Geçtiğimiz hafta Silivri açıklarında 5.7 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. İstanbulluları korkutan depremin ardından büyük İstanbul depreminin yaklaştığı düşünüldü. Bazı uzmanlar bu görüşü desteklerken, bazı uzmanlar ise fay hattının bu depremle enerjisini azalttığını ve büyük İstanbul depreminin gerçekleşme süresini uzaklaştırdığını belirtti. Öte yandan 5.7 büyüklüğündeki depremin 17 Ağustos 1999 depreminin de yaşandığı Kuzey Anadolu Fay Hattı’nda meydana gelmesi vatandaşların yaşadığı endişeyi artırdı. Peki, Kuzey Anadolu Fay Hattı nedir? Neden bu fayda büyük deprem bekleniyor?
KUZEY ANADOLU FAY HATTI
Dünyanın en hızlı hareket eden ve en aktif sağ-yanal atımlı faylarından biri olarak görülen Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF), bin 100 km uzunluğunda. Genişliği ise 100 metreden 10 km’ye kadar değişiyor. Yaklaşık 10-15 milyon yıl yaşında olan KAF aslında jeolojik olarak genç bir fay.
Van Gölü’nden Saros Körfezi’ne kadar tüm Kuzey Anadolu’yu kesen KAF, tek bir faydan oluşmuyor. Pek çok parçadan oluşan bir fay zonu olarak tanımlanıyor. Fay hattında; parçalanmış-ezilmiş kayaçlar, soğuk ve sıcak su kaynakları, gölcükler, traverten oluşumları, genç volkan konilerine rastlanabiliyor.
HATTIN TAMAMI KIRILMIYOR
KAF, düz bir çizgide hareket etmiyor. Bu nedenle fay bir kez kırıldığında hattın tamamı kırılmıyor. Fay kuşağı pek çok farklı hattan oluştuğu için bir fay hattında meydana gelen kırılma ardından gelen diğer hattı tetikliyor. Ayrıca fay hatları kırılmadan önce belirli oranda yamuluyorlar. Ve hattın üzerinden bir yük birikimi başlıyor. Ardından hattın direnci azalıyor ve direncini kaybeden fay ise kırılarak üzerindeki enerjiyi diğer faya aktarıyor. Bu nedenle de uzmanlar, beklenen depremin büyüklüğünü biriken enerji miktarına göre tahmin edebiliyorlar.
EN SON 1999'DA CİDDİ BİR KIRILMA MEYDANA GELDİ
En son 99 depreminde ciddi bir kırılma gerçekleşen KAF üzerinde 30 yıl içerisinde büyük bir kırılma daha bekleniyordu. Son olarak yaşanan 5.7 ve ardından yaşanan 4.4 büyüklüğündeki İstanbul depremi ise, Kuzey Anadolu Fay Hattı’nda meydana geldi.
'BU DURUM SIKINTILI'
Prof. Dr. Naci Görür bu konuyla ilgili olarak şunları söylemişti; “Bu depremler Büyük Marmara Depremi’ni oluşturacak fayın üzerinde meydana geldi. Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın Kumburgaz Fay Kolu olarak da bilinen bölümünden, Orta Marmara Çukurluğu ile Çekmece göllerinin açıklarına uzana 75 kilometreklik hattan söz ediyoruz. İlk deprem bu hattın batı ucunda meydana gelince, ‘Bu durum sıkıntılı dedim.’ Bir gün sonra da ikinci deprem geldi. Zaten enerji birikmişti, bu depremler gerilimi daha da artırdı. Fay zaten kırıldı kırılacak durumdaydı. Bu depremler, kırılma zamanını öne çekmiş olabilir.”
Geçmiş yüzyılda ve günümüzde en büyük ve en çok can kayıplarının yaşandığı depremler Kuzey Anadolu Fay Kuşağı’nda meydana geldi. Son 80 yılda bu hatta meydana gelen büyük ölçekli depremler;
26-27 Aralık 1939 tarihinde Erzincan’da gerçekleşen depremin büyüklüğünü Richter ölçeğine göre 7.2 olarak ölçüldü. Türkiye’nin en büyük felaketlerinden birini yaşayan Erzincan’da deprem sonucu 116 bin 720 bina çöktü, 32 bin 962 kişi hayatını kaybetti ve 100 binden fazla kişi yaralandı. Soğuk kış şartları nedeniyle deprem yerine yardımların ulaşması zorlaştı bu da enkaz altındaki kişilerin bazılarına zamanında ulaşılamamasına neden oldu.
20 Aralık 1942 tarihinde yerel saat ile 17.05’te meydana gelen depremin büyüklüğü 7 olarak ölçüldü. 3 bin kişinin yaşamını yitirdiği depremde binlerce kişi de yaralandı.
Kastamonu’nun Tosya ilçesinde meydana gelen deprem bazı vatandaşları uykusunda yakaladı. 27 Kasım gecesi 00.20’de gerçekleşen depremin büyüklüğü ise 7.2’ydi 4 bin kişinin yaşamını yitirdiği depremde binlerce kişi yaralandı.
Gerede-Çerkeş depremi olarak da bilinen Bolu-Gerede depreminin büyüklüğü 7.2 olarak ölçüldü. 1 Şubat saat 05.22’de gerçekleşen depremde 20 binden fazla bina hasar gördü. 3 bin 959 kişi ise hayatını kaybetti.
Türkiye’nin aktif fay yoğunluğu en fazla olan alanı; Erzincan-Bingöl-Karlıoava üçgeni. Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fayının birleştiği nokta olan bu alanda tarih boyunca birçok deprem gerçekleşti. En şiddetlilerinden biri ise Bingöl’ün Karlıova ilçesinde meydana gelen ve 450 kişinin hayatını kaybettiği depremdi. 17 Ağustos saat 20.43’te meydana gelen depremin büyüklüğü 6.7 olarak ölçüldü. Depremde 3 bin 500 bina da hasar gördü.
