Polinatör isimli canlılar tarafından gerçekleştirilen tozlaşma, bitki erkek organının ürettiği polenlerin dişi organının tepecik kısmına yapışmasıdır. Çeşitli nedenlerle gerçekleşen tozlaşma işleminde polen, dişicik borusunun yumurtalığına iner ve bunun sonucu döllenme olur. Döllenmiş yumurta zigot olarak adlandırılır. Zigot gelişerek embriyoyu oluşturur. Polenleri dişicik borusuna taşıyanlar ise su, hava ve böceklerdir.
Tozlaşma nedir?
Tozlaşma, bir diğer adıyla da polenleşme bitkinin üremesiyle alakalı bir terimdir. Tozlaşmada çiçekteki erkek organlarında bulunan çiçek tozunun rüzgâr ya da böcekler aracılığıyla dişi organa ulaşması durumu yaşanır. Bir çeşit döllenme olarak da bilinen bu durum doğa için oldukça önemlidir. Bu eylemde taşınan polenler çok küçük tanelidir ve toza benzer, bu nedenle de bu duruma tozlaşma denir.
Bitkilerde tozlaşmaya etki eden faktörler nelerdir?
İnsanlık ve doğa için oldukça önemli olan tozlaşmaya etki eden bir çok faktör vardır. Rüzgâr, yağmur, böcekler, kuşlar ve insanlar tozlaşmaya etki eden faktörler arasında sayılabilir. Bitkilerde tozlaşmaya etki eden faktörler:
- Böcekler: Bal özü toplamak için arılar, kelebekler vb. böcek türleri çiçekten çiçeğe konarlar. Bu esnada erkek ve dişi organına da dokunurlar. Böceklerin vücuduna yapışan polenler, dişicik tepesinin yapışkan üstüne yapışabilir.
- Rüzgâr: Taç yaprağı küçük ve cansız renklere sahip bitkiler böcekleri kendine çekmez. Dolayısıyla bu bitkilerdeki polenler rüzgârla savrularak dişi tepeciğine yapışabilir. Örneğin mısır rüzgâr yardımıyla tozlaşma yaşar.
- Yağmur: Rüzgarda olduğu gibi yağmur da polenlerin dişi tepeciğe taşınıp yapışmasına yardım eder.
- İnsan: Bir insan bir çiçeği koklayıp sonrasında farklı bir çiçeği koklarsa burnu yardımıyla polenleri taşıyabilir.
Bitkilerde tozlaşma çeşitleri nelerdir?
Bitkilerde tozlaşma çeşitleri yapay ve doğal olmak üzere 2 farklı gruba ayrılır. Yapay tozlaşma daha çok kapalı ortamlarda yetişen bitkilerde görülür. Bu bitkilerin yaşamını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duydukları tozlaşma, insanlar tarafından yapay bir şekilde gerçekleştirilir. Bitkilerde tozlaşma çeşitleri arasında yer alan doğal tozlaşma ise tamamen doğal koşullarda meydana gelir. Bu da kendi içinde kendine tozlaşma ve çapraz tozlaşma olmak üzere ikiye ayrılır:
- Kendine tozlaşma aynı çiçeğin erkek ve dişi organları arasında gerçekleşen işlemdir. Ayrıca aynı bitki türünde bulunan farklı çiçeklerde ise çapraz tozlaşma görülür.
- Çapraz tozlaşma daha çok arılar tarafından yapılır. Kaliteli ve verimli üretim sağlayan çapraz tozlaşma, arıların bitkisel üretimde önemli bir yerde olmasının nedenidir.
Tozlaşma neden risk altında?
Tozlaşmada çok önemli bir role sahip olan arılar, doğal ortamlarından uzaklaştırıldıklarında bitkisel üretimde verimin düştüğü gözlemlenebilir. Çiçekli bitkilerde tozlaşma, günümüzde pek çok nedenden dolayı risk altındadır. Bu faktörler şöyle sıralanabilir:
-
İklim değişikliği: Doğadaki köklü değişimler suyu, toprağı, flora çeşitliliğini, hayvanların göç yollarını ve insan yaşamını etkiler. Küresel ısınmaya bağlı olarak gelişen iklim değişikliği, tozlaşma üzerinde olumsuz etkiye sahiptir.
-
Kimyasal ilaçlama: Tüketim ihtiyacının artması, tarımda birim alandan daha fazla ürün alabilmeyi önemli hale getirir. Bu nedenle ürünleri böceklere karşı korumak için çeşitli kimyasal ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar, başta arılar olmak üzere pek çok böceği mahsullerden uzak tutar. Dolayısıyla tozlaşma oranı düşer.
-
Habitat kayıpları: Flora ve fauna bakımından çeşitli olan doğal alanların bozulması habitat kaybı demektir. Yangın gibi doğal afetler ya da yol ve imar çalışmaları nedeniyle bölgedeki bitki ve hayvan çeşitliliği olumsuz etkilenir. Özellikle polinatör canlılar, yaşam alanlarını terk edince oradaki tozlaşma faaliyetleri de azalır.
-
Endüstriyel tarıma geçiş: Gıda tüketimi ihtiyacı arttığı için tarladaki mahsulleri korumakla birlikte tarımsal hareketleri daha geniş kapsamlı yapma ihtiyacı da artar. Bu da endüstriyel tarıma geçişe neden olur. Yoğun tarım uygulaması ile üretim için makine, kimyasal ve bazı genetik müdahaleler devreye girer. Endüstriyel bitkiler, hem biyolojik hem de kimyasal olarak değişime uğradığından tozlaşmayı sağlayan doğal faktörler de ortadan kalkar.