'da düzenlenen genel seçimlerin ardından yeniden atandı ve hükümetini kurdu.
- "Görev süresi dolan Vaz, seçimlere kadar sembolik olarak makamında kalabilir"
Diğer yandan Ulusal Meclis Başkanı Cipriano Cassama, 24 Kasım'daki cumhurbaşkanı seçimlerine kadar görev süresi 23 Haziran'da sona eren Vaz'ın yerine Cumhurbaşkanı vekili olarak geçti.
ECOWAS, 29 Haziran'da aldığı kararla Jose Mario Vaz'ın seçime kadar sembolik olarak görevinde kalabileceği kararını verdi.
Bir buçuk yılı geçen görev süresiyle, Cumhurbaşkanı Vaz'ın 7'nci ve en uzun süreli başbakanı olan Gomes, 29 Ekim'de yayımlanan kararnameyle görevden alındı.
Vaz'ın sembolik sürdürdüğü cumhurbaşkanlığı görevi sırasında hükümeti feshetmesi uluslararası toplumda cidde tepkiye neden oldu.
Ülke 1974'te bağımsızlığını kazandığından bu yana görev süresini bitirebilen tek Cumhurbaşkanı Vaz, bu süreçte 8 başbakanı harcamış oldu.
- BM'den Gine Bissau ordusuna 'tarafsızlığını sürdür' çağrısı
Öte yandan, BMGK'de 12 Kasım'da oybirliğiyle kabul edilen açıklamada, Gine Bissau ordusunun ülkedeki siyasi krize müdahil olmamasının memnuniyetle karşılandığı, bu tarafsızlığı seçimlere kadar ve sonrasında da koruması istendi.