Tarım, hayvancılık, et ve süt ürünleri ile tohumculuk ve tarım makinelerinde dünyada önemli bir konuma sahip olan Türkiye, 62 milyar dolarlık tarımsal hasılasıyla dünyada yedinci, Avrupa’da ise birinci sırada bulunurken, dünyadaki tarım ve gıda maddeleri toplam ihracatının yüzde 1.4'ünü karşılıyor. En önemli istihdam alanlarından biri olan tarım sektörü, toplam istihdamın yüzde 24.6’sını karşılarken, 2012’de ülkenin genel büyüme oranı olan yüzde 2.2’nin üzerinde büyüme geçekleştirdi. Yılı yüzde 3.5 büyümeyle geriden bırakan sektörün Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) içindeki payı da yüzde 9.2 oldu. Sektör, 2023 yılında 50 milyar dolarlık ihracata ve 150 milyar dolarlık da tarımsal hasılaya ulaşmayı hedeflerken, sektör aktörlerine göre sektörün bu hedefine ulaşacak potansiyeli bulunuyor. Ayrıca son dokuz yılın sekiz yılında pozitif büyüme gösteren tarım sektörünün, çok olumsuz hava koşulları yaşanmadığı sürece 2013’ü de pozitif bir büyümeyle bitireceği öngörülüyor.
Milli gelire katkısı yüzde 212.4 arttı
Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan alınan verilere göre, 2002 yılında 36 milyar TL olan Türkiye’nin tarımsal milli geliri, geçen yıl 112.6 milyar TL’ye ulaştı. Cari fiyatlardaki bu artışın yanında, 2002-2012 döneminde tarımın milli gelire olan katkısı yüzde 212.4 oranında artış kaydetti. Ayrıca tarımın dolar bazında milli gelire olan katkısı yüzde 168 oranında artarak 2002 yılında 23.7 milyar dolardan 2012 yılında 62.5 milyar dolara ulaştı. Aynı dönemde tarımda kişi başına gelir ise, yüzde 241’lik artışla bin 64 dolardan 3 bin 622 dolara yükseldi. Dünya Bankası verilerine göre, Türkiye, tarımsal ekonomik büyüklükte 2002 yılında dünyada 11’inci, Avrupa’da 4’üncü sırada yer alırken, 2008 yılından bu yana ise dünyada yedinci ve Avrupa’da birinci sıraya yükseldi. Bunun yanında, 2012 yılında 191 ülkeye tarım ürünleri ihracatı ve 162 ülkeden de tarım ürünleri ithalatı gerçekleştiren Türkiye’nin tarımsal ürün ihracatı 2011 yılına göre yüzde 5.7 artarak 15 milyar 254 milyon dolar, ithalatı ise yüzde 2.1’lik düşüşle 10 milyar 734 milyon dolar olarak gerçekleşti. Aynı yıl Türkiye’nin tarımsal dış ticaret hacmi 26 milyar dolara, dış ticaret fazlası da yüzde 30’luk artışla 4.5 milyar dolara ulaştı. Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) verilerine göre, 2013 yılının ilk çeyreğinde tarım ürünleri ihracatı, 2012’nin aynı dönemine göre gösterdiği yüzde 7.7’lik artışla 5 milyar 60 milyon dolara, TÜİK verilerine göre ise, 2013 yılı Ocak-Şubat ayı tarım ürünleri ihracatı, bir önceki döneme göre yüzde 10.8 artarak 2 milyar 732 milyon dolara yükseldi.
Yurtdışına ürün satışlarının yarısını AB ülkelerine yapıyor
Yaklaşık 110 milyon TL’lik bir iç pazar satış değerine sahip olan Türkiye tarım ve tarım ürünleri sektörü, yurtdışına satışlarının yarısına yakınını Avrupa Birliği ülkelerine gerçekleştiriyor. Dış satışlarda Rusya, yaklaşık yüzde 18’lik pay ile önemli bir pazar konumunda iken, Irak ise Türkiye’nin tarım ürünleri ihracatında üçüncü sırada yer alıyor. Suudi Arabistan, Mısır, Sudan gibi Arap ülkeleri ile ABD ve Avustralya gibi ülkeler, Türkiye’nin tarım ürünü ihracatı yaptığı diğer önemli pazarlar. Sektör, 2023 yılında 50 milyar dolarlık ihracata ve 150 milyar dolarlık da tarımsal hasılaya ulaşmayı hedefliyor. Tarım ürünleri ihracatında büyümesine devam eden Türkiye’nin ihracatındaki en büyük payı ise fındık ve yaş meyve sebze ürünleri alıyor. Türkiye Ziraatçılar Derneği’nden (TZD) alınan verilere göre, 2012 yılında 265 bin ton ve 1 milyar 802 milyon dolarlık fındık ihracatı yapıldı. Aynı yıl, yaş meyve sebze ihracatından ise, 2 milyar 184 milyon dolarlık gelir elde edildi. 2011’de 17.5 milyar dolar olan tarım ürünleri ithalatı ise, geçen yıl 16.3 milyar dolara geriledi. TÜİK’in geçici dış verilerine göre, tarımsal ihracat 2013 yılının ilk iki ayında, 2012 yılının aynı dönemine göre yüzde 9.4 artarak 2 milyar 843 milyon dolara yükseldi.
