Faciadan sonra maden işçilerine yönelik maaşlar ve iş güvenliği konularında çeşitli önlemler alındı. Bu önlemlerin sonuçlarını madenciliğin başkenti Zonguldak'ta araştırdık. Kamu işçileri memnun. Özel sektör ise “pes ettik” diyor. 4000 özel sektör çalışanı işsiz kaldı. Üretimin azalmasıyla birlikte maden kazaları da azaldı. Zonguldak için yeni risk kaçak ocaklar...
3 Mayıs 2014’de Soma’da 301 madencinin yer altında hayatını kaybetmesinin ardından AK Parti Hükümeti madencilik sektörüne ilişkin önce iş güvenliği ardından da işçi ücretleri konusunda iki önemli adım attı. Sayılar madenlerdeki ölümlerin 2015 yılı içinde önceki yıllara göre ciddi oranda düşüş gösterdiğini ortaya koydu. Maden Mühendisleri Odası verilerine göre 2015 yılının ilk 10 ayında 17 ayrı maden kazasında 13 işçi hayatını kaybetti. Bu sayı önceki yılların çok gerisinde.
Hükümet maden işçilerinin çalışma şartlarını tekrar düzenleyen yasayı Soma Faciası'ndan tam üç ay sonra çıkardı. Yasa yeraltında çalışan maden işçilerinin en az asgari ücretin iki katı maaş almasını ve yüzde 20 daha az çalışmasını öngörüyordu. Yasa ayrıca başta kıdem tazminatı olmak üzere işçiler lehine ciddi düzenlemeler içeriyordu. İş güvenliği konusunda çıkarılan teknik yönetmeliklerle de yer altının daha güvenli hale getirilmesi amaçlandı. “Soma etkisi” ile yapılan bu düzenlemelerin sonuçlarını görmek için Türkiye’de “Madenciliğin Başkenti” olarak adlandırılan Zonguldak’ın yolunu tuttuk.
4000 işçi işinden oldu
Torba Yasa ve yeni teknik düzenlemeler Zonguldak’ta özel ve kamu kurumlarını farklı şekilde etkiledi. Zonguldak’ın en büyük kömür üreticisi Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) yeni iş güvenliği yönetmeliği nedeniyle 2014 ve 2015 yıllarında bazı ocaklarında üretimi durdurmak zorunda kaldı. TTK ocaklarında üretimin durmasına neden olan konu yeni yönetmeliğe göre olması gereken hidrojen sülfür sensörünün olmamasıydı. Bu sensörün konulmasının ardından ocaklarda üretim tekrar başladı. TTK’nın 2015 Yılı itibariyle geçen yıla göre iki kat zarar edeceği beklentisi var. Özellikle Kocadon işletmesinde aylarca üretim yapılmadı.
Özel sektörün yasaya tepkisi ise üretimi durma noktasına getirip işçi çıkarmak oldu. Zonguldak’ta toplam kömür üretiminin 2015 yılı için 1 milyon tonun biraz üzerinde olacağı beklentisi var. Bu sayı özel sektörün 2011 yılındaki tek başına üretimine denk.
Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Metin Demir’e göre, 4000’e yakın özel sektör çalışanı işinden oldu.
Maden kazası sayısının düşük olmasının nedenleri arasında üretimin az olmasının payının olduğu Zonguldak’ta taraftar toplayan görüş.
Sendika düzenlemelerden memnun
Emek cephesi yani üyelerinin büyük kısmı TTK’da çalışan sendika düzenlemelerden genel olarak memnun. Genel Maden İşçileri Sendikası Genel Başkanı Ahmet Demirci, Soma sonrası madenlere yönelik düzenlemelerin işçi güvenliği ve işçi ücretleri bakımından pozitif olduğunu söylüyor. Maden işçisi artık iki gün izin yapabiliyor, en düşük kazanç 2500 ile 2600 lira civarında. Asgari ücretin 1300 lira olmasıyla yeni yılda madencilerin alt ücreti 3300 liraya yaklaşacak. Sendika Başkanı Demirci, örgütlü oldukları bir özel sektör firmasında üretime geçilmesi beklenirken işçilerin çıkarıldığını, düzenlemeden özel sektörün zarar gördüğünü söyledi. Demirci, düzenleme yapılırken alelacele kararlar alındığı görüşünde:
“Hükümet özel sektöre verdiği sözleri tutsa yetiyor. Onlara 'Destek vereceğim' dedi ama vermedi. Bunun sonucu da insanlar işsiz kaldı. TTK’da özel sektör olsaydı şimdi ayakta kalması zor olurdu. Devlet sübvanse etmese TTK nasıl ayakta kalacaktı? Kilit vururdu kapısına.
