Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Abdurrahman Yalçınkaya'nın AKP hakkında ‘temelli kapatılma' talebiyle açtığı davanın ardından Meclis, önemli bir çalışmayla Avrupa ülkelerindeki parti kapatma rejimlerini mercek altına altı.
TBMM Araştırma Merkezi, "Avrupa Ülkelerinde Partilerin Kapatılmasına İlişkin Düzenlemeler" başlıklı bir rapor hazırlayarak, Başkanlığa sundu. Raporda, 14 Avrupa ülkesinde siyasi parti kapatma rejimlerine ilişkin yasal düzenlemelerin nasıl olduğunu inceledi. Avrupa ülkeleri arasında örnek gösterilen ülkelerin başında İngiltere yer alıyor. Rapora göre, İngiltere gibi bazı ülkelerde siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin düzenleme dahi bulunmuyor. Türkiye'den daha radikal ve keskin yaptırımlar uygulayan ülkelerin başında da İspanya geliyor.
Meclis Araştırma Merkezi'nin, partilerin kapatma konusunda yaptıkları anayasal çalışmaları ışık tutması açısından hazırladığı, "Avrupa Ülkelerinde Partilerin Kapatılmasına İlişkin Düzenlemeler" raporda yer alan ülkelere ilişkin değerlendirmeler şöyle:
-ALMANYA DA PARTİ KAPATMA SERBEST-
ALMANYA: Almanya'da partilerin anayasaya aykırı hareket edip etmediğine Federal Anayasa Mahkemesi karar veriyor. Mahkeme her biri 8 yargıçtan oluşan birinci ve ikinci senato şeklinde. Suçlanan kişilerin savunma hakkı bulunuyor. Başvuru haklı bulunursa parti kapatılarak yerine kurulacak olan teşkilatlar da yasaklanıyor.
BELÇİKA: Devletin siyasi partileri kapatmasına yönelik herhangi bir usul yok. Partiler temel özgürlüklere uyma konusunda söz vererek mali destek alabiliyor.
DANİMARKA: CMUK kurallarına göre partiye kapatma davası açılabiliyor. Yüksek Mahkeme ve Yargıtay'da temyiz hakkı bulunuyor.
ESTONYA: Siyasi Partiler Kanunu'na göre ülke bütünlüğüne aykırı hareket eden partilerin faaliyetleri yasak. Buna uymayanlar hakkında hükümet Yargıtay'dan an talepte bulunarak dava açılmasını isteyebiliyor. Mahkeme de mali desteği azaltma yoluna gidiyor.
-FİNLANDİYA DA PARTİ KAPATMA İSTEMİNDE BULUNMA YETKİSİ ÇOK KİŞİDE VAR
FİNLANDİYA: Siyasi partinin kapatılmasını isteme hakkı İçişleri Bakanı, savcı veya bir parti üyesine ait. Bu yöndeki başvuru, partinin kuruluğu olduğu yer bölge mahkemesine yapılıyor. Yargıtay'da temyiz hakkı bulunuyor. HOLLANDA: Mahkeme umumi huzur bozma durumlarında kapatma kararı alabiliyor. Başvuruyu savcı yapıyor, diğer davalardaki prosedür işliyor.
İNGİLTERE'DE DÜZENLEME YOK
İNGİLTERE: Siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin düzenleme yok. 2000'de yapılan düzenlemeyle partilerden sicile kaydolma isteniyor. Seçimlere katılabilmeleri için sicile kayıt olmaları gerekiyor. Aykırı faaliyette bulunanların kayıtları siliniyor.
-İSPANYA DA, HÜKÜMET DE PARTİ KAPATMA BAŞVURUSUNDA BULUNABİLİYOR
İSPANYA: Partinin kapatılması için iki yargı süreci bulunuyor. Siyasi partinin Ceza Kanunu'nda düzenlenen bir suç işlemesi halinde cezai nitelikli yasaklama veya fesih. Bu durumda yargılama ve karar verme yetkisi kanunda öngörülen genel mahkemeye ulusal mahkeme veya bölge mahkemesi ait. Kapatma için cumhuriyet savcısı yanında fiilden zarar gören kişiler de başvuru yapabiliyor. Siyasi partinin demokratik ilkeleri ihlali halinde nitelikli yasaklama veya fesih getirilebiliyor. Hükümetin başvuru yetkisi bulunuyor.
İSVEÇ'TE SİYASİ PARTİ YASAĞI YOK
İSVEÇ: Siyasi parti yasağı bulunmuyor. Ancak partiler anayasa statüsüne sahip 4 temel kanuna uymak zorundalar.
İTALYA: Siyasi partilere yönelik özel bir kanun yok. İtalyan Medeni kanun hükümlerine göre aykırı davrananlara cezai işlem uygulanıyor. Faşist Parti'nin tekrar kurulması ise yasak.
LİTVANYA: Siyasi Partiler Medeni Kanunda düzenlenen genel prosedüre göre tasfiye ediliyor.
MACARİSTAN: Hukuk ihlalinde bulunanlara karşı savcı parti aleyhinde dava açılmasını isteyebiliyor. Sulh ya da asliye mahkemesi davaya bakıyor.
-POLONYA DA FAŞİST VE NAZİST PARTİ KURULAMAZ
POLONYA: Siyasi partiler sicil kaydına tabi. Sicil kaydı mahkeme tarafından silinen parti faaliyette bulunamıyor. Faşist, Nazist, Komünist eylemlere yer veren partilerin kurulması yasak. Cumhurbaşkanı, Sejm Başkanı, Senato Başkanı, Başbakan, 50 milletvekili, 30 senatör, Yargıtay, Danıştay Başkanları ve başsavcı gerekli başvuruda bulunabiliyor.
PORTEKİZ: Partileri yasaklama yetkisi Anayasa Mahkemesi'ne ait. Silahlı veya askeri, ırkçı veya faşist ideolojiye sahip bir parti, örgüt nitelinde olmak, üye sayısının 5 binin altında olması gibi hallerde savcının talebi üzerine genel kurul kararıyla kapatma kararı verilebiliyor. Karar oy çokluğuyla alınıyor.