Tahıl üretimi düştü
Sebze üretiminde geçen yıl 2011’e göre yüzde 1.4’lük artış yaşayan Türkiye, meyve üretiminde de yüzde 6.4 oranında büyüme gösterdi. 2012 yılında yaklaşık 27.9 milyon ton sebze üretimi yapılırken, meyve üretimi de yaklaşık 18.3 milyon ton olarak gerçekleşti. Buna göre, sert kabuklu meyvelerden fındık üretiminde yüzde 53.5, Antep fıstığında yüzde 33.9, kayısıda yüzde 16.9, erikte yüzde 10.5, elmada yüzde 9.8, kirazda yüzde 9.6 ve zeytinde yüzde 8.6 oranında artış yaşadı. Aynı dönemde mandalina üretiminde yüzde 2 artış, limonda ise yüzde 3.9 azalış yaşandı.
Geçen yıl sebze ve meyve üretiminde gerçekleşen artış tahıl ürünlerinde ise yerini düşüşe bıraktı. TZD’den alınan verilere göre. Geçen yıl buğday üretiminde yüzde 7.8, arpada yüzde 6.6 ve çeltikte yüzde 2.2’lik düşüş yaşayan Türkiye’nin buğday üretimi 20.1 milyon ton, arpa üretimi 7.1 milyon ton ve çeltik üretimi de 880 bin ton olarak gerçekleşti. Aynı yıl Türkiye’nin dane mısır üretimi yüzde 9.5’lik artışla yaklaşık 4.6 milyon tona ulaştı. Yumru bitkilerden patates üretimi yüzde 3.9 oranında artışla yaklaşık 4.8 milyon tona ulaşırken, ayçiçeği üretimi ise yüzde 2.6 oranında artarak yaklaşık 1.4 milyon ton oldu. Pamuk ve şekerpancarı üretiminde ise gerileme yaşandı. Kütlü pamuk üretimi yüzde 10.9 oranında azalarak 2.3 milyon tona düşerken, şekerpancarı üretimi de yüzde 2.3 azalarak 15.8 milyon tona gerildi. Aynı dönemde yaş çay üretimi yüzde 2.5’lik düşüşle 1.2 milyon ton olarak gerçekleşti. Türkiye’nin buğday ihtiyacının 18 milyon ton civarında olduğuna işaret eden sektör temsilcilerine göre, buğdayda üretim açığı bulunmuyor. Burada ön plana çıkan sorunun buğdayda kalite sıkıntısı olduğunu belirten sektör temsilcileri, bundan dolayı Türkiye’nin her yıl önemli ölçüde buğday ithalatı gerçekleştirdiğini belirtiyor. Son beş yılda buğday ithalatına 5.2 milyar dolar harcayan Türkiye, un ihracatından ancak 3.1 milyar dolar gelir elde etti. Türkiye bu noktada her sene yaklaşık 2.1 milyar dolarlık bir açık veriyor.
