Türkiye’de mesleklerini icra eden vatandaşlar sosyal güvencelerden faydalanabilmeleri ve belirli şartlar tamamlandığında emekli olabilmeleri için devletin oluşturduğu SGK sistemine ihtiyaç duyar. Mesleklerini icra eden vatandaşların Sosyal Güvenlik Kurumu’na bağlı olan çeşitli kurumlarda çalışmalıdırlar. Devlet memurları yasasına göre 4A, 4B, 4C ve 4D olmak üzere dört ayrı kategoride çalışan bulunur.
4B grubunun eski ve yeni olarak iki tanımı bulunmaktadır. Kanun değişimiyle beraber tanım da değişmiştir. İlk olarak 4B grubunun eskiden neyi temsil ettiğini tanımlayalım. 4B grubu, eski ismiyle Bağ-Kur olarak bilinen gruptur. Yani belli bir memuriyeti olmayan, atama ile bir yerde kalıcı olarak çalışmayan meslek sahipleridir. Biraz daha detaylı anlatacak olursak; SGK memurları kapsayan güvenlik kurumudur. 4B statüsünde, mesleğini icra eden kişi Bağ-Kur’a prim ödeyerek güvenliğini sağlama alan, sözleşmeli işlerde ya da kendi adına kurduğu işlerde çalışır. Bağımsız olarak çalışan meslekler; esnaf, tüccar, sanatkar veya serbest meslek erbaplarıdır. Bu anlattıklarımız eskiden 4B statüsünün temsil ettiği vatandaşlardı; fakat kanun değişiminden sonra 4B için bu tanım yeterli değildir. Şu anki, geçerli olan tanıma gelecek olursak; kamuda 657 sayılı Devlet Memurları Yasasına göre 4A, 4B, 4C ve 4D olmak üzere dört ayrı kategoride çalışan vatandaş bulunuyor.
4A’lılar iş garantisi bulunan klasik devlet memurlarını kapsıyor. Toplu sözleşme hakları bulunuyor ancak grev hakları bulunmuyor.
4B’liler devletin ihtiyacına bağlı olarak on iki aylık sözleşme ile alınıyor. Her yıl sözleşmelerinin yenilenmesi gerekiyor. Çalışma koşulları 4A’lılarla aynı olmasına rağmen özlük hakları itibarıyla 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa tabi bulunuyorlar. 4B statüsünü kapsayan meslekler ise; öğretmen, doktor, mühendis, hemşire, teknisyen, veznedar ile diyanet işleri başkanlığına bağlı vaiz, kuran öğreticisi ve imam gibi çalışanlar oluyor. 4B’liler yenilenen kanuna bağlı olarak bu meslek gruplarına bağlı vatandaşları kapsıyor.
16 Mayıs 2006 tarihinde kabul edilen 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı Türkiye Sosyal Güvenlik Kurumu’na devrolmuştur. Bağ-Kur’a prim ödeyen yani Bağ-Kur’un kapsamına aldığı sigortalılara bazı konularda ehemmiyet verilmiştir. Bağ-Kur’lu olan vatandaşlar, sağlık yardımı, malüllülük, yaşlılık ve ölüm konusunda Bağ-Kur tarafından yardım alırlar. Bağ-Kur’un sunduğu güvenlik budur. Çalışan vatandaşlar da Bağ-Kur’a prim ödeyerek bu güvenceyi satın alırlar.
Kanunun değişmesiyle 4B kadro statüsü, kariyer meslek sahibi kişileri ilgilendirir. Kariyer meslek grubuna sahip kişiler olarak nitelendirdiğimiz ise; hemşire, mühendis, bekçi gibi mesleklere sahip vatandaşları kapsar. 4B kadro, bu mesleklere ek olarak taşerondan kadrolu sürece geçişte de sürekli gündeme gelir. Sizin için yukarıda sıralamış olduğumuz kariyer mesleklerine sahip kişiler ÖSYM’nin hazırladığı KPSS sınavına girerler. ÖSYM’nin yayınladığı tercih kılavuzuna ve KPSS’den aldıkları puana göre tercih yaparlar. Tercih sonucunda yerleştirilen kişiler 4B kadrosuna dahil olmuş olurlar.
Kamuda yaklaşık 3.5 milyon personel çalışıyor; fakat aynı işi yapmalarına rağmen çalışanların çoğu memur olarak çalışsa da bazıları işçi statüsünde bazıları da sözleşmeli statüsünde çalışıyor. Bu durum da kamuda çalışan 4B sözleşmeli personel statüsündekiler ve diğer statüdekiler için olumsuzluk teşkil ediyor. Bu olumsuzluğu ortadan kaldırmak için ise 4B sözleşmeli personelin kadro grubuna dahil edilmesi teklifi geçtiğimiz aylarda TBMM’ye sunuldu. Bu teklif ise kamuda çalışan 4B sözleşmeli personelin memurluk statüsüne geçmesi için “14/7/1965 Tarih ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” adı altında sunuldu.
TBMM’de yer alan milletvekilleri, kamu kurum ve kuruluşlarında 657 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin B fıkrası ve belediyelerde 5393 sayılı Belediye Kanununun 49’uncu maddesinin üçüncü fıkrası hükümlerine göre sözleşmeli olarak istihdam edilen personelin, memur kadrolarına atanmaları için 4B kadro kanun teklifi verdi. Bu kanunun yürürlüğe girip girilmeyeceği henüz kesin olmamakla birlikte 4B’lilere kadro verilip verilmeyeceği hala tartışma konusu.
4B emekli maaşı hesaplanması, üç tarihe göre değişkenlik göstermektedir. Bu üç tarihte de nasıl farklılıklar olduğunu ve hesaplamanın nasıl yapıldığını sizler için bu başlıkta derledik. Bu tarih ilk olarak 2000 yılından önceki hesaplamaları kapsamaktadır. 2000 yılından öncesi için yapılan hesaplamalarda en son basamaktan 1 tam yıl prim ödemesi gerçekleşmiş ise primin %70'i maaş olarak bağlanır. Son basamaktan ödenmemiş durumlarda ise bir önceki basamağa göre hesaplanır. Bir diğer 4B emekli maaşı hesaplaması ise 2000-2008 yıllarını kapsamaktadır. Bunun için ilk olarak vatandaşın ağırlıklı ortalaması hesaplanır. Bu hesaplama ise 2000-2008 yılları arasındaki toplam prim gün sayısının toplam prim gün sayısına bölünmesi şeklinde yapılır. Ortaya çıkan ağırlıklı ortalama da aylık bağlanma oranı ile çarpıldığında 4B emekli maaşını bulmuş oluruz. 4B kadrosundaki vatandaşların bir diğer maaş hesaplama tarihi ise 2008 yılından sonraki dönemi kapsar. 2008 yılı sonrasındaki dönemde ağırlıklı ortalama ile aylık bağlama oranı çarpıldığında 4B emekli maaşınızın ne kadar olduğunu bulmuş olursunuz. Büyüme hızı ve tüfe ortalaması ağırlıklı ortalamayı temsil eder.