Siroz uzun süreli devam eden karaciğer hasarı ile gelişen bir durumdur. Yani, sirozun ortaya çıkması için uzun süreli ve sürekli olarak karaciğerde hasar oluşması gerekir. Sağlıklı karaciğer dokusu yok olduğunda ve skar (yara) dokusu ile yer değiştirdiğinde, durum ciddileşir ve geri dönülemez bir hal alabilir. Bu nedenle siroza karşı farkındalık sahibi olmak önemlidir. Bu da sirozun ne olduğu, neden olduğu, belirtileri ve tedavisi hakkında bilgi sahibi olmaktan geçer. Gelin önce siroz nedir öğrenelim.
Siroz, karaciğerin kronik (uzun süreli) bir hastalığıdır ve karaciğerin gerektiği gibi çalışmasını engelleyen normal dokusunun skarlaşması anlamına gelir. Oluşan hasarın önüne geçilmezse, karaciğer normal işlevlerini yerine getirme yeteneğini yavaş yavaş kaybeder. Bu duruma bazen son evre karaciğer hastalığı olarak adlandırılan “karaciğer yetmezliği” de denebilir. Sirozun 4 farklı evresi mevcuttur.
Siroz bulaşıcı mıdır? Hastalık eğer uzun süreli alkol tüketimine bağlı olarak geliştiyse bulaşıcı özellikte değildir. Ancak hepatit hastalıklarından ötürü ortaya çıktıysa, bulaşıcı olabilir. Ancak hepatit tedavi edilebilen bir hastalıktır ve hepatite yakalanan her insan siroz olmaz.
Semptomlar sirozun erken evrelerinde yaygın değildir. Bununla birlikte, skar dokusu birikirken, karaciğerin düzgün bir şekilde çalışabilme kabiliyeti zayıflar ve aşağıdaki belirtileri ortaya çıkartır:
Üst abdomende ciltte kılcal damarlar görülür.
Yorgunluk
Uykusuzluk
Kaşıntı
İştah kaybı
Kilo kaybı
Mide bulantısı
Karaciğerin bulunduğu bölgede ağrı veya hassasiyet
Kırmızı veya lekeli avuç içi
Zayıflık, güçsüzlük
Sirozun ileri evrelerinde aşağıdaki belirtiler ve semptomlar ortaya çıkabilir:
Kalp atış hızının artması
Kişilik değişiklikleri
Diş eti kanaması
Vücutta ve üst kollarda kütle kaybı
Baş dönmesi
Zihin bulanıklığı
Ayak bileklerinde, ayaklarda ve bacaklarda ödem olarak bilinen sıvı birikimi
Saç dökülmesi
Sarılık, cildin ya da göz aklarının sararması
Cinsel dürtülerde azalma
Cildin morarmalara karşı daha duyarlı hale gelmesi
Siroz tedavisi karaciğer hasarının neden ve derecesine bağlıdır. Tedavinin amacı, karaciğerdeki skar dokusunun ilerlemesini yavaşlatmak ve sirozun semptomlarını ve komplikasyonlarını önlemek veya tedavi etmektir. Ciddi karaciğer hasarı varsa kişinin hastaneye yatırılması gerekebilir. Yoğun alkol tüketimine bağlı siroz oluşumu söz konusuysa öncelikle, hastanın alkol bağımlılığından kurtulmasına yönelik bir tedavi uygulanır. Bunun için hastaya özel bir beslenme ve tedavi programı oluşturulur.
1. İlaçlar
Sirozun çoğu tedavisi komplikasyonların giderilmesine yöneliktir. Wilson hastalığı gibi bazı siroz nedenleri ilaçla tedavi edilebilir. Steroidler, penisillamin ve bir anti-enflamatuar ajan gibi pek çok ilaç üzerinde çalışılmıştır, ancak bunların hayatta kalma süresini uzattığı gösterilmemiştir.
2. Komplikasyon tedavisi
Vücutta aşırı miktarda sıvı varsa; doktorun önerdiği düşük sodyumlu bir diyet ve vücutta sıvı birikmesini önlemek için kullanılan ilaçlar, asit ve şişliğin kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir. Daha şiddetli sıvı birikimi, basıncı azaltmak veya sıvıyı tahliye etmek için diğer müdahaleleri ve prosedürleri gerektirebilir. Bunun için, küçük bir tüp, karaciğerdeki kan basıncını azaltmak ve sıvı birikimi hızını yavaşlatmak için karaciğerdeki damar içine yerleştirilir.
3. Karaciğer nakli
İleri siroz vakalarında, karaciğer işlevini sonlandırdığında, karaciğer nakli tek tedavi seçeneği olabilir. Hastalar genellikle siroz, sarılık, belirgin sıvı tutma (assit), kanama varisleri, hepatik ensefalopati, böbrek disfonksiyonu veya karaciğer kanseri gibi semptomlar geliştirdiklerinde bu seçeneği göz önünde bulundurmalıdırlar.