Türkiye, dünya organik tarımında 16 milyon dolarlık bir paya sahip
Organik tarım üretiminde de önemli gelişmeler kaydeden Türkiye’de 2002 yılında 150 adet olan ürün sayısı 2011 yılında 225’e yükseldi. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan alınan verilere göre, organik tarıma geçiş süreci dahil olmak üzere 2002’de 12 bin 428 olan üretici sayısı 2011’de, 42 bin 460’a, üretim yapılan toplam alan 89 bin 827 hektardan 614 bin 618 hektara ve üretim miktarı da 310 bin 125 tondan 1 milyon 659 bin 543 tona ulaştı. 2004 yılında 10 olan organik hayvan üreticisi ise, 2011’de 225’e ulaşırken, bu dönemde büyükbaş hayvan sayısı da bin 480’den 12 bin 162’ye, küçükbaş hayvan sayısı 24 bin 420’den 33 bin 818’e, kanatlı varlığı ise 250 adetten 431 bin 754 adete çıktı. Ayrıca 2003’te organik arıcılıkta 201 olan üretici sayısı 2011’de 754’e, 41 bin 847 olan kovan varlığı da 72 bin 659’a yükseldi. Şu anda 59 milyar dolar civarında olan dünya organik ürün pazarında yaklaşık 3 bin 371 ton ürünle 16 milyon dolarlık bir paya sahip olan Türkiye, 2011 yılında 13’e yakın ülkeye organik tarım ihracatı gerçekleştirdi. Türkiye’nin organik tarım ihracatında Avrupa Birliği ülkeleri önemli bir yer tutarken, AB ülkeleri dışında ABD, Birleşik Arap Emirlikleri, Irak ve Rusya Federasyonu da diğer önemli ihracat pazarları. İhracatın yanı sıra Türkiye, aralarında pamuk, muhtelif kurutulmuş meyveler, bebek kavanoz mamaları, muhtelif marmelat ve reçeller, buğday, mercimek, kahve çeşitleri, pamuk, soya ürünleri, ceviz, nohut, ayçiçeği yağı, yulaf ezmesi, balmumu, keten tohumu, kabak çekirdeği, çavdar unu, çikolata, arı sütü gibi ürünler olmak üzere 2011’de 18 ülkeden ithalat gerçekleştirdi.
Bu yıl, tohum üretiminde %30’a varan oranda artış bekleniyor
Tohum pazarı büyüklüğü yaklaşık 700 milyon dolar civarında olan Türkiye, 2011 için 45 milyar dolar olan dünya tohumculuk pazarından yüzde 1.5 ila yüzde 2 oranında pay aldı. Türkiye’de bugün itibarıyla tohum sanayicisi ve üreticisi tanımı altında 550’nin üzerinde şirket faaliyet gösterirken, bu şirketlerin önemli bir bölümü yerli sermayeye sahip firmalardan oluşuyor.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’ndan Türkiye’de sertifikalı tohum üretimine ilişkin alınan verilere göre, 2012 yılında 2011’e göre, nohutta yüzde 302, patateste yüzde 93, mercimekte yüzde 52, yoncada yüzde 42, pamukta yüzde 36, mısırda yüzde 5, hibrit ayçiçeğinde yüzde 4 artış yaşandı. Bunun yanı sıra aynı dönemde kuraklık nedeniyle Türkiye’nin buğdayda yüzde 20, arpada yüzde 11, şeker pancarında yüzde 21 ve korungada yüzde 99’a varan oranlarda düşüş oldu. Türkiye tohumculuk sektörünün 2013 yılının ilk çeyreğine ait verileri henüz açıklanmazken, son on yılın verilerine bakıldığında diğer koşulların da uygun gitmesi halinde bazı türlerde görülen üretim trendlerinin süreceği ve yüzde 10 ile yüzde 30 arasında artışların yaşanabileceği sektör temsilcileri tarafından vurgulanıyor. Ayrıca üretim artışına bağlı olarak başta ayçiçeği, şeker pancarı, mısır, pamuk gibi endüstri bitkileri olmak üzere muhtelif sebze türlerine ait tohumluk ihracatında da artışlar yaşanabileceği sektör temsilcileri tarafından dile getiriliyor.
Türkiye Tohumculuk Endüstrisi Derneği’nden (TÜRKTED) alınan verilere göre, Türkiye’nin tohum pazarı yaklaşık 700 milyon dolarlık büyüklüğe sahip. Dünya tohumculuk pazarından yüzde 1.5 ila yüzde 2 oranında pay alan Türkiye, 2012 yılında 120 milyon 795 bin 972 dolarlık tohum ihracatına imza attı. Türkiye, ayrıca aynı yıl 197 milyon 648 bin 798 dolar değerinde tohum ithalatı yaptı. 2011’de olduğu gibi geçen yıl da tohumluk ihracatında en büyük payı 59 milyon 569 bin dolarla ayçiçeği tohumu alırken, bunu 29 milyon 184 bin dolarla hibrit mısır ve 12 milyon 279 bin dolarla da muhtelif türlere ait hibrit sebze tohumluğu takip etti. İhracatın yanı sıra 2012 yılında yaklaşık 197 milyon 650 bin dolarlık olan tohumluk ithalatı yapan Türkiye’nin ithalatında en büyük kalemi 128 milyon 217 bin dolarla sebze tohumlu oluşturdu. Tüm bitki türleri içinde ise, 2012 yılı tohumluk ithalatında birinci sırada 59 milyon 657 bin dolarla domates tohumluğu ilk sırada yer alırken, 18 milyon 165 bin dolarlık dış alımla da hibrit mısır tohumluğu ikinci sırada yer aldı.