Bilindiği üzere Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) daha önce Katarla swap anlaşması yapmıştı. Anlaşmanın ardından gündem olan swap son zamanlarda tekrar konuşulmaya başlandı. Türkiye bir ülkeyle swap anlaşması yaparsa ne olur? Swap nedir? İşte swap hattı ve türleri!
Swap kelime anlamı olarak takas etmek olarak açıklanıyor. Swap anlaşması ike her iki ülkenin de onayıyla belirli bir zaman dilimi içerisinde varlık ya da yükümlülüğe bağlı olan farklı faiz ödemelerini veya döviz cinsini karşılıklı olarak değiştirdikleri bir takas sözleşmesi olarak açıklanır. Swap anlaşması ile döviz kurundaki hareketlenmeler sonucunda ortaya çıkacak risklerin etkisini azaltmak amaçlanır. Anlaşmayla faiz oranlarının etkisi de azaltılır.
Piyasalarda etkili olan döviz risklerini ya da faiz risklerini azaltmak için yapılan swap anlaşmaları iki türlü olur. Bu anlaşmalar faiz swap anlaşmaları ve döviz anlaşmalarıdır. İşte swap çeşitleri:
Değişken Faiz - Değişken Faiz Swapı
Vadeden önce son verme hakkı veren swaplar
Sabit Faiz - Değişken Faiz Swapı
Vadeli (Forward) Swaplar
Faiz oranının sonradan belirlenmesi hakkını veren swaplar
Sabit Faiz - Değişken Faiz Para Swapı
Değişken Faiz - Değişken Faiz Para Swapı
Birleşik geçişli swaplar
İkili para swapları
Para (Döviz) opsiyon swapları
Geçişli Swaplar
Para swapı ile iki ülke arasında bir tutardaki paranın farklı bir para birimi ile takas edilip bir süre sonra ana paranın geri verilmesini sağlayan bir anlaşmadır.
İlk modern para swapı 1982 yılında Dünya Bankası ve IBM arasında gerçekleştirilmiş ve sabit faizli Alman Markı ve İsviçre Frankı borçlarının Dünya Bankası’ndan sağlanan US Dolar borcu ile swap edilmesini içermiştir.
Swap türlerinden varlık swapı ise iki swapın sentetik bir varlık oluşturmak için kombine edilmesinden oluşur. rneğin, aynı para birimi veya farklı para birimi üzerinden sabit faizli bir varlık, değişken faizli bir varlığa dönüştürülebilir.
Swap işlemlerinin risk yönetiminde bir yatırım aracı olarak kullanılması olanağı, varlık swaplarının ortaya çıkmasında önemli bir etken olmuştur. Özellikle 1980'li yılların yarısından itibaren swapların bu amaçla kullanılmasında büyük artışlar görülmeye başlanmıştır.
Faiz swapları, piyasaya çıktıkları 1980’li yıllardan itibaren dünya çapında gittikçe büyüyen bir hacme ulaşmışlardır. Faiz swaplarının büyük bir çoğunluğu Amerikan Doları ile yapılmaktadır. Bununla birlikte özellikle 1985 yılından itibaren önde gelen diğer para birimleri üzerinden de faiz swapı işlemleri yapılmaya başlanmış ve gittikçe yaygınlaşmıştır.
İşlem hacmi bakımından faiz swapları, swap türleri arasında en başta gelenlerden biridir. Bir faiz oranı swapı, tarafların anlaştıkları varsayımsal ana para tutarına bağlı olarak hesaplanan sabit faiz ödemeleri ile dalgalı faiz ödemelerinin aynı para birimi üzerinden birbirleri ile değiştirilmesine ilişkin iki taraf arasında yapılan bir anlaşmadır.
Borç verenin alacağına karşılık kendisine ilgili ülkenin bir kurumunun hisse senedinin verilmesi halidir.
Döviz swapının faiz swapı ile birlikte kullanımı sonucu ortaya çıkan diğer bir swap türü çapraz döviz swaplarıdır. Çapraz döviz swaplarında, farklı para birimleri ve farklı faiz yapısı üzerine (sabit veya değişken) borçlanan taraflar, diğer tarafın borcuna ilişkin anapara ve faiz ödemelerini yerine getirmek üzere anlaşırlar.