Siroz, hepatit ve kronik alkolizm gibi birçok karaciğer hastalığı ve durumunun neden olduğu karaciğerin skarlaşmasının (fibrozis) geç bir aşamasıdır. Karaciğeriniz her hasar gördüğünde - hastalık, aşırı alkol tüketimi veya başka bir nedenden dolayı - kendini onarmaya çalışır. Süreçte skar dokusu oluşur. Siroz ilerledikçe, daha fazla skar dokusu oluşur ve karaciğerin çalışmasını zorlaştırır (dekompanse siroz). İlerlemiş siroz hayatı tehdit eder. Siroz genellikle karaciğer hasarı yaygın olana kadar hiçbir belirti veya semptom göstermez. Belirti ve semptomlar ortaya çıktığında şunları içerebilir:
Önceden primer biliyer siroz olarak bilinen primer biliyer kolanjit (PBC), karaciğerin otoimmün bir hastalığıdır. Karaciğerdeki küçük safra kanallarının yavaş ve ilerleyici bir şekilde tahrip edilmesinden kaynaklanır, kolestaz adı verilen bir durum olan safra ve diğer toksinlerin karaciğerde birikmesine neden olur. Karaciğer dokusunda daha yavaş hasar, skar, fibroz ve nihayetinde siroza yol açabilir. Yaygın semptomlar yorgunluk, kaşıntı ve daha ileri vakalarda sarılıktır. Erken vakalarda, sadece kan testlerinde değişiklikler olabilir.
1. Evre
Sirozun en erken evresidir. 1. evre sirozu olan kişilerde yaygın karaciğer skarlaşması görülürken, önemli portal hipertansiyon ve komplikasyonlarına neden olacak kadar şiddetli değildir. Hastalar genellikle enerji düşüklüğü ve yorgunluktan başka semptom göstermezler. Sirozun altta yatan nedeni bulunur ve tedavi edilirse evre 1 siroz, potansiyel olarak geri dönüşlüdür.
2. Evre
3. Evre
Assit oluşumunun gelişmesiyle belirgin olur. Assitlerin hacmi, abdominal ultrason gibi görüntüleme testleriyle, abdomenin bariz şekilde şişmesi ile saptanabilir. Asitlerin gelişimi, karaciğerdeki skarlaşmanın ilerlemesi ve karaciğer fonksiyonlarının bozulmasına bağlı olarak portal hipertansiyonu kötüleştirmektedir. Evre 3 siroz, dekompanse siroz anlamına gelir, bu da karaciğerin iflas ettiğini gösterir.
4. Evre
İlerlemiş siroz hastalığı olarak tanımlanabilecek Evre 4'ün tanımlayıcı özelliği gastrointestinal kanamadır. Genellikle yemek borusu veya midede bulunan varisler hasara uğramış demektir. Bu tip bir kanama, kontrol edilmezse hayatı tehdit edebilir. Siroz hastası ne kadar yaşar? Kanama dursa veya tıbbi olarak kontrol edilse bile, evre 4 sirozu olan kişiler 12 ay içinde ölme riskiyle karşı karşıyadırlar.
Siroz hastalığına yol açan ana etmenlerden biri alkoldür. Uzun süreli ve yüksek alkol tüketimi karaciğeri ciddi bir şekilde yorar ve bu siroz gibi ciddi rahatsızlıklara yol açar.
1. Uzun süreli ve yoğun alkol tüketimi
Alkol de dahil olmak üzere toksinler karaciğer tarafından parçalanır. Bununla birlikte, eğer alkol miktarı çok yüksekse, karaciğer gereğinden fazla çalışır ve karaciğer hücreleri hasar görebilir. Tipik olarak, sirozun gelişmesi için en az 10 yıl boyunca yoğun bir şekilde alkol tüketilmesi gerekir. Alkol kaynaklı karaciğer hastalığının ilk aşaması genellikle karaciğerde yağlanmadır.
2. Hepatit
Hepatit, karaciğerin herhangi bir nedenden dolayı iltihaplanması anlamına gelir, ancak genellikle karaciğerin viral bir enfeksiyonuna işaret eder. Hepatit A, hepatit B, hepatit C ve D, hepsi siroza neden olabilir. Dünya çapında, hepatit B sirozun en yaygın nedenidir.
3. Biliyer siroz
Safra, vücut tarafından sindirilen yağlara yardımcı olmak için karaciğer tarafından üretilen bir maddedir. Karaciğerden safra kesesine ve sonunda bağırsaklara safra kanalları adı verilen küçük tüpler ile taşınır. Bu kanallar tıkanırsa, safra artar ve karaciğere zarar verebilir. Karaciğer iltihaplanır ve siroza yol açan uzun hücre hasarı sürecini başlatır. Bu hastalık genellikle 35-60 yaş arasındaki kadınları etkiler.
4. Alkole bağlı olmayan karaciğer yağlanması
Bu, yağın karaciğerde birikerek yara dokusunun oluşmasına neden olduğu durumdur. Siroz çeşitleri arasında bu duruma diyabet, obezite, koroner arter hastalığı, protein malnutrisyonu ve prednizon benzeri kortikosteroid tedavileri neden olur.
5. Bazı genetik koşullar
Siroza yol açabilecek bazı kalıtsal durumlar vardır.
Hemokromatoz: Demir karaciğerde ve vücudun diğer kısımlarında birikir.
Wilson hastalığı: Bakır, karaciğerde ve vücudun diğer kısımlarında birikir.
6. Otoimmün siroz
Vücudun bağışıklık sistemi, bakteriler, virüsler veya alerjenler gibi "istilacılara" karşı vücudu savunur. Bağışıklık sistemi, sağlıklı vücut dokuları ve organlarıyla savaşmaya başladığında ise, otoimmün hastalıklar ortaya çıkar. Otoimmün hepatitte de, vücudun bağışıklık sistemi karaciğere saldırarak siroza yol açan hücre hasarına neden olur.