Merkez üssü Çankırı’nın Kurşunlu ilçesi olan depremin büyüklüğü 6.9’du. 13 Ağustos 1951’de saat 20:33’te meydana gelen depremde 678 kişi yaralandı 50 kişi ise hayatını kaybetti. 3 bin 354 bina ise hasar gördü. 10 km derinlikte gerçekleşen deprem; İstanbul, Ankara, Amasya ve Kayseri’de hissedildi.
Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde, Mudurnu vadisinde meydana gelen depremin büyüklüğü 7.1 olarak ölçüldü. 26 Mayıs tarihinde 10 km derinlikte gerçekleşen depremde 52 kişi yaşamını yitirdi, 101 kişi yaralandı ve 5 binden fazla ev hasar gördü.
Deprem, 19 Ağustos günü saat 14.22’de gerçekleşti. 30 saniye süren depremin büyüklüğü 6.9 olarak ölçüldü. 2 bin 394 kişinin hayatını kaybettiği, bin 489 kişinin yaralandığı deprem neredeyse Varto’daki tüm yapıları yerle bir etti.
Bolu’nun Mudurnu ilçesinde 22 Temmuz’da saat 18:56’da meydana gelen depremin bilançosu bir hayli ağır oldu. 33 km derinlikle gerçekleşen depremin büyüklüğü ise 6.9 olarak ölçüldü. Bursa, İstanbul, Sakarya ve Kocaeli’de deprem hissedildi. Hatta Sakarya’da o kadar şiddetli hissedildi ki, ölümlerin birçoğu burada gerçekleşti. Depremde 89 kişi öldü, 7 bin 116 bina hasar gördü. Sakarya Depremi olarak da anılan deprem sırasında İstanbul Çemberlitaş’ta bulunan tarihi Vezirhan’ın bir kısmının çökmesi sonucu bir kişi hayatını kaybetti. Ayrıca deprem sırasında Sakarya’da elektrik ve telefon hatları de kesildi.
1939 Erzincan Depremi’nin merkez üssü yakınında gerçekleşen 1992 depremi, Kuzey Anadolu Fayı üzerinde bulunan Erzincan’ın tarihindeki 6. büyük deprem. 13 Mart saat 19.08’de 6.8 büyüklüğünde gerçekleşen depremde 653 kişi yaşamını yitirirken 3 bin 850 kişi de yaralandı. Erzurum ve Bingöl’de de hissedilen deprem maddi hasara neden oldu. 1992 Erzincan depremi Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın doğu ucunda meydana geldi. Bu fayın 360 kilometrelik bir bölümünün 1939 Erzincan depreminde kırıldığı biliniyordu. 1987 yılında yapılan bilimsel çalışmalara göre ise fay hattının kırılmayan kısmında yıkıcı bir deprem bekleniyordu.
17 Ağustos 1999 Gölcük Depremi, İzmit Depremi ya Marmara Depremi… Yakın geçmişin en büyük felaketlerinden biri olan bu depremi yaşayanların kulaklarında hala o cümle kaldı; “Sesimi duyan var mı?”
Sabaha karşı 03.02’de meydana gelen depremin merkez üssü Kocaeli’nin Gölcük ilçesiydi. 17 km derinlikte gerçekleşen depremin büyüklüğü ise 7.5 olarak ölçüldü. Vatandaşların uykuda yakalandığı depremin bilançosu tüm Türkiye için ağır oldu. Deprem tüm Marmara bölgesinin yanı sıra İzmir ve Ankara’da da hissedildi. 45 saniye süren depremde resmi kayıtlara göre, 17 bin 480 kişi yaşamını yitirdi, 23 bin 781 kişi yaralandı, 505 kişi sakat kaldı, yüz binlerce kişi evsiz kaldı, 285 bin 211 ev, 42 bin 902 iş yeri hasar gördü. Depremin yaraları uzun yıllar boyunca sarılmaya çalışıldı. 52 ülke Türkiye’ye yardımda bulundu.
Depremden sonra yapım hatalarından çöken binaların müteahhitlerine yaklaşık 2 bin 100 dava açıldı. Bu davalardan bin 800’ü hukukî boşluklardan dolayı cezasız sonuçlandı. Geriye kalan 300 davanın 110 kadarında ceza verilirken, birçoğu ertelendi. Bunun dışında kalan davalar ise zaman aşımına uğradı.
Türkiye 17 Ağustos’tan yalnızca 3 ay sonra bir deprem felaketi ile sarsıldı. 12 Kasım saat 18.57 de gerçekleşen depremin merkez üssü Düzce’ydi. Büyüklüğü 7.2 olarak ölçülen deprem pek çok çevre ilin yanı sıra Ukrayna’dan bile hissedildi. Düzce fayında gerçekleşen deprem 17 km derinlikte meydana geldi. 73 km uzunluğunda olan bu fayın 30 km’lik batı bölümü 17 Ağustos 1999 depreminde kırılmış bulunuyordu. 12 Kasım 1999 depremi ise fayın 43 km uzunluğundaki doğu bölümünün kırılması sonucunda oluştu. 30 saniye süren deprem 845 kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu. 4 bin 948 kişi yaralı olarak kurtulurken, 3 bin 395 bina hasar gördü ve derhal yıkılmasına karar verildi. Yıkılan ve ağır hasar alan yapıların sayısı ise 12 bin 939’du. Depremin ardından Düzce, Türkiye’nin 81. ili oldu.