TCMB'den yapılan yazılı açıklamada şu ifadeler yer aldı:
"Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ve Katar Merkez Bankası arasında 17 Ağustos 2018 tarihinde imzalanan ikili para takası (swap) anlaşması tadil edilmiştir. Yapılan değişiklikle swap anlaşmasının tutarı 5 milyar ABD doları karşılığı Türk lirası ve Katar riyalinden 15 milyar ABD doları karşılığı Türk lirası ve Katar riyaline yükseltilmiştir. Para takası anlaşmasının temel hedefi yerel para birimleri üzerinden gerçekleştirilen ticareti kolaylaştırmak ve iki ülkenin finansal istikrarına destek sağlamaktır. Kamuoyunun bilgisine sunulur."
Türkiye döviz takas swapı yapmak için G-7 ülkeleri ile görüşeleri sürdürmeye devam ediyor. G-7 ülkeleri ile swap görüşmelerinin sürdüğü, Türkiye'nin rezervlerini güçlendirmek için swap hattı müjdesi Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak ve Merkez Bankası Başkanı Murat Uysal tarafından verilmişti. Türkiye'nin swap anlaşması için Katar ve Çin ile görüşmelerinin halen devam ettiği haberlerde bildiriliyordu. Türkiye Katar ve Çin ile birlikte aynı zamanda Japonya ve İngiltere ile swap hatları için görüşmelere devam ettiği bildiriliyor. Bu işlemler Türk Lirası'nın iç piyasada güçlenmesine destek sağladı.
Koronavirüs salgını öncesinde Fed'in swap hattına sahip olduğu ülkeler Kanada Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası (BoE),Avrupa Merkez Bankası (ECB),Japonya Merkez Bankası (BoJ) ve İsviçre Ulusal Bankası olarak sıralanıyordu. Fed, 19 Mart tarihinde yaptığı açıklamayla, bu swap hattı anlaşmalarına Avustralya Merkez Bankası, Brezilya Merkez Bankası, Danimarka Ulusal Bankası, Kore Merkez Bankası, Meksika Merkez Bankası, Yeni Zelanda Merkez Bankası, Norveç Merkez Bankası, Singapur Para Kurumu ve İsveç Merkez Bankası'nı da dahil ettiğini bildirdi. Açıklamada, Avustralya, Brezilya, Güney Kore, Meksika, Singapur ve İsveç'e 60'ar milyar dolar; Danimarka, Norveç ve Yeni Zelanda'ya da 30'ar milyar dolar likidite sağlanacağı ifade edildi. Böylece, toplamda 450 milyar dolarlık bir likiditenin sağlanması amaçlanıyor. Mevcut swap hattı anlaşmalarına katılmak istediğini beyan eden başka ülkeler de var. Türkiye'nin yanı sıra Endonezya da görüşmeler yaptığını açıklarken, Bulgaristan da ECB'den swap hattına katılma talebinde bulundu.
Swap hattı, Fed'in 2007 yılında Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve İsviçre Ulusal Bankası ile başlattığı bir uygulama. Piyasada likidite sıkıntısının yaşandığı dönemlerde de farklı bankaların katılımıyla uygulamaya sokuldu. Fed'in internet sitesinde, swap hatları ve amacına ilişkin şu ifadeler yer alıyor: "Dolar likidite swap hatları, ABD finans piyasaları üzerinde yurt dışındaki mali baskılardan kaynaklanan riskleri azaltarak, ABD'li hanehalkı ve ticari işletmelerine kredi akışının devam etmesini sağlamak amacıyla tasarlandı. Bu hatlar, piyasaların baskı altında olduğu dönemlerde yabancı merkez bankalarına kendi yetki alanları içerisindeki kurumlara dolar cinsi finansman sunma kapasitesi sağlayarak, hem ABD hem de ülke dışındaki finans piyasalarındaki likidite koşullarını iyileştiriyor. Fed'in koronavirüs salgını öncesinde beş bankayla swap hattı anlaşması bulunuyordu. Koronavirüs salgınının küresel likidite üzerinde yarattığı baskıları hafifletmek için başka ülkeler de bu mekanizmaya dahil edildi.