Sperm, yumurta ve embriyo dondurma ve saklama
Gamet yani; erkekte sperm, kadında yumurta hücreleri ve döllenmiş embriyoyu dondurma, yardımla üreme tekniklerinde işlemlerin sonunda, ileride yeniden kullanımına yönelik önemli bir uygulamadır. Bu uygulamanın öneminin nedenleri şöyle sıralanabilir:
a. Menide sperm sayısının çok sınırlı sayıda olması, mikroenjeksiyon işlemi için yeterli erkek gametinin garantilenmesine neden olur. Böylece işlem günü erkek yetersiz sayıdan dolayı ameliyat riskine karşı sigortalanmış olur.
b. Testis (erkek yumurtalığı) dokusundan ya da sperm kanallarından elde edilen gametler erkeğin tekrarlayan defalar ameliyata maruz kalması riskini azaltacağı için değerlidir ve çiftler aksini beyan etmedikleri sürece yasal sürede gerekli şartların yerine getirilmesi kaydıyla saklanmaları gerekir.
c. Kemoterapi ve/veya radyoterapi uygulamasına maruz kalacak erkeklerde gametlerin üretimi ileriki yaşamlarında riske girecek ise tedavi öncesi dondurma ve saklama yapılması ve sonra tedaviye başlamak gerekir.
d. Bazı özel hallerde işlem günü erkek aşırı strese bağlı olarak sperm üretemeyeceğini önceden beyan edebilir. Bu hastalarda işlem gününden önce bir örnek alınarak yedekleme yapılabilir.
2. Kadında gamet hücresinin saklanmasını gerektiren koşullar;
a. Kemoterapi ve/veya radyoterapi uygulamasına maruz kalacak kadınlarda gametlerin üretimi ileriki yaşlarda riske girecek ise tedavi öncesi dondurma ve saklama yapılması ve sonra tedaviye başlamak gerekir.
b. Bazı özel durumlarda erkekten işlem günü gamet elde edilememesi nedeniyle kadından alınan oositlerin dondurulması ve ileriki bir uygulama için saklanması gerekebilir.
3. Embriyonun saklanmasını gerektiren koşullar;
a. Gametlerin birleştirilmesi sonucu elde edilen embriyolardan transfer edilenler dışında gebelik potansiyeli olduğu düşünülen kalitede olanlar mutlaka dondurularak yasal süre içinde ve gerekli şartlar yerine getirilerek saklanmalı ve hastaya ileride daha az zahmetli ve maliyetli bir deneme şansı verilmelidir. Bu durumun tek istisnası çiftin embriyolarının saklanmasını reddettiklerini beyan etmeleridir.
b.İşlem sonunda elde edilen bir ya da daha fazla sayıda embriyonun hastaya transfer edilememesi durumunda dondurularak saklama yoluna gidilmelidir. Bu durumun bir örneği kadının hiperstimülasyon sendromu belirtileri göstermesidir. Bir diğer örnek ise embriyoların transfer edileceği rahmin en iç katmanının (endometrium) tutunma (implantasyon) işlevini yerine getireceğine kanaat getirmemektir. Bu durumda embriyolar saklanır ve endometrium takip eden tedavi ile gerekli koşulları yerine getirdikten sonra çözdürme işlemini takiben transfer yapılır.
Gamet ve embriyoların saklanma süreleri ülkeler arasında yasal zorunluluklara bağlı farklılıklar gösterir. Örneğin İsveç merkezlere embriyoları 5 yıl saklama sınırı getirirken, İngiltere embriyo için en fazla 5 yıl olan saklama koşulunu belirli durumlarda gametler için 10 yıla uzatabilme hakkını vermektedir. Amerika Birleşik Devletleri'nde ise bu süre merkezler ile çiftlerin arasındaki uzlaşmaya bırakılmıştır. Gerçekte gamet ve embriyoların saklanma süreleri ile sağlıklı bir gebelik oluşturabilme kapasiteleri arasında bir ilişki olup olmadığına ait yeterli bilimsel veri yoktur. Örneğin 2004 yılında İsrail'de 12 yıl saklanan embriyolardan ve 1998 yılında ABD'de sekiz yıl saklanan döllenmiş bir yumurtadan sağlıklı doğum elde edildiği bildirilmiştir.
Umut Tüp Bebek Merkezi Op. Dr. Banu Aygün