Soma’daki olaydan sonra alelacele kararlar alınmasından dolayı bu sıkıntılar doğdu. Tepkileri azaltmak için verilen sözler ve yönetmelikler oldu. Devlet de bazı yönetmeliklerin yanlışlığının farkına vardı. Sektördeki herkesin ortaklaşa bir araya geldiği üzerinde mutabık kaldığı yönetmelikler, kanunlar çıksaydı daha iyi olurdu.”
"2016'da özel sektörden bahsedemeyeceğiz"
Zonguldak’ta Torba Yasa’nın çıkmasının ardından özel sektör firmaları, özellikle en az ücretin asgari ücretin iki kat olması zorunluluğu ardından itirazlarını yükseltti. Maliyetleri karşılayamayacaklarını dile getirdiler. Hükümet ise zararlarının karşılanacağı sözlerini verdi. Kendisi de TTK’dan kiraladığı sahada kömür üretimi yapan Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası başkanı Metin Demir, hükümet ile aralarında yaşananları şöyle anlatıyor:
“Yasa çıktıktan sonra sahaları kiraladığımız TTK yetkilileri ile oturduk bir hesap yaptık. Torba yasa ve iş güvenliği yönetmeliklerinden sonra bize ton başına 60 lira bir maliyet çıktı. O zaman bize iktidarın yetkililerinin söylediği şuydu: Madende çalışan arkadaşlarımızın durumunu iyileştirmemiz gerekiyordu bunu hallettik. Bunun özel sektöre yansıması neyse buna teşvik destek mekanizması geliştireceğiz ocaklarınızı kapatmayın işçilerini çıkarmayın dediler. Hükümet yetkililerinden bu güvenceyi aldıktan sonra muhalefet partileri ile de görüştük. Onlar da 'İtiraz etmeyeceğiz' dediler. Bundan tam bir sene önce oldu bu konuşmalar. Şubat’ta yasa, Mayıs’ta ise Bakanlar Kurulu yönetmeliği çıktı. Bakanlar Kurulu kararı maliyet farklarını karşılamaktan çok uzaktı. Ton başına ortalama 22 liralık bir maliyet verildi. Bizim ton başına beklentimiz 60 lira iken ortalamada 22 lira verildi. Şimdi herkes yılbaşını bekliyor. 31.12.2015 itibariyle işçilerimizi tamamen işten çıkartıp 2016 yılında burada özel sektörden bahsedemeyeceğiz. Biz ödemede istemiyoruz bizden alınan kira yani rödevans payları var onlar almasın veya sigorta primlerini alınmasın. Biz şirket olarak 2000 işçi çalıştırıyorduk şimdi 700’e düşürdük."
Özel sektör temsilcileri hâlâ Ankara nezdinde girişimlerini sürdürüyor ancak kayıpların telafi edileceği konusunda ümitli değiller.
Kaçak üretim artabilir
Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şube Başkanı Erdoğan Kaymakçı, Soma Faciası sonrasında madenlerde denetimlerin sıkılaştığını, iş güvenliği müfettişlerinin yetkilerini daha rahat kullandığını söylüyor. Kaymakçı oda olarak yeraltı kaynaklarının kamu eliyle çıkarılması gerektiği görüşünde olduklarını belirtiyor. Kaymakçı, yaşanan krizin sektör temsilcilerinin görüşleri alınmadan yapılmasından kaynaklandığı görüşünde:
"İşverenler bir anlaşma yapmış, sahaları kiralamışlar, bu süre içinde çift asgari ücret uygulaması işverenleri zora soktu. Soma’dan sonra hükümet kamuoyu tepkisi ardından, kamuoyunu rahatlatmak için adımlar attı ama bu sektörün temsilcilerini dikkate almadan görüş alışverişinde bulunmadan apar topar çıkartılmış düzenlemeler oldu. Sonuçta buralara geldik."
Kaymakçı, yaşanalar sonucu kaçak kömür üretiminin artmasından endişeli:
"Eğer siz maliyetleri artırırsanız, işyerleri çalışamazsa işçileri çıkarılırsa kaçakçılık artmaz mı? Gayri yasal üretim elbette artar. Zonguldak’ta son ölümlü kazaların ruhsatsız kaçak ocaklarda olması tesadüf değil. Üretim düşünce küçük firmalar, ayakta kalamayanlar kaçak üretim yöntemlerine yöneliyorlar. Bu çok önemli bir şeydir." (Al Jazeera)